Кіріспе 9 страница

Күкірттісутегімен асқын улану кезінде гемоглобиннің оттегіні жұту қабілеті 80-85% дейін төмендейді, асқын кезінде - 15% дейін. Күкірттісутегінің қанға әсері екі фазада жүреді: алдымен эритроциттер саны өседі, кейін кемиді, гемоглобин құрамы кемиді, қанның ұюы мен тұтқырлығы жоғарылайды. Күкірттісутегінің қандағы қышқылдануы жылдам жүзеге асырылады, күкірттісутегінің 99% дейіні организмнен 3-5 жыл ішінде шығады. Сондықтан оны қаннан тек H₂S түсу жылдамдығы қышқылдану жылдамдығына тең болып, немесе одан өсетін болса, анықтайды.

Күкірттісутені – аса улы. Концентрациясы 1000 мг/м³ асса, улану лезде болады; 140-150 мг/м³ концентрациясы кезінде бірнеше сағат шырышты қабаттың тітіркенуі байқалады. Басынан өткен уланудан кейін пневмония, өкпе қабынуы, менингит, энцефалит ауруларымен ауыратыны көрінеді. Күкірттісутегіне үйреніп кету байқалмайды. Керісінше, сезімталдық өсуі байқалады, және өткерген жеңіл уланудан кейін басқа уланулар ауадағы аз мөлшердегі концентрация кезінде мүмкін.

Мұнайды алу мен өңдеу кезінде ол жеке дара емес, түрлі көмірсутектермен бірлесіп, заттардың құрама әрекеті кезінде улы әрекеттің сипаты өзгеруі мүмкін. Кейде түрлі компоненттердің құрама әрекетінің жинақ тиімділігі бұл компоненттердің жеке әрекетінен жоғары болады (синергиялық әрекет).

RSH меркаптандары. Күкіртқұрамды мұнайға термиялық әсер ету кезінде пайда болатын жоғары улы күкіртті органикалық қоспалар. Меркаптандар мұнай- және газөндіретін зауыттарда күкірттісутегіге қарағанда, аз мөлшерде көрінеді. Меркаптандар, әсіресе төменмолекулылар арнайы иіске ие. Осыған байланысты олар ауада 2 х 10^-9 мг/м³ концентрация кезінде анықталады. Бұл себептерден, оларды табиғи газдарды одорирлеуге қолданады.

SO₂ күкірт диокиды. Түссіз газ ащы иісі бар, тыныс алу жолдарын қоздырады, олардың дымқыл беттерінде күкіртті және күкірттік қышқыл тудырады. Жалпы улы әрекет етеді, көміртегісутектік және ақуыздық айналымды бұзады. Күкірт диоксидінің қоздырушы әрекетінің шегі 20 мг/м³ деңгейінде, аса улы әрекетке қоздыру шегінен жоғарыконцентрациялар әкеледі. 20-60 мг/м³ концентрациясы кезінде SO₂ тыныс алу жолдары мен көздің жасаурауларды қоздырады (түшкіру, жөтел); 120 мг/м³ кезінде демігуге әкеледі, көгеру, адам бұл концентрацияны 3 мин ішінде ғана көтере алады. Бір минут ішінде 300 мг/м³ концентрациясы әсер еткенде, адам есінен танып қалады. Атмосфералық ауаның күкірт диоксидімен ластануынан ересектер мен баллардың жедел респираторлы аурулар мен өкпенің қабынуы байқалады.

Адам миының қабық қыртысының қызметтік күйінің рефлекторлы әрекетінің шегі 0,6 мг/м³ деңгейінде. SO₂ иісінің адам үшін әсерін зерттеген кезде, кейбіреулері 2.6 мг/м³ кезінде сезетінін айтты, кейбірі 1,6 мг/м³ кезінде де сезеді екен.

Осылайша, ШМК иісті сезу мен бас миының қыртысының қызметтік күйіне рефлекторлы әсерін сезу шегінен төмен. Ауада SO₂ мен SO₃ бірге болғанда, екі заттың ШМК төмендейді. SO₂ улылығы SO₂ мен СО әрекеттесуінде жылдам өседі. Ауадағы күкіртті ангидридтің 260 мг/м³ тең жоғары концентрациясы кезінде, қылқанды ағаштар бірнеше сағаттың ішінде өледі; 5,2-26,0 мг/м³ кезінде қылқанды және жапырақты түрлерінің улануы байқалады, 1,82-5,2 мг/м³ кезінде барлық өсімдіктердің жаппай улануы байқалады.

NO азот оксиды. Химиялық жағынан аз белсенді, иісі жоқ, суда нашар еритін, азот қосқышқылына жылдам қышқылданатын түссіз газ. Қышқылдану жылдамдығы қоршаған орта температурасы, атмосфералық қысым мен NO концентрациясына байланысты болады. Азот оксиды – қанның уы, ол орталық нерв жүйесіне тура әрекет етіп, гемоглобиннің жолын жауып тастайды.

NO₂ азот диоксиды. Қызыл-қызғылт тұншықтырушы иісі бар газ, 21,15 °С кезінде қызғылт сұйықтыққа айналады. > 140 °С температура кезінде NO мен О₂ ыдырайды, ал 600 °С температура кезінде толық ыдырайды. Азот диоксиды тыныс алу жолдарына тікелей әсер етіп, өкпенің дұрыс жұмысына бөгет жасап, ауыр зардаптарға әкеледі. 3-5 жыл ішінде NO₂ концентрациясы 0,8-5 мг/м³ болған жағдайда жұмыс істегенде асқын бронхит, өкпе эмфиземасы, демікпе пайда болады. NO₂ әрекетінің аса ауыр зардабы адам организмінің өкпе ауруларына қарсы тұру қабілетінің күрт төмендеуі болып саналады. Ауадағы азот оксиді концентрациясының жоғарылауы адамдар ғана емес, өсімдіктер әлеміне де әсер етеді. Аса зор көлемді атмосфералық дымқылдық мен азот оксидінің әрекеттесуі кезінде пайда болатын азотты және азот қышқылының әлсіз ерітіндісі болып табылатын қышқылды жаңбырлар алып жатыр. Қышқылды жаңбырлар әсерінен топырақ қышқылдануы, олардың қоректік элементтерден кедейленуі жүзеге асырылады. Бұл ауыл шаруашылық дақылдардың өнімділігін төмендетіп, жерүсті су қоймаларының қышқылдығын ұлғайтады. Қышқылды жаңбырлардан орман массивтерінің деградациясы мен толық жойылуы болады.

Бенз(а)пиренС₂₀Н₁₂. Канцерогенді полиароматикалық көмірсутектердің ішінде қоршаған ортаға кең таралғаны; ПАК конденсирленген сақиналар саны екіден алтыға дейінгі, молекулярлық массасы 128 дан 278-ге дейінгі қосылыстар. Бенз(а)пирен ПАК тобының ішінде индикаторы ретінде бөлінген, және еліміздегі ШМК бойынша оған қойылатын талаптар қатал. Бұл қосылыстар пайда болуының негізгі шарты жоғары температура 800-1000 °С. Өкпенің индуцирленген ісіктерінің бенз(а)пиреннің енгізілген санынан сандық байланысыт тіркелді: өкпе ісіктерінің негізгі түрлері, адам патологиясында жиі кездесетін — жаман ісік, дифференцирленбеген ісік ұсақ типті, аденокарцинома және құрама ісіктер, және саркомалар. Канцероген үлесін кеміту бойынша ісіктері бар жануарлар саны кемиді.

Улылығына келетін болса, мұнай өнімдерінің булары аса улы, олар адам организміне уландырушы әсер етеді. Әсіресе улылары күкіртті, сонымен қатар «этилирленген» бензиндер булары. Топырақ, микроорганизмдер, өсімдіктер, жерасты және жерүсті суларымен әрекеттесуі мұнай өнімдерінің типіне қатысты өз ерекшеліктеріне ие. Құрамына құрылысы бойынша жеңіл болып табылатын төменмолекулярлы метан (алкан), нафтен (циклопарафин) және ароматикалық көмірсутектер кіретін мұнайдың жеңіл фракциясы ең қозғалтқыш және улылығы аз болып келеді.

Қоршаған орта ластануын бағалау мен бақылау кезінде мұнай өнімдерінің келесі топтарын бөледі:

- тірі организмдерге қатысты улылық дәрежесі бойынша:

- қоршаған ортада ыдырау дәрежесі бойынша;

Қай топқа қатыстылығын анықтау мақсатымен мұнай өнімдерінде жеңіл бензинді және лигроин фракцияларының, ауыр гександа ерітілмейтін қалдықтар мен ароматикалық көмірсутектер (соның ішінде полициклды) құрамы бойынша бөледі.

Мұнайдың химиялық құрамы

Мұнайды құрамына кіретін негізгі элементтер көміртегі мен сутегі. Мұнайдағы көміртегі құрамы 82-87% табалдырығында, сутегі 11-14%, күкірт 0,1-5%. Мұнайдың көптеген түрлеріндегі азот пен оттегі құрамы пайыздың оныншы үлесінен жоғары емес.

Мұнай алканды (парафин), циклоалкан (нафтен) және ароматикалық көмірсутектер, сонымен қатар оттегілік, күкіртті және азотты қоспалардан тұрады. Соңғылары мұнайды гетероорганикалық қосылыстары деп аталып, негізінен ауыр фракцияларда жинақталады, әсіресе шайырлы-асфальтен бөлігінде жинақталған.

2 Мұнайгаз өнеркәсібі кәсіпорындары әрекетінің су мен жер ресуртарының күйіне әсері.

Шикі мұнай алғаш рет XIX ғ. аяғында маңызды көлемде өндірілді, сонан бері оның өндірілуі экспоненциалды түрде өсіп келеді. Мұнай өнімдері әлемдік энергетикалық тұтынушылықтың 60% қанағаттандыруға жұмсалады, сондықтан оларды қолдану кезінде кейбір шығындарсыз болмайды. Алдын-ала ескерілген немесе төтенше шығындар саны өсіп келеді. Қоршаған ортаның шикі мұнай мен оның өңдеудің өнімдерімен ластау маңызды мәселенің біріне айналып отыр.

Қазіргі кездегі қоғамдастықтың гидросфераны ластауының негізгі бір түрі континентальды және мұхит сулары мен жақын маңдағы құрлықтар. Мұнай құятын көлікке танкерлерді жуған суды мұхитқа төгудің кейбір мұхит аудандарында арнайы рұқсатының бары мұхиттанудың барлық заңдарына қайшы келеді. Бұл мәселе әсіресе эстуарийлер аймағында бар, себебі бар балықты мұнай дәмі сезілетіндіктен тамаққа қолдануға болмайтындығында. Әсіресе, көмірсутектер әсері тұйық теңіздердің экологиялық тепе-теңдігін бұзады.

Көмірсутектік ластау мұнайды өңдеу, теңіздер бойынша тасымалдау (танкерлермен) және отынның, майлау және басқа материалдарды қолдану нәтижесінде пайда болады.

Гидросфера биохимиялық тепе-теңдік ұсталатын динамикалық жүйесі болады. Қалыпты қызмет ететін сулы жүйеде қалдықтарды ассимилирлеу үшін үлкен резервтар бар. Бірақ көптеген жерлерде бұл резервтер толық шығындалған немесе шығындалуы көрінгенге дейін терең жүдеген. Ластануы көрінген сулы жүйелерінің үлгілері Адриатика, Балтық және Жерорта теңізі; өлкен өзендер Волга, Рейн, Сена; Ұлы өзендер АҚШ пен Канададағы – бұл динамикалық жүйелердің регенерацияның жоғары қабілетіне ие. Абайлап және терең ойлаған жоспарлау кезінде қатты ластанған су жүйелерінің өзін белсенді және толық пайдалануға қайтаруға болады. Ірі масштабтағы өзен режимінің регенерациясының үлгісі Англияның басты өзені Темзаның сағасының табысты қалпына келуі.

Жағажай экологиялық жүйесі секілді арнайы жағдайда түрлі болжамдарды жасаған кезде ескерілетін маңызды факторлардың бірі – ластанулардың теңіз өміріне әсері болды. Балықтар мен өзге теңіз организмдерінің басым бөлігі өзен сағалары, жағажайға жақын маңдарда көбейеді және дамуының алғашқы кезеңдерін өткізеді. Сондықтан қазіргі кезде кең таралған судағы қалдықтардың тәртіпсіз қоймасы, соның ішінде мұнай қалдықтары да бар, су бассейні тұрғындарының өнімділігіне маңызды әсер етеді.

Берілген аудандар салыстырмалы кішігірім, және континенталь қайраңдар деп аталатын геологиялық құрылымдардың болуымен байланысты. Соңғылары мұхиттардың 7,5% көлемін алады (барлық жер етінің 18% жуығы) және судың барлық мөлшерінің 0,2% алады. өкінішке орай, қазіргі күні қайраңдардың алаңының 15% жуығы ғана, ал айналмалы жағажайлық сулар ағымының 10% зерттелді.

Мұнай өнімдерінің гидросфераны ластау көздерін қарастырайық (кесте 3).

Кесте 3 - Дүниежүзілік мұхитты мұнаймен ластаудың үлесі түрлі көздерден

Ластау көздері	Жалпы саны, млн т/жыл	Үлесі, %
Көлік тасымалы: - қарапайым тасыалдау; - зілзалалар	2,13 1,83 0,3	34,9 30,0 4,9
өзендердің шығаруы	1,9	31,1
атмосферадан түсу	0,6	9,8
табиғи көздер	0,6	9,8
өндірістік қалдықтар	0,3	4,9
қала қалдықтары	0,3	4,9
жағажайдағы мұнай тазарту зауыттарының қалдықтары	0,2	3,3
ашық теңізде мұнайды өндіру: - кәдімгі операциялар; - апаттар	0,08 0,02 0,06	1,3 0,3 1,0
барлығы:	6,11

Дүниежүзілік мұхит акваторийлерінің мұнаймен ластануының жалпы көлемінің кішігірім бөлігін құрауына қарамастан, ашық теңізде орналасқан бұрғыламалы ұңғымаларда мұнайдың қалдықтары мен танкерлердің қирауы нәтижесінде мұхиттардың ластануы жарты ғасырдан аса алаңдатып келеді. Мұхиттың көптеген мұнай дақтары жағымсыз жағдайлардың нәтижесі алаңдататын болмай тұр.

Ластанулардың басым үлесі мұнайды тасымалдауға келетіні таң қаларлық жағдай емес, себебі мұнай өндіретін аудандар мұнайды тұтынатын және өңдейтін аудандардан маңызды қашықтықта орналасқан. Осыдан, мұнайды мұхит танкерлерімен тасымалдау қажеттілігі туындайды. Қазіргі кезде теңіздер бойынша жыл сайын мұнайдың 1 млрд т тасымалданады. Мұнайдың аз бөлігі (0,1-0,5%) мұхитқа заңды түрде тасталады, бұл ашық теңізге жуушы және балластты суларды тастау туралы айтылу.

Жүкті түсірген соң бос танкерлер кері жолда тұрақтандыратын балласт болуы үшін теңіз суымен толтырылады. Теңіз суы танкерлердің ішінде қалған мұнай өнімдерімен қосылып, эмульсияны жасайды, кейін портқа жете берген сәтте балласт теңізге төгіледі. Бұл мұнаймен ластанған су негізінен, халықаралық шарттармен арнайы келісілген ашық теңіздер аймақтарына төгіледі, бірақ кейде бұл операциялар жағажайға жақын жерлерде барлық заңдарды бұзумен жасалады. Осылайша мысалы, 1970 ж. Жерорта теңізіне Кипр жағалауында орналасқан екі келісілген аймаққа мұнай құйылған кемелерден 300 000 т жуық жүк заңды түрде тасталды. Жерорта теңізінің басқа аудандары, Қара және Солтүстік теңіздері танкерлердің балласт суларын заңсыз тастаудан жүйелі түрде ластанады. Па-де-Каледан өтіп, Францияның жағалуы маңынан өтетін 300 кемеден кем емес күн сайын (!) балласт суларын тастап, «қара теңіз» жасайды. Негізінен бұл әрекеттер, патруль самолеттеріне сездірмес үшін түнде немесе кеменің кильватерлі ағымына жасалады. Осылайша, кеменің әр рейсі ағымында теңізге мұнайдың жүздеген тоннасы тасталады. Тасымалдау кезінде мұнай шығындарының жартысынан көбі балласты жүктеу мен танкерлерді тазартуға кетеді, әлемдік танкерлік флоттың 80% балластан босау үрдісінде теңізге келіп түсетін мұнай өнімдерінің санын кеміту үшін LOT бақылаушы шаралар жүйсін қолданады.LOT жүйесін қолданбайтын қалған 20% танкерлерге теңізді ластаудың 70% келеді. LOT жүйесінің ерекшелігі, онда балласт ретінде су мен мұнай өнімдері бір уақытта қолданылады. Жеңіл мұнай өнімдері танкерлердің жоғарғы бетіне жинақталады да, қатысты таза су төменгі жағынан теңізге құйылады. Теңіз суының аз мөлшерімен араласқан мұнай өнімдері танкерлерде қалады да, толық толуына дейін басқа танкерлерге құйылады. Кей кезде мұнай теңіз суларының ешбір қоспасын қоспау қажеттігі туған жағдайда, LOT жүйесі танкер құрылымдарына ешбір өзгертертулер енгізусіз қолданыла береді. Мұнай тазартатын зауыттардың көбі құрамында теңіз сулары бар мұнай өнімдерін қабылдайды, себебі шикі мұнайды кейбір түрлерінің құрамында тұзды су бар.

Апаттар себептерінен мұнайдың теңізге түсуі (танкерлердің соқтығысуы мен тақырға отыруы) бұрын жиі болмаған жағдай. Мұнайқұйылған кеменің алғашқы ірі апаты 1967 ж. «Тори-Каньона», оның танкерлерінде 117 мың т жуық шикі кувейт мұнайы болатын. Корнуолл (Англия) мүйіз маңында танкер рифке түсіп, нәтижесіндегі жарықшақтардан теңізге 100 т мұнай төгіледі. Желдің әсерінен қуатты мұнайлы ағымдар Франция жағалауына жетеді. Теңіздің, жағалау мен жағажай экологиялық жүйелеріне ұмытылмас зардап келтіріледі. Бұдан кейін кемелер мен теңіз бұрғылау қондырғыларының апаттары кезінде мұнайдың төгілуі саны жүздерге жетіп, жиі болатын болды.

Өзендер мен қалалық ағындар тасмалданудан кем емес ластау көздері болып саналады. Мұнайлы көмірсутектердің маңызды үлесі түрлі көздерден келіп жетіп, үлкен қаллар аудандарында тұнады. Оларға мұнайда жұмыс жасайтын жылыту жүйелері, автокөліктерге қызмет көрсету станциялары, шығындалған майлау материалдары мен суытушы эмульсиялар қоқыстары жатады. Жаңбырлар бұл қалдықтарды дренаж қондырғыларына жуып, кейін суларға тастайды, нәтижесінде судың жеке көздері мен кейбір су тасымалдау қабыттарының ластануына әкеледі.

Бензиннің, суға қарағанда, топыраққа жеті есе жылдам енуіне байланысты, ол ішетін суға млн^-1 секілді төмен концентрациялардың өзінде жағымсыз дәм береді, бұл ластану ішуге келмейтіндей етіп, жерасты суларының көбін бүлдіре алады. Айта кететін жағдай, барлық өндірістік дамыған елдердің суларының құрамына көмірсутектер бар.

Негізінен, табиғи су қоймаларын ластайтын мұнай өнімдерінің тең жартысы- су қоймаларына өндірістік ағынды сулар мен жаңбырлы ағындармен түскен автокөлік пен өндірістік қозғалтқыштардың майлары. Яғни май мен жанғыш заттарды табиғат су қоймаларына төккендерге айыппұл салынады, бірақ бұл қалдықтарды жинақтайтын орын бөлінгені туралы сөз жоқ. Пайдаланылған май көбінесе гараждар мен автотұрақтардың маңындағы жерде төгілген күйде табылады.

Мұнайды зор бөлігін мұхиттарға мұнайөндіретін аудандардағы аудандар мен өндірістік орталықтардағы өзендер шығарады, өзендердің сағалары аса қатты ластанған. Мысалы Обская губа түбінде тұнған мұнай түптік қалдықтардың 10% құрайды. Су қоймасына түскен мұнайдың 40% жуығы түбіне түптік қалдықтар ретінде тұнады, және де тұнған мұнай өнімдері жоғарғы бетінде орналасқан суларға қарағанда қоршаған ортаны улап 10 есе баяу қышқылданады. Мұнай мен мұнай өнімдері микроорганизмдермен қиын қышқылданатын заттарға жататыны белгілі, сондықтан мұнаймен ластанған су қоймаларының өзіндік тазаруы өзен ұзындығы бойымен 500—900 км зор қашықтықта жүреді.

Ластанулардың кейбір бөлігі қазіргі кезде мұнайдың табиғи көздеріне келеді. Табиғи көздерден келетін мұнайдың санын тікелей есептеу өлшемдері жоқ; бірақ бұл ластаулар адам әрекетінің ластауларымен салыстырғанда әлдеқайда аз екенін дәлелдейтін есептеулер жасалды. Егер де мұнай мұхитқа күнделікті ағып отыратын болса, мұнай шоғырлары таусылып қалушы еді. Кез келген зор өлшемді мұнайдың табиғи шығыны көрінетін мұнай дақтарымен көрінуші еді, бірақ көрінбейтін түрде өтіп келеді. Мұнайлы ластанулардың бір үлесі Екінші Дүниежүзілік соғыс кезінде батып кеткен кемелер мен танкерлердегі мұнай өнімдерінің ағып кетуіне, бұл кеме қабаттарының тотығуға ұшырауынан келеді (4 млн т бағаланады).

Мұхитқа тікелей түсетін көмірсутектер саны, әрине, отынның булануы мен толық емес жануынан атмосфераға тасталатын санына қарағанда әлдеқайда аз. Бұл атмосфералық көмірсутектердің көптеген бөлігі фотохимиялық реакцияларға түсіп, басқа заттарға айналады. Қалған бөліктері ұсақ сұйық тамшылар ретінде қалады немесе кішігірім атмосфералық бөлшектерге адсорбирленеді; олар көмірсутектермен жалпы ластануға маңызды үлесін енгізіп, міндетті түрде атмосферадан түсіп, мұхиттың бетінде тұнады.

3 Мұнай мен газ өндіру мен тасымалдау кезінде қоршаған ортаны қорғау

Мұнайды өндірудің қарқынды өсуі сәйкес барлама бұрғылау, тасымалдау мен өңдеу; жоғары температуралар мен қысымды қолданумен физикалық қағидаларға негізделген қазіргі технологиялардың кең қолданылауы; қуатты құбыр өткізу жүйелерін құрастыру мұнайгаз өндірісінің экологиялық қауіптілігін жоғарлатады, ауа, топырақ, су, жануарлар мен өсімдіктер әлемі және табиғат кешенінің өзге компоненттеріне әсерін күшейтеді. Көптеген жағдайда мұнай, газ, олардың серіктері мен өндіру өнімдері, қышқылдар, сілтілер, ингибиторлар және кәсіпорындар қолданылатын өзге де зиянды заттар, сонымен қатар қалдықтар мен тастаулар қоршаған ортаның негізгі ластаушылары болып табылады.

4 Мұнай мен газды өндірудің экологиялық мәселелері

Мұнайгаз өндірісінің табиғат кешеніне әсері барлау бұрғылауында-ақ көрінеді, кейін бастапқы кезеңдерде күшейеді де, шоғырларды пайдаланудың бүкіл кезеңі бойында жоғары болып қалады.

Мұнай мен газдың кен орындарын игерудің түрлі кезеңдерінде техногенді жүктеменің масштабтары мен қалыптары өзгереді. Барлау бұрғылау кезінде ұңғымалар орналасу аймағындағы топырақ-өсімдіктер жабыны мен сулы көздерге механикалық және химиялық әсер етудің нүктелі-локаль (бұрғылама алаңдары) және сызықтық (уақытша жолдар, көлік іздері) типтері басым болады. Мұнай кен орнын орналастыру сатысында әсер ету типі территориалды-локальге айналады, бұның кезінде жүктеме табиғат кешенінің барлық компоненттеріне әсер етеді, ал өсімдіктер мен топырақ жабыны түбірімен өзгеріп кетеді. Кәсіпшілік жолдардың құрылысы беттік және жерасты ағындарының бұзылуына әкеледі. Эксплуатациялық ұңғымаларды бұрғылаудың көптеген санына байланысты өсімдіктер, топырақ пен су көздерінің техногенді ластану масштабтары кеңейеді. Кәсіпшілік құбырлардың құрылысы топырақ-өсімдік жабынының механикалық бұзылу алаңын ұлғайтады. Пайдалану кезінде табиғи орта үшін аса қауіптілік тудыратыны, сонымен қатар қауіпті экологиялық зардаптарға әкелетіні сыртқы сулар, өсімдіктер, өзен, көлдердің мұнаймен, басқа агрессивті флюидтермен, шаруашылық-тұрғын және өндірістік ағындармен ластану; сонымен қатар атмосфераның ластануы – газқұбырларының үзіліп кетуі, жөнделуі кезінде, резервуардағы буландыру кезінде жолаушы мұнайлы газды жағу (әсіресе, кен орнын жаңа пайдалану кезеңінде) нәтижесінде. Бұның бәрі мұнайгаз өндірудегі кәсіпорындардың барлау, эксплуатациялық ұңғыманы бұрғылау кезінде, соңғыларын пайдалану кезінде табиғатты қорғаудың қатаң ережелерін сақтау қажеттілігін негіздейді. Сондықтан қазіргі кезде маңызы жағынан алға шығып жатқан тақырып, арнайы өңдейтін аудандардың спецификасын ескерумен көмірсутекті шикізатты барлау, өндіру мен тасымалдау кезінде қоршаған ортаны қорғаудың ғылыми және техникалық мәселелері. Ұңғыманы бұрғылау үрдістері табиғи орта компоненттеріне жағымсыз әсерін кеміту арнайы табиғатты қорғау шараларының бірі болып келеді. Табиғатты қорғау шараларының арасында маңызды рольді бұрғылаудың өндірістік-технологиялық қалдықтарын - бұрғылама ағынды сулар (БАС), жұмыс жасаған бұрғылама ерітінділер (ЖБЕ) және бұрғыланған жынысты немесе бұрғылама шламды (БШ) тазарту, зарарсыздандыру мен жою бойынша шараларына көңіл бөледі, себебі олар табиғи орта үшін аса қауіптілік тудырады. Бұл бұрғылау технологиясының жетілмегендігімен негізделеді, ол аталған қалдықтардың топырақ беттері мен су объектілеріне түсуінің мүмкіндігін жоққа шығармайды.

Дата добавления: 2014-11-07