Азимут бойынша жылжу. 2 страница

Қан ағу (құйылу) орнына байланысты қан кету: сыртқы (қан терінің жарасы мен шырышты қабықшасы арқылы сыртқа ағады) және ішкі (қан тіндерге, орган немесе ішкі қуыстарға құйылады) болып бөлінеді. Кейде олар кеуде немесе іш қуысы жараланған кезде аралас болуы мүмкін.

Байқалу уакытына сәйкес қан кету: алғашқы (жараланғаннан кейін бірден қан кету) және екіншілей (зақымданғаннан соң бірнеше уакыттан кейін) болып бөлінеді.

Капиллярлар мен кішкене тамырлардан кеткен қан таяу арада закымданған тамыр маңында, егер қанның ұю дәрежесі төмен болмаса (сәуле ауруы — гемофилия), қанның қоюлануы нәтижесінде өзі тоқтауы мүмкін (қанқатпа— канның ұюы нәтижесінде). Қан көп кеткен жағдайда қолма-қол әрекет жасалады.

§ 2. Артериядан қан кетуді тоқтату үшін қолда бар

құралдарды пайдалану және бұрау мен жгут салу ережелері

Артериядан қатты қан кетуді уақытша тоқтатудың ең сенімді тәсілі — зақымданған аяқ-қолға қан тоқтатуда қысатын жгут салу, яғни айнала қысуы болып табылады. Көп жағдайда Эйсмархтың резина жгуты пайдаланылады. Ол жок болса, онда қолда бар: резина түтік, сүлгі, белбеу, арқан, орамал және т.б. материалды пайдалануға болады. Балалар үшін арнайы қан тоқтататын жгуттар болады, жгутты иыққа, білекке, сан мен балтырға жарадан жоғары, бірақ мүмкіндігінше оған жақын салады.

Жгутты төмендегіше тәсілмен салады. Аяқ-қолдың бөлігін сүлгімен немесе бинттің бірнеше қабатымен орайды. Содан кейін зақымданған аяқ-қолды көтереді, жгутты тартып, жұмсақ тіндерді қысу үшін аяқ-қолды 2—3 рет айналдырып орайды және жгуттың ұшын ілмек пен тізбек көмегімен бекітеді, ал олар жоқ болса, түйіндеп байлайды. Жгуттың дұрыс салынғандығы жарадан қан кетудің тоқтатылуынан, аяқ-қол ұшындағы тамыр соғысының жоғалуынан және терінің жамылғыш қабатының бозаруынан көрінеді.

Жгут салу кезіндегі ерекшеліктер:

1) жгут салу артериядан қатты қан кету кезінде қолданылуы тиіс;

2) жалаң теріге жгут салу оның қысуына, кейде тіпті өліп кетуіне әкеп соғуы мүмкін;

3) жгутты жарадан жоғары жерге салу қажет;

4) жгутты дұрыс тарту (әлсіз қан кетуді күшейтеді, тым қатты болса, нерв діңін басып тастайды).

Жылдың суық мезгілінде жгут салынған аяқ-қол үсіп кетпеу үшін қымтау керек.

Аяқ-қолда жгут 2 сағ-тан артық салынбайды, ал иондаушы радиациада 1—1,5 сағ-тан артық ұстауға болмайды, иықта жгутты белгіленген уақыттан едәуір аз ұстау керек. Жгут салынған ауру дереу қан кетуді түпкілікті тоқтату және жгутты алып тастау үшін (жайлап босата отырып) ОМП-ға жіберіледі.

Жгут немесе бұрауды ұзағырақ ұстау қажет болса, онда белгіленген уақыт өткеннен кейін аяқ-қол терісі қызарып, сезімталдық қалпына келгенше жайлап босату керек. Бұны өте жай, аса сақтықпен жарада пайда болған қан ұйындысын сыртқа итеріп шықпайтындай етіп жасау керек.

Қан кету қайта басталмас үшін ауруларды соққы және күрт қозғалыстардан сақтап, тасымалдау керек.

Қан кетуді тоқтатудың тағы бір сенімді тәсілі — аяқ-қол буынын мейлінше бүгіп, осы қалыпта тұрақтандыру. Бұны жасау жолы: буын бүгілетін аумаққа мақта немесе дәкеден буылтық қояды. Қан тамыры шоғырын қысу үшін, аяқ-қолды барынша бүгеді, оны денеге қосып, таңғыш дәкемен байлап қояды.

Егер сыртқы қан кету болмаса, бірақ зардап шегуші кенеттен әлсіреп, басы айналса, есінен танып, терінің жамылғыш қабаттары бозарса, бұл ішкі қан кетудің белгілері болып саналады. Бұл жағдайда дереу дәрігерлік көмек көрсету қажет. Мидың қансызданып қалуын азайту немесе жою үшін көмек көрсеткенде, зардап шегушіні жатқызып, аяқ-қолын сәл жоғары көтеру керек. Бас денеден шамалы төмен болуы тиіс.

Венадан, капиллярдан, қылтамырдан қан кетуді тоқтатудың тәсілдері. Венадан қан кетуді тоқтату үшін, қысып тұратын таңғыш салып және дененің зақымданған бөлігін көтеріңкі қалыпта ұстау жеткілікті.

Қылтамырдан қан кеткенде — жараның тұтас бетінен қан ағады және ол өте мол болғандықтан, оны тоқтату үшін, қысып тұратын немесе жай таңғыш салу жеткілікті. Қан кетуді тоқтатудың жоғарыда сипатталған тәсілдері уақытша деп аталады. Қан кетуді түпкілікті тоқтатуды жараны тазалау кезінде дәрігер жасауы тиіс.

Ішкі қан кету кезіндегі алғашқы медициналық көмек.

Сыртқы қан кетуден басқа ішкі қан кету де болады. Бұл кезде жараланған тамырдан аққан қан белгілі бір ішкі қуысқа, мысалы, кеуде немесе іш қуысына жиналады. Ішкі қан кету кенеттен беттің бозаруы, аяқ-қол буындарының құқылдануы және мұздауы, пульстің жиілеуі, ақырында, оның біртіндеп әлсіреуінен байқалады. Бас айналып, құлағы шуылдайды, денені суып тер басады. Содан кейін естен тануы мүмкін. Ішкі қан кетудің алғашқы белгілері байқалғаннан-ақ, зардап шегушіні дереу емдеу мекемесіне жеткізу қажет.

Медициналық бике әр түрлі таңғыш салудың техникасын жетік меңгеріп, дәрігерге неғұрлым күрден таңғыш салуға көмектесе алуы тиіс.

Бинтті таңғыштардың негізгі типтері.

1. Айналма (айналдыра) таңғыш бинт орамы бірінің үстіне бірі оны тұтас орай жатады. Мұндай таңғыш білезік маңындағы, балтырдың төменгі үшінші бөлігі, маңдай, мойын және іштегі жараларға қоюға ыңғайлы.

2. Ирек тәрізді таңғыш — мұны да алдыңғыдай, яғни екі-үш айналма жүрістен бастайды, сосын бинт жүрісі тек жартылай, алдыңғы жүрістің үштен екісін жаба қиғаш жүреді.

3. Айқышты немесе сегіздік тәрізді таңғыш формасы мен бинт жүрісі сегіздік сияқты; бас пен мойынды бинттеуге өте ыңғайлы. Бинт айналма жүріспен бас айналасын бекітеді, сосын жоғары қарай сол жақ құлақтың артымен мойынға қарай төмен қиғаштап түсіреді.

4. Бастың алдын орай отырып, бинтті сол құлақтың үстімен қиғаштай жүргізеді де, бинт жүрісін қайталайды. Одан әрі екі соңғы жүрісті кезектей отырып, бас маңына бекітіледі (тізе, шынтақ және жіліншік буындарына, сондай-ақ қол сүйектеріне, кеудеге).

5. Тоғыспа және айыра таңғыш — буын маңынан қойылады. Тізе буынына айыра таңғыш қою — тізе тобығының шығыңқы бөлігін айналдыра жүруден басталып, одан әрі мұндай жүрістер алдыңғының үстінен не астынан жүргізіледі.

6. Тоғыспа таңғыш буынның жоғары және төмен бөлігінен айналма жүріс арқылы басталып, тізе тобығы ойығында айқасады. Келесі жүрістер бір-біріне жақындатыла отырып, алдыңғыдағыдай жүргізіледі және буынның шығыңқы бөлігімен бүкіл маңы толық жабылғанша жүргізіледі.

Бекіткіш таңғыштар.

1. Орамал таңғыш көбіне қол сүйектері, білек пен иық зақымданғанда не ауырғанда қол тыныштығын қалыптастыру үшін байлам ретінде қолданылады. Таңғыш қою үшін орамалдың ортасын білектің астына қояды. Орамалдың ұштары мойынға байланады.

2. Сақпан тәрізді таңғыш немесе сақпан екі ұшы бойлама бағытпен қиылған бинт немесе басқа материал тілімі. Бұл таңғыш мұрын, жақ сүйектерін таңуға ыңғайлы.

3. Т — тәрізді таңғыш ортасына басқа жолақтың ұшы тігілген материя (бинт) жолағынан тұрады немесе ортасына басқа жолақ қойылған жолақтан тұрады.

§ 11. Мотоатқыштар бөлімшесінің жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттері

Орындалатын жауынгерлік міндетке, қарсыластың қимылы мен жергілікті жерге байланысты бөлімшелер жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттерінде әрекет етуі мүмкін.

Жорық реті — бөлімшелерді қозғалыс үшін лек сабына тұрғызу. Ол қозғалыстың жоғарғы жылдамдығын, ұрысқа кіру мен ұрыс реттеріне тез жазылуды, сондай-ақ жеке құрам күшін, машиналар мен техниканы сақтауды қамтамасыз етуі тиіс.

Мотоатқыштар бөлімшесінің, взодының, ротасының жорық реті — лек. Егер мотоатқыштар взводы мен ротасы ЖҰМ-нда, (БТР, автомобильде) қозғалатын болса, онда жорық реті лек түрінде болады. Бұл кезде машиналар командир тағайындаған арақашықтықты сақтай отырып, бірінің артынан бірі жүреді. Жаяу ретте жылжыған кезде мотоатқыштар бөлімшесінің жорық реті бір лек немесе екі лек бойынша, ал взводтың жорык реті — үш лек немесе екі лек бойынша жасалады.

Ұрысқа кіру реті — маңдай шеп пен тереңдікке бөлінген бөлімшенің белгіленген аралық және арақашықтық бойынша сапқа тұруы. Ол бөлімшені ұрыс алаңьша шығару, сонымен бірге ұрыс барысында немесе қарсылас қорғанысы тереңдігінде жылжу кезінде қолданылады. Ұрысқа кіру реті бөлімшенің артиллерия атысы мен авиация соққысына мейлінше аз төуелді болуын, оларды ұрыс ретінде тез жазылуын, ұрыс барысы кезінде қозғалыстың жоғарғы екпінінде қол жеткізуді және бөгеттер мен қиратулардан тез өтіп кетуді қамтамасыз етуі тиіс.

Мотоатқыштар бөлімшесі үшін ұрысқа кіру реті болып, оның жорық реті—лек саналады; Жаяу ретпен қимылдайтын мотоатқыштар взводы үшін — маңдай шеп пен тереңдікте бір-бірінен 100 м-ге дейін алыстағы бөлімше легі саналады.

Ұрыс реті дегеніміз — ұрыс үшін күшейту кұралдарымен бірге бөлімшенің сапқа тұруы. Ол орындалатын міндетке, қарсылас қимылына, бөлімшедегі күш пен құралдардың болуына және жергілікті жер сипатына байланысты құрылады. Барлық жағдайда қарсыласты жою үшін бөлімше күші мен құралдарының бір мезгілде қатысуын, атысты жүргізуді, маневр жасауды, қарсылас атысына мейлінше тәуелді болуды, сондай-ақ жергілікті жерді дұрыс пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.

Жаяу рет қимылындағы шабуылда мотоатқыштар бөлімі, взводы және ротаның ұрыс реті — тізбек болып табылады. ЖҰМ, (БТР) бұл кезде тасадан тасаға 400 м қашықтықта өз бөлімшесінің соңынан жылжып отырады және оны өз атысымен қолдайды. Мотоатқыштар бөлімі ЖҰМ-нан (БТР) жаяуланудан кейін және лектен тізбекке жазылады. Тізбектегі жауынгерлер арасындағы аралық 6—8 м (8—12 адым), бұл белімше шабуылының мандай шебін 50 м-ге дейін құрайды. Жаяу ретте взвод бөлімшелер арасында 50 м-ге дейінгі аралықтарда 300 м-ге дейінгі майданда шабуылға шығады.

ЖҰМ (БТР) қимылдайтын мотоатқыштар взводының ұрыс реті — машиналар арасындағы аралық 100 м-ге дейін болатын ұрыс желісі. Атқыш-зенитшілер тізбек артынан ЖҰМ (БТР) немесе жаяу ретпен жүріп отырады және әуе нысаналарына атыс жүргізеді.

Қорғаныста мотоатқыш бөлімшесі майдан бойынша 100 м дейінгі бекініске, ал ЖҰМ (БТР) — атыс бекінісіне ие болады, ол алған тапсырма, міндетке байланысты бөлім бекінісінің орталығында, қапталда немесе 50 м артқы жақта орналасады. Мотоатқыштар взводының майдан бойынша 400 м-ге дейін және тереңдік бойынша 300 м-ге дейін тірек пункттері орналасады. Ол бөлімше бекінісінен ЖҰМ (БТР) атыс бекінісінен және күшейту құралдарынан тұрады. Бөлімше бекінісі арасындағы аралық 50 м-ге дейін болуы мүмкін, ол көрші бөлімшелердің қапталдай және айқастыра атысымен және тірек пунктерінің тереңдігінен атыс бойынша тасаланады. ЖҰМ (БТР) маңдай шеп пен тереңдікте 200 м дейінгі аралықта орналасады. Взводтың тірек пункттерінде және оның қапталдарында взвод командиріне бағынбайтын танкілер мен танкіге қарсы құралдар бекініске ие болуы мүмкін. Мотоатқыштар ротасы тірек пунктін қорғайды, ол мотоатқыштар взводтарының тірек пунктеріне және танкілер мен танкіге қарсы құралдардың атыс бекінісінен құралады.

Ұрыстағы өзара қимыл және оның мәні. Қазіргі заманғы ұрыста бір мезгілде және бірлесе отырып, мотоатқыш, танк, ракета, артиллерия, минаатқыш, зенит бөлімшелері мен арнайы әскер бөлімшелері жалпы міндетті шешеді. Өзінің құрамы мен қарулануына байланысты бұл белімшелер белгілі бір жауынгерлік мүмкіндікке ие және белгілі бір нақты міндеттерді шешуге қабілетті.

Бөлімшелерді және атысты басқару. Бөлімшелердің жауынгерлік міндетті табысты орындауына командир жауап береді. Сондықтан ол бөлімшені және атысты шеберлікпен және сенімді түрде басқара білуі қажет. Ұрыстағы командирдің маңызды міндеті — атысты басқару. Атысты баскаруға: нысана барлау, оның маңыздылығын бағалап, закымдау кезектілігін анықтау, нысананы мүмкіндігінше тиімді қирата алатын қару түрін таңдау, атыспен маневрлеу, оқ-дәрінің жұмсалуына бақылау жасау жатады.

Командир жауынгерлер мен бөлімшелер (машиналар) қимылын белгілер мен пәрмендер бере отырып басқарады. Пәрмендер дауыстап, радио немесе телефон арқылы беріледі (мысалы: "Бөлімше, шабуылға дайындал!"). Сигнал беру үшін шартты белгілер қолданылады (мысалы, "Шабуыл" белгісі — "333", "Әуе қарсыласы" белгісі — "555" және т.б. түрінде бірілуі мүмкін). Сондай-ақ, ракеталар, әр түрлі дыбыс құралдары (ысқырық, сирена және т.б.) жалаумен және қол шаммен (фонарьмен) беріледі. Жалаулар (ұзындығы 40 см ағашқа бекітілген өлшемі 32x22 см болатын тікбұрышты кесінді) екі түсте (сары және қызыл) қолданылады. Сары жалау орнына ақ қолданылуы мүмкін. Қол шамдар үш түсті (ақ, қызыл және жасыл) қолданылады.

Түндегі ұрыс. Түндегі ұрыс белімше үшін әдеттегідей жағдай болып саналады және негізінен, күндізгідей жүргізіледі. Түнде жасырын жылжу және қарсыласқа кенеттен шабуылдау үшін жақсы жағдай жасалады, бірақ сонымен бірге, атыс дәлдігі төмендейді. Ұлы Отан соғысының тәжірибесі көрсеткендей, күндізгіге қарағанда түнде жүргізілген шабуылдағы жауынгерлік міндет табысты болады. Бірақ түнде шабуылдаушыға бағдар, көздеп ату және бақылау жүргізу киынға соғады. Түнде қарсылас та білдіртпей жақындауға, біздің орналасқан жерімізге енуге және кенеттен шабуылдауға ұмтылады. Бұған жол бермеу үшін бөлімшелерді бақылау мен күзету күшейтіледі. Түнде ұрысты табысты түрде жүргізу жоғары машықты, біліктілікті, жауынгерден батылдықты және моральдық-психологиялық дайындықты талап етеді. Жауынгер түнде жауынгерлік міндетті шешуге тыңғылықты дайындалуы керек, ол жергілікті жерде тез бағдарлай білуге машық-танып, түнгі көру аспаптары мен компастарын қолдана алуы тиіс, жеке қарудан дәлдеп, көздеп атуды жүргізіп, жергілікті жер кенеттен ракета, жарықтандырғыш авиабомба және прожектор сәулелері арқылы жарықтанған кезде дұрыс қимылдауы керек. Түнде жарық бүркеніші мен дыбыс бүркеніші үлкен мәнге ие болады.

Дата добавления: 2014-12-10