Жарапазан 1 страница

Ахмет Байтұрсынұлы: «Жарапазан рамазан деген сөзден шыққан, ораза уақытында балалар, бозбалалар түнде үйдің тысында тұрып, жарапазан өлеңін айтады. Ораза ұстаған адамдар, сауап болады деп, жарапазан айтқандарға құрт, май, ірімшік, бір шаршы шүберек, басқа сол сияқты нәрселер береді. Жарапазанды кәсіп етіп, ораза уақытында ел аралап, күндіз жүріп айтатын үлкен адамдар болады. Жарапазан айтатын екеу болып жүріп айтады. Бірі жарапазан айтқанда, екіншісі қостаушы болады»[124], – деп жазады.

Қазақтар арасына жарапазан айту ерте кезде-ақ, яғни ислам келген шақта еніп, өте кең тараған. «Жарамазан өлеңдерінің, – деп жазады Б.Кенжебаев, – қазақ арасына жайылуының бір себебі: қазақ халқының ойын-сауықты, ақындықты сүйетіні болу керек. Бұрын елде не жайылса да, өлең өлшеуінің біріне түсіп, өлең жұрнағы болған соң ғана жайылған. Өлеңсіз, сұлу сөзсіз келген үгіт болса, ондайды халық керенау тыңдаған, ұқпаған»[125].

Расында да, сырттан енген сюжет болсын, яки өзіміздікі болсын, көбінесе өлең түрінде айтылып, елге тез тараған. Оның себебі – қазақ мәдениетінде өлеңдете, мақалдата сөйлеу дәстүрі болған. Ондай сөздер, өлеңдер жаттауға жеңіл болған және жұрттың санасына әсер ете алған. Міне, ислам дінін, оның негізін қалаған Мұхаммед пайғамбарды, расулдың сахабаларын дәріптеген жарапазан өлеңдері халық ішіне тереңдеп енген. Оның бір дәлелі – кеңес кезінде ұмытылды деп есептелген жарапазанның 2005 жылы ғана 16 нұсқасы мәтінімен, нотасымен жариялануы[126]. Жарапазанда мұсылмандық идеялармен бірге ескілікті, шамандық ұғымдар қатар жүреді. Алланы, пайғамбарды айта отыра мәтіннің ішіне ежелгі нанымға негізделген тілектер де енгізіледі.

Жарапазан өлеңі мазмұн жағынан да, құрылымы жағынан да, тілінің кестелігі жағынан да айтарлықтай күрделі емес. Оның мазмұны – ислам дінінің негізгі қағидаларын орындау қажеттігі, оларды орындамаса, тозаққа түсіп, жазаланатындығы мен жарапазан арналып отырған адамды (үйдің иесін) мақтап, содан ақы алу. Әлбетте, мұның бәрі ашық және ұйқастыра айтылады. Бірер мысал келтіруге болады.

Үйің-үйің үй екен,

Үйдің көркі ши екен,

Саба көркі – бие екен,

Сандық көркі – түйе екен.

Әшекейлеп сырлаған,

Ақ сарайдай үйі бар.

Ақ бөкендей қойы бар,

Қара сақал кер миық

Қандай байдың үйі екен?

Мұхамбет үмбетіне жарапазан...

Немесе:

...Айтамын, байлар, сізге жарапазан

Молдалар ертең ерте айтар азан!

Айтқанға жарапазан қайыр берсең,

Барғанда ақыретке болмас жазаң

Айтамын жарапазан қожақайлап,

Жылайды қожа, молда түбін ойлап.

Тірлікте қайыр-зекет бермеген жан

Тұрады ақиретте тайдай тулап...

Немесе:...Айтамын жарапазан үйіңізге,

Ұстаған үй айнала шиіңізге.

Қой берсең, қозы берсең, көпсінбеймін

Келіпсіз биылғы жыл күйіңізге...[127]

Ал, мына шумақтарда ақы алу үшін жарапазаншы былай дейді:

Айтамыз жарапазан үйіңізге,

Туырлық үй айнала шиіңізге.

Осы үйдің шаңырағы шап-шақ екен,

Жеңгеміз осы үйдегі аппақ екен...

Айтамыз жарапазан есігіңе,

Қошқардай қос ұл берсін бесігіңе.

Қошқардай қос ұл берсе бесігіңе,

Құдайым айырмасын несібіңнен[128].

Жарапазанның қалыпқа түскен бата түрі де бар және ол жеке де айтылады, бірақ көбіне жарапазан айтушы өзінің сыйын алғанда немесе алар алдында айтатын болған. Оны «жарапазан-бата», яки болмаса «жарапазанның батасы» деп атайды:

Жарапазан батасы,

Сөзімнің жоқ қатасы,

Ораза тілек айтқан

Мұсылманның атасы.

Тағы-тағы берейін,

Таусылмас менің көп батам,

Бата беріп, қолыңнан

Жақсылықпен дәм татам[129].

Жарапазан өлеңінің құрылымы үш бөліктен тұрады. Бірінші – байды мақтау, оның дәулетін мақтау; екінші – келген үйіне тілек айту. Ораза айы – Мұхаммед (с.а.у.) пайғамбарға Құран аяттарының түсе бастаған уақыты, Құдайға құлшылық етудің маңызды кезеңі, бұл ай Қадыр түнінің болуымен ерекшеленеді. Сондықтан рамазан айында – ораза айында айтылған тілектің жөні де бөлек деп қабылданады. Үшінші – осындай маңызды кезеңде жақсы тілектің қабыл болуын көксейтін адам жарапазаншының көңілін қалдырмай, сұрағанын беретін болған. Мәтіндерге зер салсақ, жарапазаншы көп нәрсе сұрамайтын сыңайда «Байлаңыз жақсы орамал белімізге», «Қой берсең, қозы берсең көпсінбеймін», «Жарапазан айтқанға жылқы берсе» деген өлең жолдары не берсе де, соны қанағат ететін көңіл байқатады. Берген сыйы көңілден шықпаса немесе көңілге қаяу түсіретіндей болса, ол байдың үйін сықақтап, мазақ етуі де мүмкін, ол жарапазан айтушының сөзге деген шеберлігіне байланысты болуы керек. Ораза ұстаған адамдар сауап болады деп те жарапазаншыларға сыйлық береді.

Ал «Айтқанның жарапазан сауабы бар» дегеннің мәні – жүрген жерінде мұсылмандықтың негізгі қағидаларын сөз етіп, белгілі дәрежеде дінге мойынсұнуды дәріптеуге қатысты. Бірақ діни уағызды жүргізуде кәсіби қызмет еткен молдаларға қарағанда жарапазаншы бөлек. Әрі мәтіндерге қарағанда, жарапазанды байлар емес, кедейлер айтатын сияқты.

Жарапазан айтатындар екі рөлде көрінеді. Бірі – өлеңнің негізгі мазмұнын айтса, екіншісі оны қайырмамен қостайды:

Айтушы:

- Байлар, жатырмысың ұйқылы-ояу,

Тұсыңа Қыдыр келді атты, жаяу.

Мұқамбет үмбетіңе жарапазан.

Қостаушы:

Жарапазан, жарапазан!

Алла құдай, би рамазан![130].

Араб халқында жарапазан жоқ сияқты. Соған қарағанда жарапазан айту дәруіш-парсылар арқылы келген болу керек, сөйтіп, ол біздің ежелден келе жатқан алғыс пен бата-тілекке сіңісіп кеткен секілді. Мәтіндерге қарағанда, жарапазан айтушылар дінге тереңдеп енбеген, олар исламның бес шартын айтумен шектелген. Кейбір жарапазан мәтіндері қазақтың баяғы ақы сұрап айтатын мақтау өлеңдерін еске түсіреді. Сонымен қатар жарапазан өлеңдерінің поэтикасында эпостық стильдің әсері байқалады. Жалпы, жарапазан жырлары – діни маусымдық фольклордың тамаша үлгісі.

Жарапазан атауы халық ұғымында ислам дәуірімен байланысты орныққан. Жарапазаншылардың келген үйіне айтатын игі тілегі, үй иелерінен сыйлық күтуі, сыйлық берілмесе, көңілдері қалатынын білдіретін өлеңдер ежелгі дәуірлерде де болған. Тек оның қалай аталғаны бізге белгісіз болып қалған. Әйтпесе, мұндай мәтіндер алтайлықтардың арасында тұратын мұсылманданбаған түркі тайпасының бірі – телеуіттер арасында да бар[131]. Ол мәтін жарапазан деп аталмаған.

Тіпті, славяндардың бұл өлеңдерінде де осындай мән бар. Сондықтан жарапазанға дейінгі ежелгі дәуірде де көптеген халықта маусымдық мереке болған деп ойлаймыз.

§ 2. Отбасылық ғұрып фольклоры

Үйлену ғұрып фольклоры

Дәстүрлі қоғамдағы үйлену салты. Адам баласының ержетіп, қоғамның белді мүшесі болуының басты белгісі – оның өз алдына шаңырақ көтеріп, отау тігуі. Ол, ең алдымен, ұлының ержетіп, қызының бойжетіп, ел қатарлы үй болуын аңсаған ата-ананың қуанышы болса; екіншіден, өмірдің тізгінін өз қолына алып, жұрт қатарына қосылған жастардың орындалған мұраты; үшіншіден, іргесін кеңейтіп, тың күш қосып, жаңа шаңырақпен толыққан рудың, тайпаның (дәстүрлі қоғамда), халықтың, ұлттың, қала берді, барша қоғамның қуанышы.

Тойдың өзі, тұтастай алғанда, ойын-сауықтық тұрғыдағы көңілашар шара ғана емес, ол – ғасырлар бойына сандаған ұрпақ санасының сарасынан өткен тарихи мәдени құндылық. Онда ислам дініне дейінгі көне наным-сенімдердің, дәстүрлі дүниетанымның нәрі сіңген, әлденеше қатпарлы рухани құндылықтар қоймасы бар. Сондықтан да той дегенді тек көңіл көтеру, ойын-сауық жасау, жастардың үйлену рәсімін атап өту ғана деп түсінуге болмайды. Әсіресе, дәстүрлі қоғамда бұл аса жоғары мәнге ие, сол дәуірдің бүкіл дүниетанымы мен дәстүрлі әдет-ғұрпына, салт-санасына лайық қалыптасқан күрделі ғұрыптық рәсімдер кешені болып табылады.

Үйлену ғұрыптары бір күннің немесе бір сәттің ішінде атқарылатын іс емес, әлденеше сатыдан тұратын, әр сатысы өзінше ғұрыптық салттармен рәсімделген, бірнеше айға (жаушы жіберу, құда түсу, ұрын бару, қыз ұзату, келін түсіру, т.т. дегендей), тіпті, жылдарға (құда болу салтынан бастап есептегенде) созылатын кешенді ұзақ процесс. Оны шартты түрде үш кезеңге бөліп қарастыруға болады. Оның алғашқысы – құдаласу кезеңі. Мұның өзі біраз уақытқа созылған әртүрлі рәсімдерден тұрады. Олардың қатарында «жаушы жіберу», «сырға (үкі) тағу», құдаласу, қалыңмал алысу, «ұрын бару», т.б. толып жатқан жол-жоралғыларды атауға болады. Әрқайсысы әртүрлі әдет-ғұрыппен, кішігірім той, думанмен аталып өтеді. Бұл кезеңнің де өзіндік айтылатын сөздері, фольклорлық мәтіндері болады.

Құда түсуге келген жаушылар сөзін: «Сізде – аққу, бізде – сұңқар, ілдіргелі келгенбіз», – деп тұспалдап бастайды. Оның өлең түріндегі нұсқасын «Қамбар батыр» жырындағы айттыра келгендегі Келмембеттің сөзінен көреміз:

– Көтерсең менің назымды:

Саусағы алтын сұңқарға

Ілдірейін деп келдім,

Көлдегі үйрек, қазыңды-ай,

Алтайы қызыл түлкіңе

Қосайын деп ойлап ем,

Құмай жүйрік тазымды-ай[132].

Екінші кезең – қыз ұзатылатын той. Әдетте, бұл құдаласу бітіп, қалыңмал алу аяқталған кезде екі жақтың келісімімен жасалады. Дәстүрлі қоғамдағы тойдың сәндісі әрі маңыздысы осы болған. Сондықтан мұнда жасалатын ырым-жырымдар да, салт-дәстүрлер де, жол-жоралғылар да көп. Соған орай, мұнда орындалатын фольклорлық шығармалар ауқымы да мол. Мәселен, құдаларға құйрық-бауыр асатар сәтте:

Құда, құда деселік,

Құйрық-бауыр жеселік.

Құйрық-бауыр жемесек,

Несіне құда деселік[133], –

деп әндетіп, құдалар құйрық-бауырды отырған жұртты айнала жүріп, қолымен қыстап асатады. «Жар-жар», «сыңсу», «аушадияр» сияқты сүбелі жанрлық түрлер де осы тойда міндетті түрде орындалатын шығармалар. Қазақ тойының барша әдет-ғұрып пен рәсімдері, ойын-сауық, өлең-жырлары «қыз ұзату» кезінде жарқырай көрінеді. Асылында, ежелгі дәуірде «қыз ұзатуды» адам мен қоғам өміріндегі аса маңызды оқиға санаған, оған баса мән берген. Оның түпкі себебі, арғы матриархат дәуірінде жатуы да кәдік. Сондықтан да М.Әуезов сынды ғұлама зерттеушілердің өзі бұл жанрлық топты «Қыз ұзату кезіндегі салт өлеңдері» деп топтаған. Тіпті, беташарды да осы топқа қосады[134].

Үйлену ғұрпының үшінші кезеңі – келін түсіру тойы. Ғұрыптық жағынан алғанда, бұл да аса маңызды кезең, онда атқарылатын рәсімдер мен жол-жоралғылар да жетерлік. Олардың қатарында «арқан керу», «келін түсіру», «отқа май салу», «бие қысырамас», «асықты жілік, төс тарту», «отқа шақыру» деген сияқты толып жатқан рәміздер мен ырым-кәделерді атауға болады. Бірақ фольклорлық тұрғыдан келгенде, нақ осы тойда орындалатын міндетті ғұрыптық шығармалар қатарында «беташарды» ғана атай аламыз. «Той-бастар», «тойтарқар» сияқты басқа да ән-жырлар барлық тойларда орындалады.

Отбасылық ғұрып фольклорының құрамдас жанрларының ішінде үйлену ғұрып фольклоры көркемдік өрісі, эстетикалық қуаты мен дүниетанымдық аясы жағынан ерекше көрнекті орынға ие. Дәстүрлі үйлену ғұрып жырларының мазмұндық шалқары қазақ халқының этникалық дүниетанымдық, көркемдік-эстетикалық элементтері молынан қамтиды.

Қазақтың тойы дала төсіндегі үлкен сахнаны елестетеді. Ондағы әрбір адамның, құда-құдағидан бастап шақырылған қонақтарға дейін өз мәртебесі, белгіленген орындары мен өз рөлдері бар. Күнделікті тіршіліктің ресми заңдары мен қағидалары мұнда жүрмейді, ол – мерекенің, тойдың ежелден қалыптасқан өз қағидасына бағынады. Тойда хан мен қара, бай мен кедей, қожайын мен қызметші қоғамдағы орындарынан басқа мәртебеге ие болады. Бірі – құда-құдағи, бірі – күйеу, қалыңдық, енді бірі – той бастаушы, бет ашушы, қалғандары – ежелгі жақын-жекжат, қадірлі қонақтар, т.б. Олардың әрқайсысының дәстүрлі әдет-ғұрыппен белгіленген өз орны бар. Соған лайық сый-сияпат көрсетіледі. Сондықтан құда болып келген жақтың өкілдерін олардың жас ерекшелігімен, әлеуметтік мәртебесімен санаспай-ақ, құдаға қажетті жасалатын жол-жоралғының барлығын жасайтын болған (бет-аузына ұн, айран жағу, суға тұншықтыру, құда тартысқа салып сүйрелеу, т.т.). Өнерімен танылған кедей жігіт той басқарады, жар-жар немесе беташар айтып, тойға келгендерді өз айтқандарына көндіреді. Тіпті, тойға барынша жасанып киініп барудың өзі адамдардың жаңа сипатқа ауысуын бейнелейді. Той – үлкен халықтық сипатқа ие, оған аяғы жеткен алыс-жақын ағайын, ру, тайпа, қоғам мүшелері тайлы-таяғы қалмай, түгел жиналады. Тіпті, шақырусыз келген кембағал адамдарға да тойда сый-құрмет көрсетіледі. Ал, таныс-білісті тойға шақырмау – үлкен айып. Қазақтың «той десе, қу бас домалайды» деп мәтелдейтіні сондықтан. Тойдағы ойын-сауықтық сипат – халықтық мәдениеттің қайнар көзі.

Өнердің пайда болуында мерекелік ойын-сауықтардың рөлі ерекше. Және оның бастау көзі ойын-сауықтың рухани қажеттілік болмауынан туғандығын әлем халықтарының дәстүрлі мәдениетін зерттеушілердің барлығы да жазған болатын. Өнер мен мәдениеттің дамып, қалыптасуындағы ғұрыптық ойын-сауық пен мерекенің рөлінің зор екендігінің қазақ зерттеушілері де атап көрсетіп келеді. Бұл орайда оның драмалық сипатын танытқан Ш.Хұсайынов пен Ы.Дүйсенбаевтың, С.Қасқабасов еңбектерін атап көрсетуге болады[135].

Үйлену тойында атқарылатын ойын-сауықтардың мазмұнына назар аударсақ, ондағы қуаныш (күлкі) пен қайғы, мұңның (жылау) қатар жүретіндігі. Олардың үнемі жарыса, шендесе қос қабат келіп отыратындығы айрықша көңіл аударуды қажет етеді. Мәселен, ел тойға жиналып, көңілденіп жатса, қыз сыңсу айтып, елімен қоштасып, жылап-сықтайды, құрбы-құрдастар мен ата-ана, туған-туыстары да өлік жөнелткендей жылау үстінде болады.

Әрине, той болған соң қуанышқа жасалатыны белгілі. Бірақ сол қуанышты барынша қыздыра түсетін небір күлкі туғызатын рәсімдердің әдейі жасалатындығы көзге оқшау көрінеді. Бұл жерде әңгіме, біріншіден, тойда атқарылатын рәсімдердің жай ғана көңіл көтеру емес, еріксіз күлкі туғызарлық небір масқарампаздық жол-жоралғылармен атқарылатынына назар аударғымыз келіп отыр.

Қазақтың үйлену тойындағы «рәсімдік күлкі» («ритуальный смех») тегі де ескі заманнан бастау алады және ол рулық қоғамда бертінге дейін сақталған. Ол ғұрыптық фольклордың табиғатына да әсер еткен. Мәселен, құдалар айтысында өткір әзіл, қалжың өте көп. Тіпті, ол айтыстардың «бәдік айтысқа» (боғауыз айтысқа) ұласып кететін кездері де болады. Сол сияқты беташар мазмұнында да осындай әжуа таныстырулар кездесіп отырады. Тіпті, жеңіл әзіл бесік жыры мен балалар өлеңдерінде де жетерлік.

Жалпы, дәстүрлі дүниетанымда күлкі – тіршіліктің, өсіп-өнудің символы. Ол – тек тірілер әлеміне ғана тән құбылыс. Сондықтан да баланың дүниеге келуінде, адамдардың үйленуіндегі күлкі – олардың жаңа өмірге аяқ басуының, өсіп-өнудің белгісі іспеттес. Ежелгі дүниетаным бойынша, күлкі – дүниеге жан бітіруші күшке ие, оның тірілер әлемінде ғана болатыны сондықтан, өлілер әлемінде күлкі жоқ. Рәсімдік күлкінің мәні осында. Кейін күлкінің орнын ән-күй, ойын-сауық басады.

Ал, үйлену жырларындағы қайғы-мұң, зар қыздың жат елге кетуіне байланысты туындайды. Дәстүрлі дүниетанымда басқа әлем (өлікті жөнелтуде ол – өлілер әлемі, ал қыз ұзатуда – жат жұрт) – әрқашан жұмбақ, қорқынышты, үрейлі, тылсым. Міне, қыз осы өзіне жұмбақ әлемнен, жат елден қорқады, жанына жақын алтын ұядан айрылғысы жоқ. Осыдан барып зар туады. Шындығына келгенде, бұл да рәсімдік қайғы, тіпті, қыз өзі баратын ауылды өте жақсы біліп, сүйгеніне қосылып бара жатқан күннің өзінде өз елінен «сыңсып» аттануға тиіс. Мұндай қос тінді сипат үйлену тойының драмалық табиғатын күшейте түседі. Бұл рәсім, айналып келгенде, ғұрыптық жырлардың жаттандылығына, формулалығына алып келетін жол. Ғұрыптық жырлар поэтикасын тексеруде мұны да есте ұстау шарт. Былайша айтқанда, бір елден екінші елге аттанып бара жатқан қыз жылауға тиіс болса, екінші жағынан, жаңа өмірге келгеніне қуануы тиіс. Бұл – өтпелі ғұрыптар («обряды перехода») кезінде болатын қос сипаттылық. Кең ұғымда алғанда, жылау, қайғы, мұң өлімнің символы болса, күлкі – қуаныштың, өмірдің символы. Дәстүрлі мәдениетте осылай.

Сонымен қатар көңіл бөлетін тағы бір нәрсе – үйлену ғұрып жырларының жанрлық табиғатын тек оның ғұрыптық сипаты ғана анықтамайды, оның басты белгілерінің қатарында поэтикалық ерекшеліктері де тұрады. Тойда орындалатын шығармалардың барлығы тек ғұрыптың сөзге көшірілген нұсқасы емес, өзіндік көркемдік әлемі бар эстетикалық категория. Оның шындықты бейнелеудегі өз заңдылығы бар. Оның мазмұны да ғұрыптық рәсімді жалаң баяндамайды, сол дәуірдің өзіндік ахлағы (мораль) мен ұстанымдарының көркем суретін жасайды. Бұл орайда той жырларының мазмұны мен түрі басқа жанрлық топтардан ірге ажырататын өзінше сипатқа ие. Тойға, соның ішінде той жырларына тән басты қасиет – ондағы драмалық сипаттың алабөтен айқын танылатындығында.

Үйлену ғұрып фольклорының жеке жанрлық түр ретіндегі өзіндік ерекшеліктерінің қатарында олардың белгілі сарынмен, яғни, әнмен орындалатынын да атап айтқан жөн. Тойбастардың да, жар-жардың да, сыңсудың да, беташар мен тойтарқардың да домбырасыз, өзіне тән сазсыз орындалмайтыны белгілі. В.Я.Пропп атап көрсеткендей, бұл да фольклорлық шығармалардың жанрлық сипатын анықтаудағы басты сипаттың бірі[136].

Сонымен қатар, аталмыш топтағы шығармалардың көпшілігі өзінің орындалу мәнерімен де ерекшеленеді. Олардың ішінде, әсіресе, қыз ұзату тойында айтылатын жар-жар, сыңсу, көрісу сияқты өлеңдердің диалогпен, хормен орындалатындығын атап айту шарт. Тіпті, беташардың өзінде де диалогтық сипаттың бар екендігін (сөзбен болмаса да, келін мен беташушының, келін мен, немесе беташушы мен жиылған жұрттың арасындағы ишаралық қарым-қатынас) аңдау қиын емес.

Жалпы, ұлттық ойындардағы жұптық тартыс (құдалар тартысы, қыз қуу, палуан күрес, мешкейлер жарысы, ат жарыс, т.б.), өлең-жырлардағы жауаптасу (қыз бен жігіттер айтысы, құдалар айтысы, жар-жар, т.б.) сияқты ғұрыптық рәсімдер – үйлену тойындағы дәстүрлі құбылыс. Егер зер сала қарасақ, олардың арғы тегінің қоғамдағы қос ұйымдық (дуальная организация) жүйеден бастау алып, екі ру (фратрия) арасындағы экзогамиялық некемен іргесін бекітіп, кейіннен фольклордағы жұптық тай-таласқа (бинарная оппозиция) ұласқанын байқаймыз. Дәстүрлі дүниетанымда бүкіл дүниені ер мен әйелге бөліп қарау, бағзы заманнан келе жатқан үрдіс, тіпті, табиғаттың өзін адамдар осылай жұптастыра қарайды. Мәселен, күн мен ай немесе көк пен жер. Осыған ұқсастыра кейде жансыз заттардың өзін еркек – ұрғашыға бөлу салты да бар. Мәселен, тарақтың ұсақ жүзін ұрғашы жүзі десе, күмістің бір түрін де зергерлер «ұрғашы күміс» дейді. Домбыра жасайтын шеберлер де оның шанағы мен қақпағын ұрғашы, еркек деп бөлетін көрінеді. Мұндай мысалды көптеп келтіруге болады. Ал, әйел мен ерді тайталас қарастыру ежелден қалыптасқан табиғи құбылыс. Қалай дегенде де, бұл «жұптық тайталас» үйлену салт жырларының формалық, мазмұндық сипатын қалыптастыруға зор ықпал жасаған. Диалогтық түр тек «жар-жар» ғана емес, той жырларының көпшілігіне тән. Ал, жар-жарда ол айқын көрінеді.

Сонымен, үйлену ғұрып фольклорының қатарына үйлену ғұрпына қатысты айтылатын, өзіндік саз-әуені бар, көбінесе, жауаптасу-диалог түрінде, драмалық сипатта орындалатын өзіне тән поэтикалық түрі мен мән-мазмұны бар шығармаларды жатқызамыз. Нақтылай айтсақ, олар: той-бастар, жар-жар, сыңсу, аушадияр, беташар.

Дата добавления: 2015-06-04