Студопедия

КАТЕГОРИИ:


Архитектура-(3434)Астрономия-(809)Биология-(7483)Биотехнологии-(1457)Военное дело-(14632)Высокие технологии-(1363)География-(913)Геология-(1438)Государство-(451)Демография-(1065)Дом-(47672)Журналистика и СМИ-(912)Изобретательство-(14524)Иностранные языки-(4268)Информатика-(17799)Искусство-(1338)История-(13644)Компьютеры-(11121)Косметика-(55)Кулинария-(373)Культура-(8427)Лингвистика-(374)Литература-(1642)Маркетинг-(23702)Математика-(16968)Машиностроение-(1700)Медицина-(12668)Менеджмент-(24684)Механика-(15423)Науковедение-(506)Образование-(11852)Охрана труда-(3308)Педагогика-(5571)Полиграфия-(1312)Политика-(7869)Право-(5454)Приборостроение-(1369)Программирование-(2801)Производство-(97182)Промышленность-(8706)Психология-(18388)Религия-(3217)Связь-(10668)Сельское хозяйство-(299)Социология-(6455)Спорт-(42831)Строительство-(4793)Торговля-(5050)Транспорт-(2929)Туризм-(1568)Физика-(3942)Философия-(17015)Финансы-(26596)Химия-(22929)Экология-(12095)Экономика-(9961)Электроника-(8441)Электротехника-(4623)Энергетика-(12629)Юриспруденция-(1492)Ядерная техника-(1748)

Баяндауыш 9 страница




(Мүсірепов).

5.Төлеу сөз автор сөзімен негізінен табыс септік жалғауы арқылы байланысады. Сонымен қатар төлеу сөз кейде барыс септігі арқылы туралы, жөнінде деген шылаулар арқылы да байланысады.

Төл сөз. Денсаулығының әлсіздігін дәлел қып, Анатолий Кондратьевич обкомға: “Канал құрылысының начальнигі қызметінен босатыңыз”,- деп арыз берді.

Төлеу сөз. Денсаулығының әлсіздігін дәлел қып, Анатолий Кондратьевич обкомға канал құрылысының начальнигі қызметінен босату туралыарыз берді(Мұқанов).

6. Төл сөз төлеу сөзге айналғанда, негізгі өзгеріске төл сөзді сөйлемнің баяндауышы ұшырайды. Төл сөздің баяндауышы болып тұрған етістік қай шақта, қай райда айтылуына қарай алдымен етістіктің есімше түріне айналады да, содан кейін барып табыс септігін қабылдайды. Бірақ табыс септік жалғауы есімшеге тікелей жалғанбайды, -дық,-дік жұрнағы мен тәуелдік жалғауы арқылы жалғанады.

Төл сөз. Осы кезде үйден Салиқа шығып, қонақтарға: «Ас пісті»,- деді.

Төлеу сөз. Осы кезде үйден Салиқа шығып, қонақтарға ас піскендігін айтты (Мұқанов).

Сөйтіп, төлеу сөз автор сөзімен әр түрлі тәсілдер арқылы байланысады. Табыс жалғауы төл сөзді төлеу сөзге айналдырудағы, оны автор сөзімен ұштастырудағы бірден-бір шешуші тұлға болып есептеледі.

Мәтін

Тіл дамуының кейінгі даму кезеңдерінің нәтижесінде мәтін синтаксисі қалыптасып, көптеген күрделі жаңа мәселелер қолға алынды. Осы мәтін синтаксисіне қатысты маңызды мәселенің бірі – күрделі синтаксистік тұтастық. Күрделі ситнаксистік тұтастық мәселесін зерттеудің түп негізі орыс тіл білімінде жатыр. Орыс ғалымдары Ф.И.Буслаев, А.А.Потебнялар назар аударып, қарастырып өтсе, А.М.Пешковский күрделі синтаксистік тұтастықтың негізін салды. Күрделі синтаксистік тұтастық категориясын “абзац” деп атап, негізгі белгілерін айқындап берді.

В.В.Бабайцева “Күрделі синтаксистік тұтастық” деп атап, оған мынадай анықтама берді: “Это сочетание предложений объединенные семантическими и грамматическими отношениями, которые выражены лексическими, лексико-грамматичесими и грамматическими средствами. Компонентами связного текста могут быть как простые, так и сложные предложения”.

Сондай-ақ қазақ тіл білімінде бұл мәселені қозғап, сөз етіп жүрген ғалымдар – М.Серғалиев, Б. Шалбай, Б.Мүсірепова.

Сөйлем мен сөз тіркестері – синтаксистің ең негізгі бөлшектері. Сондықтан сөйлемдердің өзара мағыналық және құрылымдық жағынан тығыз байланысқан күрделі топтарын зерттеудің маңызы аса зор екендігін М. Серғалиев, Б. Мүсіреповалар өте орынды көрсетеді. Сонымен қатар ол жеке сөйлемдерге қарағанда ойдың дамуын неғұрлым толық бере алатын, мағыналық және синтаксистік жағынан өзара тығыз байланысты сөйлемдер тобы екендігін айтады. Авторлар өз еңбегінде күрделі синтаксистік тұтастықтың тізбекті және параллельді деп аталатын екі түрін береді. Тізбекті күрделі синтаксистік тұтастықты ғылыми стильге тән екендігін көрсетеді, ғылыми мәтінде ой бір-біріне қатаң тәртіппен сабақтаса байланысып отыратын себебін де көрсетеді. “Сондықтан ондағы әрбір сөйлем өзінің алдындағы сөйлемнің заңды жалғасы болып табылады. Ал теңбе-тең байланысу түріне құрылған күрделі синтаксистік тұтастықтарда санамалылық, салыстыру, қарама-қарсы қою қарым-қатынастары орын алады. Параллельді күрделі синтаксистік тұтастық пен тізбекті күрделі синтаксистік тұтастықтың айырмашылығы – олардың байланысу түрінде”.

Б.Шалабай “Қазіргі қазақ тіліндегі күрделі синтаксистік тұтастық” атты мақаласында бұл мәселені жан-жақты ашып берген. “Күрделі синтаксистік тұтастық деп бірнеше сөйлемдердің тізбегінен жасалып, мағыналық және құрылымдық жағынан тұйықталған, белгілі бір күрделі ойды білдіретін сөйлемнен ірі синтаксистік бірлікті айтамыз”,- деп анықтама берген.

Сонымен, күрделі синтаксистік тұтастық мәселесі – қазақ тіл білімінде ден қоя зерттеуді қажет ететін, өзекті тақырып. Оның құрылымындағы синтаксистік сөз тіркесі, сөйлем туралы ілімдеріне жаңа мән, жаңаша сипат берсе, екінші жағынан стилистика саласымен де тығыз байланысты. Бүгінгі таңда осы тақырып төңірегінде көптеген зерттеулер жүргізілуде.




Поделиться с друзьями:


Дата добавления: 2015-07-02; Просмотров: 1028; Нарушение авторских прав?; Мы поможем в написании вашей работы!


Нам важно ваше мнение! Был ли полезен опубликованный материал? Да | Нет



studopedia.su - Студопедия (2013 - 2024) год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! Последнее добавление




Генерация страницы за: 0.012 сек.