дәріс. Жер шарының аймақтық аудандастырылуы

Мақсаты: Жер шарының аймақтық аудандастырылу заңдылықтарын анықтау

Жоспары:

6.1 Суық поляр даласы. Тундра.

6.2 Орманы тундра.

6.3 Қоңыржай белдеудің қылқан жапырақты, жалпақ жапырақты ормандары.

Тірек сөздер: Суық поляр даласы, тундра,орманы тундра, қоңыржай белдеудің қылқан жапырақты, жалпақ жапырақты ормандар.

Орманды дала және дала зонасы. Жартылай шөлейтті аймақтар. Шөлді зонасы.

Субтропикалық құрғақ құрғақ ормадар мен бұталар зонасы. Субтропиктер. Саванналар.

Тропикалық сирек ормандар. Құрғақ және ылғалды тропикалық ормандар.

Суық поляр даласы. Тундра. Орманы тундра. Қоңыржай белдеудің қылқан жапырақты, жалпақ жапырақты ормандары.

Еуразия мен солтүстік Американың ағашты өсімдіктер шекарасының солтстігінде тундра орналасқан, циркум полярлық зонаны қорғайтн, Сібір мен Канаданың көп аймағын алған. Тундра бірлестіктері қысқа салқын вегетативтік периота және топрақтың төмен температурасында ғана дамиды. Сонымен қатар ауаның жоғары ылғалдығы мен булануы жатады. Тірі организімдер үшін температураның ауысуы маңызды. Вегетативтік периодтың әр ойында минимал температура; төмен болуы мүмкін.Қалқанжапырақты және жапырақты ормандар бір зонаны құрамайды, тек Еуропа, Азия, солтүстік Америкада нашар континентік териториаларды алуда. Климаты суық жауыншашын біркелкі тарлған. Қысы аяссыз(Еуропаның атлантикалық аудандарда) немесе қалыпты аязды болуы, климаттың континентальдық сатысына байланысты.

Орманды дала және дала зонасы. Жартылай шөлейтті аймақтар. Шөлді зонасы.

Солтүстік Америка мен Еуразияның ішкі континентті аймақтардың көбін ксерофильдішөптесін формация /орманды дала, прериалар, далалар/ алуда.

Осы аймақтарға климаттық континенттік типтері, көбінесе қатаң қысы мен тұрақты қаржамылғысы тән. Жыл ішінде жауын-шашын біркелкі таралған, жаздың екінші жазтысында, құрғақтау.Шөлейтті және шөлді биомдардың даму облыстарының гидротерминикалық ерекшелігі- жауын-шашының лезде булануы. Жоғары буланумен ылғалдың жоқтығы, ауаның құрғақтығы және күннің әсерінен радияциалық сәулеленуі –мекендеудің басты шартын анықтайды.

Субтропикалық құрғақ құрғақ ормадар мен бұталар зонасы. Субтропиктер. Саванналар.

Субтопикалық кеңістіктердегі биоценоздың құрылысы мен функциясына ылғал әсер етеді, сонымен қатар температураның ұзақ төмендеуі-әрқилы құбылыс және де жағымсыз болып келеді. Материктердің шығыс секторларына жауын-шашынның жылына біркелкі таралуы тән, одан одан лавровты ормандар дамыған. Материктердің батыс секторында климаттың жерорта теңіз типі қыстық жауын-шашындармен және ыстық-құрғақ климатпен білдірілген. 

Қорыта келе, саванна- әр жерінде жеке немесе шоқ-шоқ ағашпен бұта кездесетін, шөп басқа жазықтар субэкваторлық және тропиктік белдеулерде таралған. Бұл бірлестіктердің сезондық ритмикасы жауын-шашынның периодты түсуімен байланыслы.

Тропикалық сирек ормандар. Құрғақ және ылғалды тропикалық ормандар.

Құрғақ периодтың білдіру сатысы мен ұзақтығы, жауын-шашудың азаюы, ауа ылғалдығының азаюы, ауа ылғалдығының төмендеуін өсімдіктер мен жануарлар әлемінің өзгеруі анықтайды.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1.Орманды дала және дала зонасы.

2. Субтропикалық құрғақ құрғақ ормадар мен бұталар зонасы.

3. Субтропиктер. Саванналар.

Әдебиеттер:

1 Биогеография / под редакцией Г.М. Абдурахманова и др. – Москва: Академия, 2003. – 474 с.

2 Биогеография / под редакцией Г.М. Абдурахманова. – Москва: Академия, 2007. – 473 с. 3 Второв П.П. Биогеография: учебник для вузов. – Москва: Владос, 2001. – 303 с.

4 Второв П.П. Биогеография: учебное пособие для вузов. – Москва: Просвещение, 1978. – 270 с.

Дата добавления: 2023-11-19