дәріс. Құрлықтағы организмдердің горизантальды және биіктік белдеулер бойынша таралуы.

Мақсаты: Құрлықтағы организмдердің горизантальды және биіктік белдеулер бойынша таралу заңдылықтарын анықтау

Жоспары:

7.1 Құрлықтағы географиялық белдеулер. Табиғат зоналары.

7.2 Тропиктік, субтропиктік, қоңыржай, қоңыржай суық белдеулер мен суық белдеулер.

7.3 Биік белдеулер, оның құрылымы.

7.4 Құрлықтағы географиялық белдеулер. Табиғат зоналары.

Тірек сөздер: Тропиктік, субтропиктік, қоңыржай, қоңыржай суық белдеулер мен суық белдеулер.биік белдеулер.

Ылғалды мәнгіжасыл тропиктік ормандар. Жаңбырлыжасыл тропиктік ормандар мен саванналы сирекормандар. Шөлдер. Шөлейттер. Субтропиктік каттыжапырақты ормандар мен тоғайлар. Дала және прерии, Қоныржай белдеудің жалпақжапырақты және аралас ормандары. Бореалді ормандар. Тундралар мен поляр маңы тақырлары. Биік таулар.

Тропиктік, субтропиктік, қоңыржай, қоңыржай суық белдеулер мен суық белдеулер.

Суық белдеу қыс пен суық жаз арқылы сипатталады. Қыста бұл жерлерде ауа температурасы –60 – 70⁰ С-ге дейін жетеді. Жаздағы орта тәуеліктік температура –30⁰  С –ді кұрайды. Материк жағалауларында біршама жылы; 0⁰ С, ал қыста –10 – 15⁰ С. Осының нәтижесінде мұхитқа қарай желдер жиі, негізінен жалпақтығы 600-800 км болатын жағалау белдеуіне қарай өте қатты соғып, жоғары қысым облысы қалыптасады.

Тропиктік белдеуде өзіндік климат байқалады. Ылғалды, ыстық, Қоныржай тропиктік белдеу бақылады.

Субтропиктік белдеуге ыстық құрғақ жаз бен жылы ылғалды қыс климаты тән.

Қоныржай белдеудің климат шарттары біршала алуан түрлі№ Теніздік, континетті және шұғыл континентті болып бөлінеді.

Қоныржай – суық белдеу салыстырмалы жылы қыс пен салқын жазына байланысты температураның біршама амплитудасымен сипатталады.

Биік белдеулер, оның құрылымы.

Биіктік белдеулердің құрамы бұл альпілік және субальпілік белдеулер. Тау-орманды белеудегі таулы мемлекеттер жабық орманды таудандарда шекарадан биік көрсетілген. Таулы мемлекеттердің аумақтық шарттары өте алуан, сондықтан биік таулар шөлейтті де /Шығыс Памир, Тибет, Тянь-Шань сырты, Анд пунасы/ және де әрдайын ылғалды да болуы мүмкін /Анд тропиктік парамосы, Африканың биік ьаулары, Батыс Кавказ, Гималай, Оңтүстік Анд/.

Қорыта келе, альптік және субальпілік когалдар, биік таулы шөлдер, субнивалді белдеу биоценоздары түр құрамының әртұрлігімен сипатталады. Мүнда спецификалық адаптациямен сипатталатын биік тауларда ғана өсетін өсімдік түрлері кездеседі /Биік таулардың өсімдіктеріне орофиттер термині қолданылады/

Биік таулар бірлестігі аралдар болып қарастырылуы мүмкін. Ойткені олар өздеріне ұқсас бірлестіктерден біршама алшақ қашықтықтарға ажыратылған.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1Құрлықтағы географиялық белдеулер. Табиғат зоналары.

2 Тропиктік, субтропиктік, қоңыржай, қоңыржай суық белдеулер мен суық белдеулер.

3 Биік белдеулер, оның құрылымы.

Әдебиеттер:

1 Биогеография / под редакцией Г.М. Абдурахманова и др. – Москва: Академия, 2003. – 474 с.

2 Биогеография / под редакцией Г.М. Абдурахманова. – Москва: Академия, 2007. – 473 с. 3 Второв П.П. Биогеография: учебник для вузов. – Москва: Владос, 2001. – 303 с.

4 Второв П.П. Биогеография: учебное пособие для вузов. – Москва: Просвещение, 1978. – 270 с.

8-дәріс. Құрлықтың фауналық аудандастырылуы

Мақсаты: Құрлықтың фауналық аудандастырылуын және таралу аймақтарын анықтау

Жоспары:

8.1 Нотогей патшалығы – Австралия облысы – Папуасс, Австралия, Жаңа Зеландия, Полинезия және Гавая, оларға сипаттама беру.

8.2 Неогей патшалығы – Неотропика облысы оларға сипаттама беру.

8.3 Арктогей патшалығы – Эфиопия, Үнді-Малай және Голарктика.

Тірек сөздер: Нотогей патшалығы,австралия облысы – Папуасс, Австралия, Жаңа Зеландия, Полинезия, Гавая.

Нотогей патшалығы – Австралия облысы – Папуасс, Австралия, Жаңа Зеландия, Полинезия және Гавая, оларға сипаттама беру.

Әртүрлі рангтің фауналық аудандастыруының категориялық бөлінуі-негізінде эндемизмнің дәрежесі мен олардың рангтеріне байланысты болады. Сондықтан,патшалықтар эндемикті отрядтардың бар болуымен /немесе жоқ болуымен/ анықталады, облыстарт –эндемик тұқымдастарының таралау ерекшелігіне қарай, ал аумақтар-эндемикті түрлердің, кейде эндемикті түқымдастардың таралуымен анықталады.

Патшалықтар-фауналық ауданстарудың жоғары категориясы болып табылады. Қазіргі кезде оқымыстлардың көпшілігі патшалықты төртке бөледі. Бұл Нотогея, Неогея, Палеогея және Арктогея. Олар негізінен ежелгі сүтқоліктілер фаунасының деңгейімен анықталады.

Нотогея патшалығы 2 облыс кіреді-Автралиялық, Нотогея фаунасының біршама кедейлігімен және байлығымен ерекшеленеді. Байырлығы Австралия, Антарктида және Оңтүстік Американың оңтүстік бөлігін бірітіретін оңтүстік проматериктің болуымен сипатталады, ал Нотогеяның қазіргі фаунасының кедейлігіне себепті географиялық изоляция, мұз басу процестері мен құрғақшылықтың патшалықтардың әртүрлі аумағында таралуы.

Фауналарын тән ерекшеліктер –қалталы сүтқоріктілердің үстемдік етуі және кеміргештеді, қалқанаттыларды, ескекаяқтыларды қоспағанда, плацентарлықтың мүлде болмауы.

Неогей патшалығы – Неотропика облысы оларға сипаттама беру.

Неогея патшалығы бір ғана облыс – Неотропикалық облыс кіреді. Бұл патшалығық біртесіктілердің болмауымен, қалталылардың 2 түрлі тұқымдастарының болуымен, мүктістілер отрядының /саутты аңдар, жалқау аңдар/ болуымен және жәндікқөректі сүтқөректілердің болмауын мен ерекшеленеді.

Палеогея патшалығына 2 облыс кіреді – эфиопиялық және үнді-малалық Бұл патшалықта кесіртелер /панголиндер/, майбақалар отряды, еттұмсықтылар /пілдер/, маймылдар отряды /лему, млори/.

 Арктогей патшалығы – Эфиопия, Үнді-Малай және Голарктика.

Арктогей патшалығына бір ғана облыс кіреді – Голарктика облысы. Бірақ, өте үлкен кеңістегі алады; жер шарының барлық тропикалық емес солтүстік бөлігін құрайды.

Қорыта келе, мұнда қалтан сүтқөріктілер мүлде жоқ десе де болады, ал плацентарлық түрдің әртүрлі отрядтары үстемдік етеді, бірақ олардың ішінде берде біреу эндемикті емес, Бұл осы терридориядағы фауналық комплектің салыстырмалы жас тарихымен түсіндіріледі эндемизм құстар отрядтарына ғана кездеседі маймақазтәрізділер менг мұнтазқұстәрізділер сүтқоріктілер жұғартқышқан тұқымдастары, жолмантұқымдастары, түйеқұлақтұқымдастары, апландонттық және ашамүйіздер эндемикті болып келеді, оның үшеуі монотипті /жалман, апладонтия, ашамүйіз антилопа/, себебі құрамында 1 ғана түр кездеседі. Рептилиялардан эндемикті тұқымдастарға ұлы тісті кесіртелер, құйрықты амфибиядан-бұршмейстілер тұқымдастары, саламандар, амбмстом жатады.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1 Нотогей патшалығына сипаттама бер.

8.2 Неогей патшалығына сипаттама беру.

8.3 Арктогей патшалығы – Эфиопия, Үнді-Малай және Голарктика.

Әдебиеттер:

1 Биогеография / под редакцией Г.М. Абдурахманова и др. – Москва: Академия, 2003. – 474 с.

2 Биогеография / под редакцией Г.М. Абдурахманова. – Москва: Академия, 2007. – 473 с. 3 Второв П.П. Биогеография: учебник для вузов. – Москва: Владос, 2001. – 303 с.

4 Второв П.П. Биогеография: учебное пособие для вузов. – Москва: Просвещение, 1978. – 270 с.

Дата добавления: 2023-11-19