Біріншілік глаукома. Ашықбұрышты және жабықбұрышты глаукомаларды ажыратады.

Глаукома – көзден сулы ылғалдың шығуының бұзылуымен, көзішілік қысымның (КІҚ) жоғарылауымен, көру жүйкесінің атрофиясымен және көру қызметінің үдемелі төмендеуімен жүретін аурулар тобы.

Этиологиясына қарай туа пайда болған, біріншілік және екіншілік глаукома деп ажыратады. Біріншісі көзден сұйықтықтың ағып шығуына жауапты құрылымдардың дамуындағы ақауларға байланысты болады.

Екіншілік глаукома көздің басқа ауруларының салдарынан (жарақаттар, қабыну және т.б) туындайды. Біріншілік глаукома бірінші кезекте көз құрылымындағы кәрілік өзгерістердің қарқындылығымен, сонымен қатар жеке анатомиялық және метаболикалық ерекшеліктерге, тамырлық, жүйкелік және эндокриндік жүйе жағдайына байланысты пайда болады.

Әр науқаста барлық патогенді факторлар анықтама бермейді, ал оның кейбір бөліктері ғана анықталады. Біріншілік глаукоманы мультифакторлы ауруларға жатқызады.

Ашықбұрышты және жабықбұрышты глаукомаларды ажыратады.

Бірінші жағдайда КІҚ жоғарылауы көздің дренаждық жүйесіндегі өзгерістермен, ал екіншісі – нұрқабық тамыры мен алдыңғы камера бұрышының бөгелуімен немесе гониосинехиялармен байланысты болады.

Біріншілік ашық бұрышты глаукома (БАБГ). БАБГ патогенезіне екі негізгі патофизиологиялық: гидромеханикалық және метаболикалық механизмдер жатады. Гидромеханикалық дренаждық жүйеде көзден сулы ылғалдың ағып шығуының нашарлауы айқындалады. Бұл КІҚ жоғарылауының себебі болып табылады.

Метаболикалық ығысулар себебінің ішіне гемоциркуляциялық бұрылыстар жатады. Ол ишемия мен гипоксияға алып келеді. Глаукоманы тудыратын метаболикалық факторлорға, сонымен қатар липидтердің қостотықпен тотығуы, коллагендер мен гликозамингликандардың алмасуының бұзылуы да жатады.

БАБГ диагностикасы. Глаукоманың ең негізгі белгілеріне КІҚ жоғарылауы, көру жүйкесінің экскавациялық атрофиясы және көру алаңының өзгерістері (мұрын жақтан тарылуы, парацентральды дақтардың көрінуі) жатады. Глаукоманың алғашқы сатыларында соңғы екі белгілері көрінбеуі де мүмкін. Тек КІҚ жоғарылауының анықталуы «глаукома» диагнозын қою үшін жеткіліксіз. Сонымен бірге көру жүйкесінің глаукомалық нейропотиясы қалыпты КІҚ кезінде де туындауы мүмкін.

Сондықтан, дұрыс диагноз қою үшін, науқастың барлық қосымша белгілерін ескере отырып, динамикалық бақылауға алғаннан кейін ғана қою керек. Динамикалық бақылау кезінде «гла укомаға күдік» деген диагноз қойылады.

БАБГ емі. Глаукоманың емін КІҚ төмендететін медикаментозды әдіспен бастайды. Дәрілік ем тиімсіз болса, операция жасайды. Дәрілік гипотензивті заттардың ішінде бета-адреноблокаторлар (тимолол,бетаксалол, проксодолол) және холиномиметик – пилокорпин тағайындалады. Қалған офтальмогипотензивті заттар (антихолинэстеразды

миметиктер, симпато-миметиктер, карбоангидразалар ингибиторлары) екінші кезекте таңдалады. Гемодинамикалық және метаболикалық бұзылыстарға қарсы вазодилататорлар, ангиопротекторлар, дезагреғанттар, антиоксиданттар тағайындалады.

Біріншілік жабықбұрышты глаукома (БЖБГ). БЖБГ патогенезінде салыстырмалы қарашық бөгемесі нәтижесінде нұрқабық түбірінің алдыңғы камера бұрышының бөгелуі жатады. Қарашық бөгемесі көзбұршақтың алға қарай орналасуынан туындайды. Бұл кезде нұрқабық көзбұршаққа тығыз жатады да, артқы камерадан алдыңғысына қарай сұйықтықтың өтуін қиындатады. Бұл артқы камераның қысымының жоғарылауына және нұрқабықтың алға шығуына (бомбаж) әкеледі. Алдыңғы камераның бұрышы тарылған көздегі нұрқабықтың алға шығуы оның жартылай не толық бөгелуіне алып келеді, нәтижесінде КІҚ тез жоғарылауы туындап, жіті немесе жітілеу глаукома ұстамасының клиникалық көрінісі орын алады. БЖБГ ұстамасы 45–50 жастан асқан, көзінің алдыңғы камералары ұсақ және бұрышы тарылған адамдарда туындайды. Ұстаманың негізгі себебіне қарашықтың ұлғаюы, тамырлы қабықтың қанмен толығуы және сулы ылғал секрециясы жылдамдығының күрт жоғарылауы жатады.

Глаукоманың жіті ұстамасын анықтау қиындық тудырмайды. Науқас көзі мен басының ауыруына, көрудің бұлыңғырлануына, күн көзіне қарағанда дөңгелек сызықтардың көрінуіне шағымданады. Қарағанда көз алмасы тамырларының иньекциясы, мөлдірқабықтың ісінуі, тарылған алдыңғы  камера, кеңейген қарашық көрінеді. Көзді пальпациялағанда көз қатты, КІҚ 40–50 с.б.б. дейін жоғарылайды.

Глаукоманың жітілеу ұстамасында алдыңғы камера бұрышының толық емес бөгемесі және клиникалық белгісі дәл сондай, бірақ айқындылығы төмендеу болады. Глаукоманың жіті ұстамасының емі қарқынды түрде офтальмогипотензиялық дәрілерді (пилокарпиннің 1–2% ерітіндісі, тимололдың 0,5%, трусоптың 2% ерітіндісі тамшы түрінде, ішке диакорб және глицерол) қабылдаудан тұрады. Келесі ұстаманың алдын алу үшін, қысымды төмендеткеннен соң, хирургиялық немесе перифериялық лазерлі

иридэктомиялық жүргізіледі. Созылмалы БЖБГ емі БАБГ еміндегідей

болады.

2.2.4 Кәрілік қатаракта Қатаракта – көзбұршақтың бөліктік немесе толық бұлыңғырлануы.

Қатарактаның туа біткен және жүре пайда болған түрлерін ажыратады.

Кәрілік қатаракта жүре пайда болған түріне жатады. Көзбұршақтың алғашқы бұлыңғырлануы 40–50 жастан кейін байқалады, одан кейінгі дамуы көп жылдарды қамтиды. Кәрілік қатарактаның патогенезі көзбұршақтағы алмасу бұзылыстарымен, әсіресе нәруыздық метаболизм өзгерістерімен байланысты дамиды. Орналасуына қарай ядролық, кортикальды және артқы субкапсулярлы қатаракта деп ажыратады.

Ядролық қатаракта көзбұршақ ядросының тығыздалуымен және түсінің өзгеруімен жүреді. Ол бастапқыда сарғыш, кейін – күңгірт немесе тіпті қара түске дейін өзгеруі мүмкін. Кортикальды қатаракта сұр түсті болады.

Ол алғашында көзбұршақтың шетінде көрінеді және біртіндеп орталыққа тарайды. Артқы субкапсулярлы қатаракта артқы капсуланың алдыңғы жағында орналасады, алғашында көзбұршақтың артқы полюсі аймағында, содан соң оның перифериясына да таралады.

Клиникалық ағымы. Қатаракта кезіндегі көру қызметінің төмендеу деңгейі бұлыңғырлану қарқындылығы мен орналасуына байланысты болады. Асқынбаған жағдайда жарықтың дұрыс проекциясы мен жарықты сезуі үнемі сақталады.

Емі. Антиқатаракталық терапияны көзбұршақ бұлыңғырлануының кейінгі үдеуін ұстап тұру мақсатында аурудың алғашқы сатысынан бастап тағайындайды. Емді көзбұршақтағы алмасу үдерістерін жақ сарту үшін дәрілерді (витасиодурол, витафакол, квинакс, каталин және т.б.) тамызып жүргізеді. Көру қызметі анағұрлым төмендегенде бұлыңғыр көзбұршақты алып тастайды (қатаракта экстракциясы). Көзге операция жасап жатқан кезде қалыпты рефракцияны сақтап қалу үшін интраокулярлы линзаны имплантациялайды. Егер линзаны енгізбеген болса, онда көзілдірік немесе

контактілі линза тағайындалады.

2.2.5 Торқабықтың жастық орталық дистрофиясы (ТЖОД). ТЖОД, немесе торқабықтың кәрілік макулярлы дистрофиясы, - көру бойынша мүгедектіктің ең жиі себептерінің бірі. Әлсіз ТЖОД 65–75 жас аралығындағы 20% адамдарда кездессе, ал бұл патологияның айқын түрі 60 жастан асқан тұрғындардың 1% зақымдайды.

Клиникалық ағымы. ТЖОД дамуы 3 фазадан өтеді – 1-ші фазасында торқабықтың орталық аймағында, Брух мембранасы мен торқабықтың пигментті эпителийінің (ТПЭ) базалды мембранасы арасында орналасатын, ұсақ немесе сары дөңгелек ошақты друзалар немесе коллоидты денешіктер байқалады. Осы фазада макуланың

дезпигментациясы: ТПЭ атрофиялық бөліктері оның гиперплазиясымен қосарланып туындайды. 2-ші фаза – экссудативті ірілеу дөңгелек формалы болып сипатталатын түзілістің ісінген торқабықтың алдыңғы жағына шығуы, ТПЭ және (немесе) макулярлы ретиналық аймақтың бірігуі болады. Бұл фазада торқабық астында Брух мембранасындағы жарылулар арқылы және торқабыққа хориоидалды тамырлардың жаңа түзілістері түзіледі. 3-ші фазада жаңа түзілген тамырлардағы транссудация және

геморрагиялар пролиферация және фиброз үдерістерімен бірігеді.

Нәтижесінде сары дақ орнында дөңгелек ісік тәрізді түзіліс түзіледі. Көру алаңы әдетте сақталған, бірақ орталық скотома кезінде көру өткірлігі бірнеше жүзге дейін төмендейді.

Емі. ТЖОД емінің тиімділігі төмен. Ангиопротекторлар, антиоксиданттар, геморрагиялардың алдын алу үшін аскорбин қышқылы мен дицинон тағайындалады. Оң нәтижеге жаңа түзілген тамырларды уақтылы лазермен коагуляция жасау арқылы жетуге болады.

2.3 Қарттық жаста дәм, иіс сезу, түйсіну сезімінің өзгеруі Егде және қарт жастағыларда тағамның дәмін сезу қабілеті нашарлайды, себебі, дәм сезу жасушалары – тілдегі дәмдік рецепторлар саны азаяды. 70 жасқа қараған шақта бұл жасушалар саны 16% ғана қалады. Сондықтан, қарт кісілер тағамға көп тұз бен тәттіні қосады.

Қосымша, егер ауызда жасанды тіс протезі болса дәм сезу өзгереді. Тағам дәмін толық сезбегендіктен кейде ашып, тұрып қалған тағамды қолданғандықтан тағамдық улану мен ішек инфекциясы да дамуы мүмкін.

Егде жастағы кісілер ауызда жағымсыз дәмге, немесе, дәмді мүлде сезбеуге шағымданады. Олар айтуы мүмкін: «Тағам мүлде дәмді емес!», «Тағам тұрып қалғандықтан дәмі жоқ!» және т.б.

Бұл жайттар келешекте тамақ қабылдаудың төмендеуіне, тіпті тамақтан бас тартуы да мүмкін. Егде және қарт жастағыларға тағам дайындағанда, хош иісті қоспаларды, көптеген көкөніс пайдалану керек.

Егде және қарт жастағылар бір өздері тамақтанғаннан гөрі, көпшілікпен тамақтанғаны жөн. Тағам ішер алдында ауыз қуысын сумен шайып, тіс протезін  үнемі тазалап, ауыз қуысының санациясын жүргізіп тұруы керек. Егде және қарт жастағылар тұз бен қантты дәміне қарап емес, салмағына қарап қолдануы керек.

Иіс сезу қабілеті дәм сезу қабілетінің 2/3 – ін қамтиды. Жас келе иіс сезу де төмендейді. Темекі көп тартатындарда иіс сезу қабілеті тез төмендейді де, ауыр дәрежеге өтеді. Тағамның дәмі иіспен байланысты.

Егде және қарт жастағы кісілерде иіс сезу төмендейді және иісті ажырата алмайды. Иіс сезу қабілеті төмендегендіктен тағам дәм ін сезбейді, тағамға деген тәбеті төмендейді.

Қиындық тудыратын жағдай: иісті сезбесе ас үйдегі ашық қалған комфоркадан (газдан) уланады. Өрт шыққан жағдайда, күйген иісті де сезбеуі мүмкін.  

Түйсіну сезімінің өзгерісі: егде және қарт жастағыларда түйсіну сезімінің өзгеруі – алдымен саусақ ұштарында, алақанда, табандарда байқалады. Заттарды сезу қабілеті төмендейді. Қалыптыдағы саусаққа қалың қолғап киіп, бір затты ұстаған сезімге ұқсайды. Сол себепті қолдарына заттарды ыңғайсыз ұстайды, оларды тез түсіріп алуы мүмкін,нәтижесінде қолдарын күйдіріп алады. Егде және қарт жастағы кісілердің

ыдыстарының көлемі үлкен және қолға ұстағанға ыңғайлы болуы керек.

Табанның түйсіну сезімі төмендегендіктен жүрген кезде де құлап қалу қаупі бар. Аяқ киім аяғына дәлме-дәл шақ болуы керек, жұмсақ әрі тайғанақ емес табан болуы керек.

Егде және қарт жастағы кісілердің ішкі сезімін, рухын көтеру үшін үнемі қолмен қол амандасып, апалардың қолын сипау керек. Олар жас балалар сияқты өздеріне деген сенімін жоғалтпау керек. Қоғамға әлі де болса өз үлестерінің бар екенд ігін сезіндіру керек.

Егде және қарт жастағылар төсекте жатып сізге қолын созса, міндетті түрде оның қолынан ұстау керек, себебі ол сіздің көмегіңізді талап етіп тұр.

Дата добавления: 2023-11-19