Тэма 2 Цывілізацыі Старажытнага Ўсходу ў міжкультурным кантэксце

1. Цывілізацыя Старажытнага Егіпта.

2. Культура народаў Месапатаміі.

3. Культура старажытнага Ірана.

4. Фінікійская культура.

1. Старажытнаегіпецкая цывілізацыя склалася ў Паўночна-Усходняй Афрыцы ў даліне ракі Ніл. Працы, звязаныя з пабудовамі, вымярэннямі палёў, правядзеннем каналаў, падлікам запасаў, прывялі да ўзнікнення матэматыкі. Такія інструменты, як піла, а асабліва рычаг, блок і ворат лічацца дасягненнямі егіпецкай тэхнічнай думкі (многія сюды адносяць і кола). У металургіі егіпцяне вынайшлі нажныя мяхі са скуры. Да XV ст. да н.э. адносіцца вынаходніцтва вертыкальнага ткацкага станка. Мадыфікацыя такога станка стала найбольш распаўсюджаным варыянтам ў Старажытнай Грэцыі. У Егіпце ўпершыню з'явіліся сонечныя і вадзяныя гадзіннікі. Узнікненне сонечнага календара па некаторых дадзеных датуецца IV тысячагоддзем да н.э. Гэтым календаром карысталіся на працягу многіх стагоддзяў, ён паслужыў асновай для уведзенага ў Рыме ў 46 г. да н. э. Юліянскага календара.

Містычная і рэлігійная думка Старажытнага Егіпта стала вельмі прыцягальнай для элінаў. Існуюць згадкі аб тым, што выбітныя грэчаскія мысляры (Салон, Фалес, Піфагор, Гекатэй Мілецкі і інш.) вучыліся ў Егіпце. Культ егіпецкіх багоў (Ісіда, Асірыса) быў надзвычай шырока распаўсюджаны сярод рымлян, захопленых ідэяй неўміручасці. Міф пра Асірыса цесна звязаны з агульным для ўсяго Міжземнамор'я міфам пра бoга урадлівасці, або бога збожжа. Культ Асірыса аказаў вялікі ўплыў на хрысціянства, на складанне шэрагу абрадаў, на стварэнне шматлікіх вобразаў хрысціянскай іканаграфіі.

На тэрыторыі Егіпта паўсталі першыя хрысціянскія культурныя цэнтры, якія далі ўжо нашаму еўрапейскаму свету Паўла Фівейскага, Апанаса Александрыйскага, Клімента Александрыйскага. Ёсць верагоднасць, што старажытнаегіпецкая пісьменнасць паўплывала на фінікійскае пісьмо, а праз яго – на еўрапейскую сістэму пісьма. Егіпцяне зрабілі важнае адкрыццё ў гісторыі пісьма – ўвялі ва ўжытак некалькі знакаў-літар, якія пазначалі зычныя гукі. Гэта паскорыла стварэнне алфавітных сістэм пісьма. Першыя алфавіты складаліся толькі з зычных літар.

У літаратуры гэтай старажытнай краіны паўсталі многія жанры і матывы, якія перайшлі ў еўрапейскую літаратуру. Традыцыі і элементы архітэктуры – львы і сфінксы, калоны і абеліскі, грабніцы і храмы – былі запазычаныя антычным архітэктурным геніем. У даліне Ніла склаліся многія класічныя жывапісныя тыпы і формы – насценны жывапіс, круглая статуя, рэльеф. Уплыў егіпецкай культуры прасочваецца не толькі ў еўрапейскім мастацтве, але і ў мастацтве Блізкага Ўсходу.

2. У паўднёвай частцы Міжрэчча на тэрыторыі сучаснага Ірака ў 4-3 тыс. да н. э. ўзнікла Шумерская цывілізацыя. У перыяд Урукскай культуры з'яўляецца першае ў гісторыі чалавецтва пісьмо (піктаграмы-малюнкі) – клінапіс на гліняных таблічках. З пераходам да клінапісу з'яўляецца пісьмо па складах. Клінапіс атрымаў вялікае распаўсюджанне: лічыцца, што ён паўплываў на пісьменнасць многіх моў "вавілонскага гармідару" і нават праз іх на фарміраванне грэчаскага алфавіту ранняй эпохі. У другой палове II тысячагоддзя да н. э. клінапіс становіцца сродкам міжнародных зносін на Блізкім Усходзе.

Найстаражытныя міфы Двуречча – гэта тая культурная аснова, на якой паўсталі і расквітнелі многія легенды, міфы, вераванні і звычаі антычнасці. З імі шмат у чым звязаныя або пераклікаюцца біблейскія гісторыі. Адгалоскі светаразумення, характэрнага для дзяржаў Двуречча, можна знайсці ў старажытнагабрэйскіх, егіпецкіх і арабскіх міфалагічных і рэлігійных сістэмах. У «Энума Эліш» распавядаецца аб пачатку свету, пра багоў і іх барацьбе за светаўладкаванне. апісанне Сусветнага патопу ў Бібліі пераклікаецца з «Эпасам аб Гільгамешы». У шумерскай міфалогіі існавалі міфы аб залатым стагоддзі чалавецтва і райскім жыцці, якія з цягам часу ўвайшлі ў рэлігійныя ўяўленні народаў Пярэдняй Азіі, а пазней – у біблейскія сюжэты.

У II тыс. да н.э. склалася вавілонская рэлігія. Значны ўплыў на пазнейшыя рэлігіі аказала вавілонская дэманалогія. уся сярэднявечная еўрапейская фантасмагорыя пра злыя духі, што натхняла інквізітараў на іх дзікія пераследаванні "ведзьмаў", узыходзіць пераважна да гэтай крыніцы.

Самай жа вялікай дзяржавай старажытнасці ў Двурэччы стала Асірыя, якая сфармавалася ў II тысячагоддзі да н. э. у сярэдняй частцы Міжрэчча. У 8 стагоддзі да н.э. пры цары Ціглатпаласары III адбываецца ўзмацненне Асірыі. А ў 7 ст. да н.э. Асірыя падпарадкоўвае сабе Вавілон. З гэтага часу пачынаецца этап суіснавання Асірыйскі-Вавілонскай цывілізацыі. У сталіцы дзяржавы Нінэвіі знаходзілася самая вялікая бібліятэка старажытнасці.

3. У канцы IV - пачатку III тысячагоддзя да н.э. на паўднёвым захадзе Ірана з'явілася старажытная культура эламітаў, якія былі роднасныя, калі грунтавацца на сваяцтве мовы, протадравідам, што жылі ў Індастане Некалькі пазней на тэрыторыю Старажытнага Ірана праніклі народы, якія называлі сябе арыямі. Ад назвы гэтага племені і паходзіць назва «Іран».

Эламіты здолелі стварыць самабытную культуру, у якой, тым не менш выразна прасочваюцца сувязі з Месапатаміяй. Асабліва ярка гэта праяўляецца ў скульптуры гэтага перыяду. У вавіланян былі запазычаныя тэхніка вырабу шматколернай паліўнай глазуры цаглін (кафляў). А эламская мова была ўдасканалена на аснове месапатамскай пісьменнасці (клінапісу). Існуе таксама мноства паралеляў у рэлігійных вераваннях і г.д.

Тут абагаўляліся і шанаваліся прыродныя сілы і з'явы: багіня вады і ўрадлівасці Анахіта, бог сонца і святла, бог-ваяўнік Мітра, які першапачаткова, верагодна, быў богам дагавору. У канцы I тысячагоддзя да н.э. – пачатку I тысячагоддзя н.э. паўстаў мітраізм – рэлігія пакланення Мітры, надзвычай папулярная сярод рымскіх легіянераў, разнесеная імі па тэрыторыі Рымскай імперыі, і якая стала сур'ёзнай саперніцай ранняга хрысціянства. У цэлым жа, культ Мітры і Анахіты быў увабраны новай рэлігіяй, якая ўзнікла пазней на тэрыторыі Персіі, – зараастрызмам. Апошнім усплёскам рэлігійнай думкі Старажытнага Ірана стала маніхейства. Яно нароўні з зараастрызмам атрымала распаўсюджанне ў Іране ў III ст. н.э. Маніхейства распаўсюдзілася на велізарнай тэрыторыі ад Іспаніі да Кітая і значна паўплывала на дуалістычная ерасі Сярэднявечча.

Падчас Ахеменідаў (VI ст. да н.э. - 330 г. да н.э.) арамейскае пісьмо стала распаўсюджвацца ў Сярэдняй Азіі і Індыі, што спрыяла ўзнікненню парфянскай, сярэднеперсідскай, сагдыйскай і харезмійскай ідэаграфічным сістэмам пісьма. Некаторыя старажытнаіранскія словы былі запазычаныя санскрытам.

Чырвонай ніткай праз усю мастацкую культуру Старажытнага Ірана праходзіла імкненне да выкарыстання культурных дасягненняў іншых народаў. Рэльефы, якія багата ўпрыгожвалі сцены персідскіх палацаў у Пасаргадах, Персепалі і Сузах, па стылі і тэхніцы нагадваюць рэльефы Асірыі і Новага Вавілона. Шырокае выкарыстанне ў архітэктурных збудаваннях усходаў, тэрас, статуй фантастычных жывёл збліжае персідскія будынкі з архітэктурай Месапатаміі.

4. Дзяржава Фінікія ўтварылася 4 тыс гадоў таму ў сувязі з развіццём рамёстваў, а не земляробства. Фінікія стала унікальным месцам у свеце. Справа ў тым, што ў ёй зліліся культуры Егіпта, Сірыі, Палесціны, Шумера, Аккад, Анатолі і дзікіх качавых плямёнаў, накшталт хуррытаў. Фінікійцы на тысячагоддзі сталі гаспадарамі мора і змаглі весці самы эфектыўны гандаль тых часоў. Фінікія неўзабаве праславілася як зямля, дзе са шкла рабілі рашуча ўсё: посуд, ўпрыгажэнні, люстэркі. Фінікія ў 825 г. да н.э. заснавала ўласную калонію на паўночным беразе Афрыкі (Карфаген). У 7 ст. да н.э. у Лідзіі ўвайшлі ў моду першыя манеты. Фінікійцы перахапілі пацешнае новаўвядзенне і сталі чаканіць сваю манету. Персы ўзбагацілі фінікійцаў веданнем банкаўскай справы, якое ў Вавілоне было вядома яшчэ ў 2-м тысячагоддзі да нашай эры. Для спрашчэння валютных і крэдытных аперацый прыйшлося ўводзіць алфавіт. Алфавіт апынуўся зручным і паступова стаў выцясняць іншыя сістэмы, у тым ліку і складовую, і ўжо вядомае іерагліфічнае пісьмо. Ад яго пайшлі арамейская, арабская і яўрэйскае пісьменства. У 11 ст. да н.э. алфавіт перахапілі грэкі. Ад грэкаў алфавіт перанялі лаціняне, славяне, грузіны і армяне. Ва ўсе гэтыя краіны алфавіт быў занесены гандлярамі Бібла і / або Сідона.

Дата добавления: 2023-11-30