Тэма 4. Культурныя кантакты ў антычным свеце

1. Культура Старажытнай Грэцыі.

2. Культура этрускаў.

3. Старажытнарымская культура.

4. Яўрэйская дыяспара і распаўсюджанне хрысціянства.

1. У архаічны перыяд (VIII-VI стст. да н.э.) (гр. Аrchaikos – старажытны) грэкі разгарнулі магутны каланізацыйнай рух, рассяляючыся далёка за межы Балканскага паўвострава і прылеглых астравоў. У эпоху архаікі было стварэнна алфавітнае пісьмо (шляхам перапрацоўкі фінікійскай складовай сістэмы) і распаўсюдзілася пісьменнасць. У гэты час з'яўляюцца архітэктурныя ордэры, манументальная скульптура, тэатральныя прадстаўленні (на базе культу бога Дыёніса), чарнафігурны вазапіс; філасофія. У 776 г. да н.э. адбыліся першыя Алімпійскія гульні, з моманту якіх эліны павялі сваё летазлічэнне.

У грэчаскай міфалогіі сустракаецца шэраг яўна запазычаных звонку міфалагічных сюжэтаў і матываў – міф пра патоп, а таксама міфы, звязаныя з багамі, якія прыйшлі з Усходу (Дыяніс, кабіры і інш.). Культ Дыяніса быў занесены ў Грэцыю, мабыць, праз малаазіяцкія грэчаскія калоніі, з Фракіі і Малой Азіі. У эліністычна-рымскі час шэраг чыста ўсходніх культаў укараняецца ў Грэцыі: культы егіпецкіх бажаствоў – Ісіды і Амона, малаазіяцкіх – Аціса, Адоніса, "сірыйскай багіні" і інш. Вялікай папулярнасцю карыстаўся уведзены Пталемеем культ новага сінкрэтычнага грэка-егіпецкага бога Серапіса. Усходні ўплыў адбіўся і на абагаўленні эліністычных цароў.

Рэлігія і міфалогія Старажытнай Грэцыі аказалі вялізарны ўплыў на развіццё культуры і мастацтва ўсяго свету і паклалі пачатак незлічонаму мноству рэлігійных уяўленняў пра чалавека, герояў і багоў. Міфы ляглі ў аснову агульначалавечай культуры. Старажытнагрэчаская філасофія аказала істотны ўплыў на ўсю гісторыю заходняй і збольшага нават сусветнай філасофіі аж да сённяшняга дня. У Візантыі і краінах ісламу пануючы ўплыў грэчаскай філасофіі захоўваўся на працягу ўсяго наступнага тысячагоддзя; затым, у часы Рэнесансу і гуманізму, і ў Еўропе адбылося адраджэнне грэчаскай філасофіі, што прывяло да творчых наватвораў, пачынаючы ад платанізму і арыстацелізму эпохі Рэнесансу і заканчваючы уплывам грэчаскай філасофіі на ўсе развіццё еўрапейскай філасофскай думкі.

Выключнае значэнне для наступнага развіцця сусветнай архітэктуры маюць прынцыпы архітэктурна-планіровачных рашэнняў Грэцыі, выяўленыя найбольш поўна ў ансамблях. Напрыклад, Афінскі акропаль.

У Грэцыі адбываецца фарміраванне «тэатральнага» тэзаўрусу (сцэна, драма, карыфей, пародыя, клака; багаты патэнцыял тым, сюжэтаў і вобразаў.

Дзякуючы каланізацыі грэчаская культура распаўсюдзілася далёка за межы сваёй радзімы – на Малую Азію і Італію, на Сіцылію і іншыя выспы Міжземнамор'я, на Паўночную Афрыку і іншыя тэрыторыі, дзе грэкі засноўвалі свае паселішчы. Грэчаскія гарады знаходзіліся нават на паўночным узбярэжжы Чорнага мора. У выніку заваёў Аляксандра Македонскага ў другой палове 4 стагоддзя да н.э. ўплыў грэцкай культуры і мастацтва распаўсюдзіўся на шырокія тэрыторыі. . Гэта быў час інтэнсіўнага культурнага ўзаемадзеяння грэкаў з афра-азіяцкімі народамі. Па-за межамі Грэцыі склаліся найбуйнейшыя цэнтры культуры. Такія, напрыклад, як Александрыя ў Егіпце і Пергам ў Малой Азіі.

2. Этрускі – старажытная цывілізацыя плямёнаў, якія засялялі ў I тыс. да н.э. паўночны захад Апенінскага паўвострава. Першыя помнікі культуры этрускаў адносяцца да канца IX - пачатку VIII стст. да н.э. Цыкл развіцця этрускіх цывілізацыі завяршаецца да II ст. да н.э. Рым знаходзіўся пад яе уплывам да I ст. да н.э. Рымскія запазычанні ў этрускаў ўключаюць развітая інжынернае мастацтва, у прыватнасці ўзвядзенне арачных скляпенняў будынкаў. Такія рымскія звычаі, як баі гладыятараў, гонкі на калясніцах і многія пахавальныя абрады, таксама маюць этрускае паходжанне. Ад этрускаў рымляне перанялі шэраг асаблівасцяў палітычнай арганізацыі, структуру і ўзбраенне войска, інсігнацыі, воінскія трыумфы. Правільная планіроўка гарадоў з арыентацыяй вуліц па напрамках свету была ўведзена ў Этрурыі раней, чым у Грэцыі, – у 6 ст. да н. э. З пахавальным абрадам этрускаў звязана ўзнікненне партрэта.

Свае керамічныя вырабы этрускі стваралі, натхняючыся працамі грэчаскіх майстроў. У VI ст. да н.э. атрымала распаўсюджванне чорнафігурная кераміка.

У працы з бронзай этрускам не было роўных. Гэта прызнавалі нават грэкі. Яны збіралі некаторыя прадметы этрускіх бронзы. Бронзавыя пасудзіны, асабліва для віна, часта паўтаралі грэчаскія формы.

Выключны дабрабыт Этрурыі ў VII ст. да н.э. выклікаў бурнае развіццё ювелірнай справы і прыток імпартных вырабаў. Сярэбраныя чашы імпартаваліся з Фінікіі, малюнкі на іх капіравалі этрускія майстры. З слановай косці, што ўвозілася з Усходу, выраблялі шкатулкі і кубкі. Большасць ювелірных вырабаў выраблялася ў Этрурыі. Залатых спраў майстры выкарыстоўвалі гравіроўку, філігрань і зярненне.

3. Рымская культура склалася пад уплывам культур многіх народаў, перш за ўсё этрускаў і грэкаў.

Рымляне, пераняўшы ў грэкаў іх сельскагаспадарчыя прылады, істотна іх ўдасканалілі. Яны дадалі да плуга колы, разец і адвальную дошку, вынайшлі жняярку, сталі выкарыстоўваць малацільныя ланцугі і сярпы сучаснай формы. Рым – радзіма аконнага шкла. Этрускія традыцыі ў архітэктуры і вынаходніцтва бетону дазволілі рымлянам перайсці ад простых бэлечных перакрыццяў да арак, скляпенняў і купалаў. Дасягненні рымскай матэрыяльнай культуры сталі асновай тэхнічнага развіцця Заходняй Еўропы ў эпоху сярэднявечча. Перасячэнне скляпенняў спарадзіла знакамітую крыжова-купальную сістэму.

У перыд існавання Рымскай імперыі (канец 1 ст. да н.э. – 476 г. н.э.) на вялікіх тэрыторыях адбываўся працэс раманізацыі – антычнай асіміляцыі і аккультурацыі, які праявіўся ў засваенні народна-лацінскай мовы і асноўных элементаў раманскай культуры значнай колькасцю неітальянскіх народаў, якія засялялі правінцыі старажытнай Рымскай імперыі і іншыя падначаленыя ёй рэгіёны.

Падпарадкоўваючыся відавочнай культурнай перавазе грэкаў, рымляне пераймалі багатую і разнастайную грэчаскую міфалогію, пераносілі яе на сваіх сумных і безжыццёвых багоў. Паступова ўсталёўваўся грэка-рымскі сінкрэтычны пантэон, у якім самі вернікі перасталі адрозніваць нацыянальнае паходжанне багоў.

Іншы характар насіла запазычанне ўсходніх культаў. народныя масы, бедны гарадскі люд, рабы, наадварот, ахвотна пачыталі егіпецкую Ісіду, Анубіса, Серапіса, розных сірыйскіх і малаазіяцкіх багоў.

У перыяд Імперыі атрымліваюць вялікі ўплыў і шырокае распаўсюджванне асноўныя плыні рымскай філасофіі – эпікурыз, стаіцызму і неаплатанізм. Стаіцызму, асабліва погляды Сенэкі, аказаў моцны ўплыў на ранняе хрысціянства.

Пасля таго, як на тэрыторыі Рымскай імперыі стала распаўсюджвацца хрысціянства, антычная філасофія падвергнулася сур'ёзнай перапрацоўцы. У сімбіёзе з хрысціянскімі палажэннямі Старога і Новага Запавету ідэі антычнай філасофіі (платанізм, арыстоцелізм і г.д.) заклалі асновы сярэднявечнай філасофскай думкі.

Найважнейшыя культурныя навацыі рымскай антычнасці звязаны з развіццём палітыкі і права. Старажытны Рым – радзіма юрыспрудэнцыі.

3. Яўрэі стварылі першапачатковыя ачагі, з якіх пасля хрысціянства распаўсюдзілася па ўсёй імперыі. Рассяленне яўрэяў па рымскім Усходзе пачалося пры пераемніках Аляксандра Вялікага (па персідскаму Усходзе – яшчэ шмат раней); горад Рым іх упершыню ўбачыў у вялікіх масах пасля заваёвы Ерусаліма Пампеям ў 63 г. Па геаграфічным умовам можна здагадвацца, што магістраллю, так бы мовіць, распаўсюджвання хрысціянства была лінія, якая вядзе з Іерусаліму праз Антыохію ў Малую Азію (галоўным чынам Эфэс) з раздвойваннем, з аднаго боку, на Македонію (Філіпы, Фесалонікі), з другога на Карынф, Путэолы, Рым; але гэта толькі канструкцыя. Ачагамі зараджэння хрысціянства былі элінізаваныя яўрэйскія абшчыны, з прычыны чаго і мовай першапачатковага хрысціянства нават у горадзе Рыме была грэчаская.

Дата добавления: 2023-11-30