Лекция №6. Развиццю беларускай мовы спрыяу яе статус дзяржаунай мовы у ВКЛ

Развиццю беларускай мовы спрыяу яе статус дзяржаунай мовы у ВКЛ. На ей працавали судовыя установы, княжацкия канцелярии, магистраты, складалися летаписы, писались законы, публицыстычныя творы, мемуарная литаратура у часы яе развицця таксама складалася на гэтай мове. Яе афицыйнае ужыванне замацавана у 1588 у статуте ВКЛ. Скарына таксама пауплывау на развицце мовы и яе популяризацию. Таксама рэфармацыя спрыяла проникновению белоруской мовы у канфессийную литаратуру.

Рэфармацыя – (латин, пераутварэнне) – шыроки грамадска-палитычны рух и идэалагичны у 16-ым стагоддзи, накираваны супраць засилля каталицкай царквы ва усих сферах жыцця. Рэфармацыя мела антыфеадальны характар.­­ Ицыятарам и аванградам руху ишла буржуазия, якая выступала супраць феадализму и каталицкай царквы. Галоуная мэта руху: рэформа светапогляду грамадства,стварэнне спрыяльных,маральных и прававых умоу для дзейнасци и быту класа буржуазии.

Унармаванню беларускай мовы задзейничала як прадукт контррэфармацыи унияцкая царква. Яна выкарыстувала мову мясцовага насельництва. З другой паловы 16-га стагоддзя беларуская мова паступова здае пазицыи, адбывалася гэта пад уплывам польскай мовы.

З 1696 рашэннем сойма двумоуе у РП было скасавана и дзяржауны статус замацаваны за польскай мовай. Сацыяльна-эканамичныя умовы развицця парадили тыповыя пасяленни: мястэчки, фальварки, застенки, ваколицы. Асноуным тыпам жылля была зрубная хата. Дзялилася яна на хату и сенцы. Распаусюджваюцца аднолькавыя тыпы прылады працы:саха, драуляная барана. Фармируецца народная кухня, адзенни и инш.

Адным з галоуных выникау и следствам кансалидаванасци народа является этничная самасвядомасць – усведамленне людми прыналежнасци да сваяго народа, яго адметнасци, нават у параунанни з близкими народами. Этничная самасвядомасць перш усяго узникла сярод гараджан, шляхты, духавенства. У 16-ым стагоддзи этничная самасвядомасць арыентавался на свецкия формы. Рэфармацыя садзейничала абуджэнню нац. самасвядомасци. Пераутварэнни, якия адбылися на мяжи 16-17 стагоддзяу, нарадзили иншую форму нацыянальнай самасвядомасци. Адрозненне у тым, что ей быу дададзены рэлигийны кампанент (прычына – фармираванне унияцкай царквы у 1596). Галоуныя асобы, такия як Симеон Полацки, являлся ярким представителем. У той жа час фармираванню нацыянальна самасвядомасци перашкаджали паланизатарския, а потым русификатарския тэндэнцыи. Знешняя форма праяулення самасвядомасци – этноним. У 13-16 стагоддзях ужывалися розныя этнонимы. Большаць была арыентавана на рэлигийную прынадлежнасць. Хаця у грамадскай свядомасци насельництва захоувалася уяуленне аб близасци славянских народау, тым не менш, насельництва беларусских замель адрознивала сваю терыторыю сваю зямлю ад иншых. Этноним “люди русския” меу больш стабильнаое распаусюджванне сярод жыхарой заходня беларуси и смаленшчыны, а у канцы 16-пачатку 17 стагоддзя узникае самабытная назва для абазначэння сучасных беларусских жыхароу – беларусцы.

Першая згадка пра беларусь змешчана у Епациеускам летапису пад 1305 годам. Гэтае найменне замацоувалася спачатку за усходними землями, за землями Вицебшчыны, Смаленшчыны, Магилёушчыны. И тольки у другой палове 19-га стагоддзя назва беларусь распаусюдзилась на усих беларуских землях.

Беларуски менталитет праходзиу таки шлях развицця, як и сам народ. Менталитет – склад розуму народа, лад яго мыслення, нацыянальны характар, психалогия. Складвалался белауская ментальнасць ва умовах пастаянных войнах, барацьбе за сваи правы. Да маральна-духоуных якасцяу беларускага народа адносяцца:нацыянальная и рэлигийная талерантнасць, памяркоунасць, гасциннасць, лагоднасць(синонимы добродушие, гостеприимность), мягкасардэчнасць, выносливасць, шчодрасць, кемливасць, няпомсливасць, сумленнасць, дабразычливасць, працавитасць, паэтычнасць душы. Да адмоуных бакой беларускай ментальнасци можна аднесци апатычнасць, нерашучасць, даверливасць, пакорнасць. Абагульняючы партрэт народа трэба давяршыць дамаседствам, неагрэсиунасць, пошук кампрамису и инш.

Ад яурэйскага народу беларусы адрозниваюцца меншай энергийнасцю, знаходливасцю, настойливасцю, менш развитым уменнем прыстасоувацца да абставин, меншая згрунтаванасць, таксама беларусам найчасцей неуласцива легкадумства и самахвальства, гэта адрознивае их ад палаякау. Неразвитае пачуцце помсты адрознивае беларусау ад украинцау. На працягу стагоддзяу менталитет стау устойливай этничная прыкметай. У фармираванни беларусау аснову беларусскай этничная супольнасци складвае усходнеславянскае насельництва, але у фармираванни беларусау брали удзел и заходнеславянский группы, такия як паляки, балцкая группа народау(пруссы, борци, яцвяги, лицвины, жамойты, ладгалы и инш.) и цюркская группа народау – татары.

Яны рабили уплыу на мову, рэлигию. Акрамя таго, на землях беларуси пражывали невяликия группы иншых нацыянальных меншасцяу, такия як яурэи, цыгане, шатландцы, руския и инш. Группы палякау на этничных беларуских щемлях были зауважаны у 13 стагоддзи, а в середине 14-го яны являлись в качестве палонных пасял паходау ВКЛ на Польшчу.

Мэты накираванай миграцыи у наступным стагоддзи не было, таму что палякам забаранялася займаць пасады и зямлю., але на беларусских землях пад удзеяннем польскага культурнага уплыву, прадстауники вышэйшага сасловия падвергалися истотнай паланизаци. З боку Польшчы у ВКЛ появился администратыуны падзел на ваяводствы, магдэбурскае права, праз Польшчу прыйшоу да нас новы календар, праникау каталицызм.

Польская мова узбагацила беларускую тапанимию (ландшафта, назвы рэк, азёр и инш.). Працесс засваення польскай мовы и культуры спачатку меу пазитыуны характар. Праз дасягненни польскай навуки и культуры, ВКЛ могла знаёмицца з еуврапейскай кульурай у цэлам. Заняпад беларускай мовы и культуры ад Польшчы наблюдауся але, пачатак гэта

Дата добавления: 2014-01-20