Рэфармацыя ў Беларусі

Рэфармацыя ў Беларусі была звязана з гуманістычнай ідэалогіяй і дзеячамі эпохі Адраджэння. Ідэі і этыка Ф.Скараны, С.Буднага, В.Цяпянскага, М.Літвіна нічым не адрозніваліся ад ідэй і этыкі Ф.Петраркі. Яны былі блізкімі па зместу да ідэй нямецкіх гуманістаў. Заклік Лютэра: “Праведнік вераю жыць будзе!” нічым не адрозніваўся ад вучэння С.Буднага аб адпаведнасці права і законаў жыцця вучэнню Хрыста. Гэтая ідэя Буднага была ўспрынята Л.Сапегам, які ў “Прадмове” да Статута 1588 г. пісаў: “Права з’яўляецца сапраўдным разважаннем і мудрым зрокам чалавечага разуму”.

Айчынныя мысляры - рэфарматары асуджалі тыранію і арыстакратыю. У сваім творы М.Літвін крытыкаваў магнатаў. Стан дзяржаўнай улады, “калі адзін урадавец займае 10 пасад, а іншыя аддалёныя ад дзяржаўных спраў”, ён назваў абсурдным і непатрэбным. На думку А.Воляна адносіны паміж людзьмі павінны будавацца на прынцыпах павагі і грамадскай аказнасці. Як узор ён назваў Венецыянскую рэспубліку, ”дзе ніколі не дазвалялася крыўдзіць простага чалавека”. А.Валян быў прыхільнікам тэорыі грамадскага пагаднення. “Сыны і ўнукі заслужаных продкаў нярэдка бываюць гнюсныя і лянівыя, не здатныя ні да якой рыцарскай справы”,- сцвярджаў А.Валян. Ён вітаў заканадаўства, якое дазваляе простаму чалавеку за свае рыцарскія ўчынкі здабыць шляхецтва, таму, што рыцарамі не нараджаюцца, імі становяцца, лічыў Валян. Гэтым самым закладваўся паджмурак пераходу нашай краіны да індустрыяльнага грамадства.

Аднак некаторыя погляды А.Валяна былі кансерватыўнымі. Шляхцічу, лічыў Валян, нельга займацца земляробствам, рамяством, бо гэта “навука нявольнікаў”. Таму беларускія сяляне, якія складалі да 70% дробнай шляхты, не мелі магчымасці стаць “новымі нобелямі”, засноўваць мануфактуры, гандляваць, багацець за кошт сваёй працы і ўласнай справы. Таму грамадства ВКЛ увогулле лічыла працу не пачэсным заняткам, які вядзе да працвітання асобы і грамадства, а “навукай нявольнікаў”. У выніку светапогляд палітычнай эліты Беларусі і яе дзейнасць не адпавядалі прынцыпам індустрыяльнага грамадства.

Гэтая акалічнасць накладала істотны адбітак на беларускі рэфармацыйны рух. У ім была зацікаўлена шляхецкая магнатэрыя, якая бачыла ў Рэфармацыі палітычны сродак, які дапамагаў змагацца за ўладу і багацце. Гэтым мэтам магнатаў найбольш адпавядаў кальвінізм, які радыкальна мяняў усю хрысціянскую абраднасць, рабіў царкву таннай, але пры гэтым узмацняў эксплуатацыю насельніцтва на карысць пратэстанцкіх абшчын і іх мясцовых “пратэктараў”.Адным з такіх пратэктараў быў Мікалай Радзівіл Чорны, які пабудаваў першую пратэстанцкую абшчыну ў Брэсце. У хуткім часе князі Радзівілы заснавалі такія ж абшчыны ў Нясвіжы. З іх дапамогай пратэстанты пачалі дзейнічаць у Клецку, Мінску, Віцебску, Полацку і іншых гарадах. Асаблівых праблем са стварэннем кальвіністскіх абшчын не было, таму што калі шляхціч пераходзіў у другую веру, ён звычайна змяняў і святароў у тых вёсках, мястэчках і гарадах, якія яму належылі. Беларускія сяляне, навучаныя жыццём, не бунтавалі, таму што ведалі, “моднае захапленне пана доўга не працягнецца”. Усяго ў Беларусі і Літве было створана каля 200 кальвіністскіх і некалькі дзесяткаў лютэранскіх абшчын/”збораў”/, а таксама адна лютэранская парафія. Пратэстанты будавалі ў Беларусі друкарні, выдавалі шматлікую літаратуру, асноўвалі адукацыйныя ўстановы. Пачатковыя школы былі адкрыты ў Клецку, Слуцку, Іўі, іншых гарадах. У Вільні пратэстанты спрабавалі адкрыць сваю акадэмію, але там акадэмію адкрылі іезуіты. Пратэстанты з ліку магнатаў абіраліся ў склад кіруючых органаў ВКЛ, пад іх уплывам прымаліся законы, у тым ліку і Статут 1588 г. У 60-х гг. XVI ст. у Беларусі пачалася Контррэфармацыя і ў выніку ўсе пратэстанцкія арганізацыі зноў былі перададзены касцёлу. Кальвінісцкія зборы захаваліся ў Бабруйску і Слуцку, а абшчыны лютэран у Слоніме і Мінску. Аднак членамі пратэстанцкіх абшчын у гэтых гарадах былі толькі іншаземцы: швейцарцы і немцы, якія тут жылі.

Такім чынам, Рэфармацыя ў цэлым адыграла станоўчую ролю ў развіцці беларускага грамадства.

Дата добавления: 2014-01-11