Совместно с товарищем подготовьте беседу двух пассажиров, на­ правляющихся в Турцию (один из них едет туда вторично)

ТЕКСТ

TÜRKİYE'NİN DOĞAL (FİZİKİ) COĞRAFYASINDAN

1. Türkiye'nin coğrafi durumu. Türkiye, yeryüzünün kalabalık ülkelerinin toplandığı Eski Dünya kütlesi¹ üzerindedir Bakaraların hemen hemen ortasındadır. Bu yüzden birçok memleketlerle kolayca ticaret yapabilir. Öğrendiğimiz ülke batı-doğu doğrultusunda (yönünde) uzanır. Türkiye topraklarının büyük bir kısmı biri Asya kıtasında ve diğeri Avrupa'da bulunan (Anadolu ile Balkan gibi) iki yarımada üzerinde toplanmıştır. Bu ülkenin kapladığı alan 777 bin kilometre kareyi bulur. Türkiye 36 ile 42 kuzey paralelleri arasında bulunur. Topraklarının genişliği 500— 550 kilometre arasında oynar. En güney ucu Anamur burnu ile en kuzey ucu İnceburun arasındaki uzunluk da (mesafe de) 650 kilometreye varır. Ülkenin bir ucundan bir ucuna, yâni doğubatı doğrultusundaki uzunluğu bundan hemen üç defa fazla olup 1600 kilometreyi aşar. Memleketin 3/4 ü denizlerle çevrilmiştir.

Türkiye'nin sınırları. Türkiye'nin deniz ve kara sınırlan vardır. Kara sınırlarının uzunluğu 2600 kilometreyi geçer; deniz sınırlarınınki ise 5500 kilometreye yaklaşır. Avrupadaki komşuları Bulgaristan Cumhuriyeti ile Yunanistan. Asya komşuları kuzeydoğuda Kafkas Ardı Cumhuriyetlerinden Gürcüstan ve Ermenistan, doğuda İran cumhuriyeti, güneyde Irak ve Suriye vardır.

Türkiye'nin yüzey şekilleri. Türkiye genel olarak yüksek bir ülkedir (Ortalama yükseltisi 1150 m). Türkiye'deki yüzey şekillerini şu büyük parçalara ayırabiliriz: 1. Kuzeyde Karadeniz kıyısına paralel uzanan bir dağlık kenar bölge;

¹ kütle — массив; масса

buradan geçen dağlara Kuzey Anadolu dağları diyeceğiz. 2. Güneyde Akdeniz kıyılarından Van gölü güneyine kadar takibedebileceğimiz bir dağlık güney kenarı; buradaki dağlar, Toros dağ sistemi 'nin parçalarıdır. 3. Bu iki yüksek dağ sıralan ülkenin orta kısımlarında (İç Anadolu) geniş yüksek düzlüklerle birbirlerinden ayrılmışlardır. Bu düzlükler, yerine göre yayla veya ova şeklindedirler. 4. Batı Anadolu ki dağları kıyıya paralel sıralar biçiminde değildir.

Türkiye'yi çeviren denizler. Akdeniz ve bunun kollan olan Ege, Marmara denizleri ve Karadenizdir. Karadeniz, âdeta kapalı bir denizdir; İstanbul ve Çanakkale Boğazlan vasıtası ile, yani bu boğazların meydana getirdiği dar su yolu ile Akdeniz ve okyanuslara açılmıştır. Karadenizin bulunduğu alana epeyce yağmur yağar ve ayrıca birçok kuvvetli ırmaklarla bol su gelir. Karad. ve Akd. kıyıları birbirine benzer. Bu kıyıların çizgisi karaya ve denize doğru ilerleyen geniş yaylar meydana getirir. Girinti ve çıkıntılar azdır. Körfezler, yarımadalar görülmez; hemen hemen ada yoktur. Marmara denizi tamamen Türk topraktarıyle çevrilmiştir. Anadolu kıyıları umumiyetle sığdır. Girintili ve çıkıntılı bir durum gösterir. Ege denizi kıyılan çok girintili çıkıntılı ve fazlasıyle adalıktır (Bir adı da Adalar denizi'dir).

İklim bölgeleri. Profesör Besim Darkot'un fikrine göre Türkiye'de bir tek bölge değil de üç büyük iklim bölgesi seçebiliriz: l. Güney ve Batı Anadolu kıyılan. Burada Akdeniz iklimi hüküm sürer. Yazlar pek sıcak geçer. Öğle üstü termometre 40 derecenin üstüne çıkabilir. Kış geç gelir ve ılık geçer. Yağmurlar sonbaharda başlar, ilkbahara dek sürer. 2. Karadeniz kıyıları'nda hiç bir ay kurak geçmez. Yaz mevsimi bu kıyılarda pek sıcak değildir. Batı ve bilhassa doğu Karad. kıyılarında kışlar çok ılıktır. 3. İç kısımlar. Burada oldukça kurak iklim hüküm sürer. İç Anadolu'da kış soğukları doğuya doğru artar. Yaz mevsimi ise sıcak geçer. İç bölgelerde bitki örtüsü step görünüşündedir; bunun için bu bölgelerin iklimine step iklimi diyebiliriz.

Akarsular ve göller. Türkiye'nin en büyük gölü 3765 km karelik bir yer kaplayan Van gölüdür. Suyu tuzlu ve sodalıdır. Akarsuların büyük kısmı ya başka nehirlere akar (başka nehirlere karışır) ya da doğrudan doğruya Türkiye'nin etrafındaki denizlere dökülür. En büyük nehirler Fırat, Dicle, Orta Anadolu'dan doğan Kızılırmak ve Yeşilırmak. Fakat bu nehirler (ekseriyetle) sığdır, burada gemiler işleyemez.

СЛОВАРЬ ГЕОГРАФИЧЕСКИХ НАЗВАНИЙ

ДИАЛОГ TREN YOLCULUĞU (BİR KONUŞMA) İskender: Müsaadenizle manzarayı seyredeyim. Karadeniz sahiline ilk defa seyahat yapıyorum çünkü. Geçen yaz Beyaz denize gittim de... Ahmet: Beyaz deniz başka. Karadeniz başka. Şu gördüğünüz dağlan orada gördünüz mü hiç? İ. O, dağlar! Bunları bir gören inanın ki asla unutamaz. A. Ya şu denize ne dersiniz?

1. Eski Dünya — Старый Свет

2. Asya —Азия

3. Avrupa — Европа

4. Anadolu— Анатолия

5. Balkan — Балканы

6. Trakya —(Восточная) Фракия

7. Yunanistan —Греция

8. Bulgaristan —Болгария

9. Kafkas — Кавказский хребет

10. Kafkasya —Кавказ

11. Gürcüstan — Грузия

12. Ermenistan —Армения

13. Azerbaycan —Азербайджан

14. İran — Иран

15. Irak — Ирак

16. Suriye —Сирия

17. Kuzey Anadolu dağları — Пон-

тийские горы

18. Toroslar — Тавр

19. Marmara (denizi) — Мраморное

море

20. Çanakkale Boğazı —Дарданел-

лы

21. Van gölü — оз. Ван

22. Fırat — Евфрат

23. Dicle — Тигр

24. Kızılırmak —p. Кызылырмак

25. Yeşilırmak —p. Ешилырмак

26. Akdeniz —Средиземное море

27. Beyaz deniz — Белое море

28. Boğaziçi (= İstanbul Boğazı)

İ. Mükemmel. Mavi mi mavi! (= çok mavi). Acaba derin

mi? A. Gerçek deniz (deniz denen) sığ olamaz. Karadeniz de

tam öyledir. Vasati (ortalama) derinliği bin yedi yüz metre. İ. İşte bu özelliği beni sevindirmekten çok uzaktır. Hattâ

biraz da korkutuyor. A. Neden? İ, Yüzmesini bilmiyorum da ondan. Bilirsiniz: yerin dibine

geçmek zor, denizin dibine geçmek çok daha kolay. Hele

benim gibi bir insan İçin. A. Hah hah hah. Lâtifecisiniz, beyim. Fakat hiç korkmayın.

Karadenizin suyu yeter derecede tuzlu. İnsan ister istemez

Öğrenir yüzmesini. İ. Öyleyse iş başkalaşır. Geldiğimizin hemen ertesi günü

denize gireceğim.

A. Niye bu gün değil de ertesi gün? İ. Maşallah, bu güne de razıyım. Teklifinizi reddetmek

aklımdan bile geçmiyor. Bilâkis verdiğiniz etraflı izahattan

sonra diyebilirim ki mecburum kabul etmeğe... A, Dönüşte de sizinle bir vapur seyahatı yaparız. Örneğin,

Burgaza, ya da Odesaya... Birinci mevki ile... Ha! Ne

dersiniz?

İ. Acaba bilet alabilir miyiz?

A. Limandaki deniz garına gider, gişeden alırız. Olur biter. İ. Âlâ. Buna da âdeta razıyım. Yeter ki deniz fırtınalı

olmasın.

A. Ne fırtınası canım? Bu mevsimde deniz bakın, süt liman. İ. Belki doğrusunuz. Buna rağmen gönlüm daha da malûmat

istiyor bu yolculuğa dair. Bilirsiniz, vapur var ki batabilir

birdenbire. Rica ederim, şimdilik bunu karara

bağlamayalım. A. Görüyorum ki vapur gibi yolculuk aracına karşı bir nevi

korku duyarsınız.

İ. Ben değil gönlüm duyar.

A. Durun hele, iki gözüm. Bakın, gittiğimiz yere

yaklaşıyoruz.

İ. Öylese çabucak (çabuk) hazırlık görelim. A. Eşyanızı paketleyin, bavullarınızı hazırlayın. İ. Gümrük muayenesi yapılmayacak mı? A. Niye yapılsın? Harice (dışarıya) gitmiyoruz ki... İ. Ha, sahi. Bakın, tren yavaşladı. Bir hamal çağıracak

mıyız?

A. Neme gerek? Bir tek bavulum var. Sizinki kaç? İ. Üç tane. Şu iki paketi de hesaba katmıyorum. A. Bu üç bavul sizi epey ağlatabilir, aslanım. İ. Neden? A. Çünkü bu küçük istasyonda hamal bulmayabilirsiniz.

Buradaki servis malûm... İ. Maklinist treni durduruyor. Aman, ne gürültü! Ne ne?

İşittiremiyorsunuz (duyuramıyorsunuz) sesinizi. A. Gözümle elimle işaret yapmaya çalışıyorum: durmayın,

çabuk inin.

TEMRİNLER

14. Aşağıdaki sorulan cevaplandıracaksınız:

l. Türkiye'nin coğrafi durumu ulaslararası ticaret yapmaya elverişli mi? 2. Ülkenin kapladığı alan kaç bin kilometre kareyi aşar? 3. Türkiye topraklarının en güney ucu ile en kuzey ucunu haritada gösterin. Hangisi 42 kuzey paralelinde bulunur? 4. Ülkenin doğubatı doğrultusundaki uzunluğu güney-kuzey cihetindeki uzunluğundan kaç defa fazla olup kaç kilometreyi bulur. 5. 591 kilometre uzunluğundaki Türk kuzey doğu sınırı Türkiye'nin 2600 kilometrelik kara hudutlarının kaçta kaçını teşkil eder? 6. İç Anadolu hangi iki dağ sistemi arasında bulunur? 7. Batı Anadolu dağlarının bir özelliği nedir? 8. Adalar denizinden mi daha çok hoşlanırsınız, Kara denizden mi?

9. Türkiye'de üç büyük iklim bölgesi seçilebilir; bunlardan
hangisi daha çok hoşunuza gider? Neden? 10. Türkiye'nin en
yüksek dağı olan Ağrıdağı (Ararat dağını) haritada gösterin.
11. Türkiye içinde akan büyük nehirler arasında en çok hangisini
beğenirsiniz? 12. Türkiye'nin Avrupa ve Asya'daki yerini
anlatınız.

15. Aşağıdaki cümleleri Rusça'ya çevirin:

l. Bildiğin yerden geliyorum. Komutana arattırıp buldurduğun yerden (MKS). 2. Benim onda çekemediğim şey, fazla koketliği idi (N. N.). 3. Uçan daire (uçan puro), göründü diye gazetelerde okuduğunuz haberler hep benimdir (A. N.). 4. Vatan için ölmekten çekinmemesini en iyi bilen bir millet... 5.... teker teker defterlerimize baktı. Hiç birimizinkinde (imlâ) yanlış(ı) bulamadı. Öğretmenimize: «Teşekkür ederim, öğrencilerinizi iyi yetiştirmişsiniz...» dedi (A. N.). 6. Bu cumhuriyet hükümetinin takip ettiği dış politikaya karşı gelen, itiraz eden az değildir. 7. İster istemez eşyasını gümrük muayenesinin yapıldığı salona götürmek mecburiyetinde kaldı. 8. Yapacağınız geziye dair izahatta bulunabilir misiniz? 9. Eliyle önümüzdeki dağ sırasını işaret ederek lâtife etmek istedi, «Ancak üç kilometrelik yol kaldı, dedi. Bir kilometresi ileriye, ikisi yukarıya doğru».

10. Gönlünü almak isteyerek hava garı gişesinden iki bilet aldım.
«Neme gerek? dedi. Kuş değilim ki gök yüzünde gezi yapayım».

16. Aşağıdaki parçayı Türkçe'ye çevirin:

Турция — государство, расположенное почти целиком в Малой Азии и в незначительной части в Юго-Восточной Европе (юго-восточный угол Балканского полуострова). Изу­чаемая нами страна граничит с семью государствами. Быв­шая советско-турецкая граница имеет протяженность 591 ки­лометр. Согласно имеющимся сведениям площадь, которую занимают (покрывают) земли Турции, —777 тыс. км². В Тур­ции много возвышенностей, то есть гор и плато, а низмен­ностей мало. Анатолийский полуостров, составляющий са­мую значительную часть территории Турции, представляет

собой плоскогорье, которое в среднем на 1200 метров воз­вышается над морем. Черное море у анатолийского побере­жья очень глубоко. Здесь нет ни островов, ни полуостровов. Из Черного моря вы можете на пароходе, через проливы Босфор и Дарданеллы, проплыть в Эгейское море, где име­ется множество островов, и далее в Средиземное море. Мра­морное и Эгейское моря довольно мелкие. По этой причине берега здесь извилистые, много заливов, мысов, полуостро­вов. В Турции много проточных вод (рек) и озер. Реки впа­дают или в другие реки, или в моря, которые с трех сторон окружают Турцию. Вода большей части озер соленая, и пить ее нельзя. Самое большое озеро Турции — озеро Ван, распо­ложенное в Восточной Анатолии. Из этих мест вы можете видеть самую высокую гору Турции — Агрыдаг (Арарат) (ее высота 5165 м), находящуюся вблизи границы.

17. Переведите на турецкий язык устно следующие предложения:

1. Следите за политикой, которую ведет это правительство.

2. Какова площадь (поверхность) этого квадрата? 3. Что это за
работа? На что это похоже? 4. Наша улица тянется параллель­
но этой окраинной улице, в двухстах метрах от нее. 5. Внима­
ние, мы приближаемся к границе. 6. Турция расположена на
Европейском континенте. 7. Это стало прямо-таки системой!
8. Такого рода средства мы использовать не можем. 9. Надо
расширять наши связи посредством торговли. 10. Я не могу
судить об этом. Я там не был. 11. — Вы можете отказаться. -
Напротив, я вынужден принять это место. 12. Я никогда не
стану вмешиваться в их дела. 13. Можете подчеркнуть это
слою. 14. Эта горная цепь широкой дугой тянется в восточ­
ном направлении. 15. Только бы они пришли. Тогда наши силы
возрастут вдвое. 16. Хочется (сердце хочет), чтобы море было
спокойным. 17. Можешь сесть под этим деревом. 18. Вне аэро­
вокзала таможенный осмотр не проводится. 19. Браво! Ты и
плавать умеешь! 20. Подадите знак, и все будет в порядке.
21. Море бурное. Привяжите чемоданы к полкам. 22. Аи! Мо-

локо пролилось на скатерть! Стекает на пол. 23. Хочется со­вершить это путешествие на пароходе. Но билеты первого класса очень дороги. 24. Мы снова увидим степные пейзажи. Я зара­нее радуюсь этому.

19. Aşağıdaki atasözlerini ezberlemeye bakınız:

1. Aşk ağlatır, dert söyletir.

2. Bana göre hava hoş.

3. Bilmediğin işe karışma, bilmediğin yola gitme.

4. Bir düştüğün yerde bir daha düşme.

5. Buldum bilemedim, bildim bulamadım.

6. Çok gülen çok ağlar.

7. Dişi aslan tek doğurur ama aslan doğurur.

8. Dost ağlatır, düşman güldürür.

9. Göz iki kulak iki ağız tek - çok görüp çok dinleyip az
söylemek gerek.

10. Herkesin geçtiği köprüden sen de geçersin.

11. Her zaman gemicinin istediği rüzgâr esmez.

12. Hizmet etmesini öğrenmeyen efendilik edemez.

13. Kendi düşen ağlamaz.

14. Mal müşteriye göre satılır.

15. Taş düştüğü yerde kalır.

16. Yüzmek bilmezsin, deniz kenarında ne işin var?

ПРИЛОЖЕНИЯ

Приложение 1

Дата добавления: 2014-12-25