Персікавы брэндзі Вілема Прынсла 1 страница

(Willem Prinsloo’s Peach Brandy)

Пераклад з ангельскай - Юля Цімафеева



Не, сказаў дзядзька Схалк Лоўрэнс, у Грот-Марыка кветак не вырасціш. Гэта някепскае месца для кукурузы, і аднойчы я нават сабраў неблагі ўраджай цыбулі ў садку, што разбіў за дамбай. Але тое, што называюць кветкамі, тут бывае рэдка. Мабыць, праз спёку. Ці праз засуху.

Тым не менш, калі б я ні заводзіў гутарку пра кветкі, я штораз успамінаю ферму Вілема Прынсла на гары Аб’ятэрскап, дзе ладзілі танцы, думаю пра збляднелага Фрыца Прэторыюса, які ванітаваў, седзячы на дарозе, думаю пра белую ружу, што некалі зухавата насіў на сваім капелюшы. Але больш за ўсё я думаю пра Грыту.

Калі ісці паўз маю ферму да вяршыні і звярнуць позірк на паўночны захад, можна пабачыць Аб’ятэрскап за хрыбтом Дварсберге. Людзі скажуць вам, што там, на Аб’етэрскапе, жывуць прывіды і што некалі яна была домам ведзьмаў. І гэтаму я ахвотна веру. На Аб’ятэрскапе я быў усяго аднойчы. Здарылася тое шмат гадоў таму. І пасля я больш ніколі туды не хадзіў. Але зусім не ад прывідаў ды ведзьмаў я трымаўся падалей.

Грыта Прынсла мусіла вярнуцца дахаты з пансіёна шляхетных дзяўчат у Зэйрусце, куды яна паехала вучыцца ангельскім манерам, пісанню дыктовак і іншым высакародным прадметам. А таму, каб адзначыць яе прыезд, Вілем Прынсла, бацька Грыты, наладзіў грандыёзныя танцы на сваёй аб’ятэрскапскай ферме.

Мяне на свята запрасілі. І Фрыца Прэторыюса таксама. І ўсіх белых з нашай мясцовасці ад Дэрдэпорта да Рамоўтсы. Больш за тое, практычна ўсе яны прыйшлі. Натуральна, кожны з нас хваляваўся перад сустрэчай з Грытай. У пансіёне шляхетных дзяўчат яна засвоіла столькі ўзвышаных навукаў, што цяпер мы не наважыліся б балбатаць з ёй па-простаму, нібы яна звычайная бурская дзяўчына. Але найболей у Аб’ятэрскап нас прыцягвала слава Вілема Прынсла, які рабіў найлепшы персікавы брэндзі ў нашых мясцінах.

Фрыц Прэторыюс загаварыў са мной пра бяду, якой нарабіла Грыціна навука.

— Эх, дружа, — сказаў ён, — каб ты ведаў, як я баюся загаварыць з ёй! Але я ўзяўся крыху падцягнуць свае веды. Учора вось дастаў старую грыфельную дошку, на якой пісаў яшчэ ў школе, апошні раз сямнаццаць гадоў таму, і рашыў некалькі прыкладаў. Складаў ды адымаў. Паспрабаваў быў крыху памножыць, але ж я зусім забыўся, як гэта робіцца.

Я сказаў Фрыцу, што хацеў бы яму дапамагчы, але так далёка, як да множання, я ў навуцы ніколі не прасоўваўся.

Надышоў дзень танцаў. Паштовая павозка, везучы Грыту да дома яе бацькі, мінула раніцою Драгедал. Па абедзе я апрануўся. Надзеў чорны пінжак, жаўтавата-карычневыя штаны і ружовую кашулю. А таксама абуў карычневыя боты, што набыў каля году таму і яшчэ не меў нагоды выйсці ў іх у людзі. Бо я б выглядаў поўным дурнем, расхаджваючы па ферме ў крамных ботах, калі наўкола ўсе носяць самаробныя вельдскуны [1].

Сеўшы на каня і выправіўшыся ўніз па Урадавай дарозе, фарсіста ссунуўшы капялюш набок, я быў упэўнены, што на танцах лёгка стану першым франтам.

Сонца ўжо пачынала садзіцца, калі я наблізіўся да падножжа Аб’ятэрскапа, якое мусіў аб’ехаць, каб дабрацца да фермы Вілема Прынсла, што мясцілася ў лагчыне між двух узгоркаў. Едучы, я думаў, што за глупства пасяліцца ў месцы, дзе, кажуць, водзяцца прывіды. Дрэвы тут былі вышэйшыя і гусцейшыя, як і паўсюль, дзе зямля падымаецца ўгору. А таксама нашмат цямнейшыя.

Наўкола тут ляжалі цяжкія дзікаватыя цені. Мне яны былі зусім не даспадобы. Я ўспамінаў гісторыі пра ведзьмаў Аб’ятэрскапа і тое, што яны рабілі з падарожнікамі, заблукалымі ў цемры. Заблукаць жа сярод гэтых высачэзных дрэваў было як нагу ў бот уставіць. Таму я пусціў свайго каня галопам, каб як найхутчэй выбрацца з гэтага змрочнага месца. Коні ўсё ж добра чуюць прывідаў ды ведзьмаў, і маім абавязкам было прасачыць, каб конь не спужаўся дарэмна. Асабліва калі па сцяжыне раптам пранёсся халодны вецер і раз ці два мне пачулася, як злавесны голас выгуквае маё імя. Я пагнаў яшчэ хутчэй. Але неўзабаве азірнуўся і зразумеў, у чым справа. Гэта Фрыц Прэторыюс імчаў галопам за мною.

— Чаго ты так ляцеў? — запытаўся Фрыц, калі я сцішыў каня, каб ён змог мяне нагнаць.

— Хацеў мінуць гэтыя дрэвы, пакуль не сцямнела, — адказаў я. — Каб каня не пужаць.

— А я думаў, чаго гэта ты нясешся, схапіўшы яго за шыю, — адзначыў ён. — Усё каб супакоіць.

Я змаўчаў. Але заўважыў, што Фрыц таксама апрануўся фарсіста. Насамрэч я абыходзіў яго кашуляй і ботамі, але на ім быў шэры гарнітур, а штаны ён заправіў у шкарпэткі. Да таго ж ён меў насоўку, якую, выхваляючыся, выцягваў з кішэні ўжо колькі разоў.

Канечне, зайздросціць такім, як Фрыц Прэторыюс, не ў маіх правілах. Але мяне злавала сама думка, што ён выстаўляе сябе поўным пасмешышчам, беручы на вечарынку такую заморскую прыдумку, як насоўка.

Мы прыехалі да дому Вілема Прынсла. У вельдзе [2] стаяла столькі павозак для валоў, што гэта нагадвала сапраўдны абаронены павозкамі лагер. Прынсла сустрэў нас ля дзвярэй.

— Праходзьце сюды, kêrels [3], — сказаў ён. — Танцы ў пярэднім пакоі. А персікавы брэндзі — на кухні.

Хаця пярэдні пакой быў вялікі, сюды набілася столькі народу, што танчыць было амаль немагчыма. Але ўсё ж не так шмат, як на кухні. Ды і музыка ў пярэднім пакоі — некалькі чалавек гралі на гітарах і канцэрцінах [4] — была не такой гучнай, як музыка на кухні, дзе ніхто не граў, затое кожны нешта сам сабе напяваў.

І па ўсім гэтым мы здагадаліся: вечарынка была што трэба.

Прабавіўшы з паўгадзіны на кухні, я вырашыў, што варта схадзіць у пярэдні пакой. Дарога туды з кухні падалася мне цяпер няблізкай, а таму некалькі разоў даводзілася абапірацца аб сцяну, каб крыху падумаць. Я мінуў яшчэ некалькі чалавек, што таксама абаперліся аб сцяну ў развагах. Адзін нават вырашыў, што лепш за ўсё думаецца седзячы на падлозе і абхапіўшы галаву рукамі.

Як можна пераканацца, Вілем Прынсла рабіў проста выдатны персікавы брэндзі.

А потым я пабачыў Фрыца Прэторыюса і вокамгненна прыйшоў у сябе. Ён бесклапотна памахваў сваёй белай насоўкай у такт музыцы і размаўляў з дзяўчынай, што ўсміхалася яму сваімі яснымі вачыма, чырвонымі вуснамі і белымі зубамі.

Я адразу зразумеў: гэта Грыта.

Яна была высокай, зграбнай і вельмі пекнай, а яе чорныя валасы ўпрыгожваў вянок з белых ружаў, сабраных, як можна было здагадацца, гэтым ранкам у Зэйрусце. Да таго ж яна зусім не выглядала на тую, у чыёй прысутнасці трэба выдаваць сябе за чалавека разумнага і адукаванага. Насамрэч я адразу ж адчуў, што мне зусім не спатрэбіцца табліца множання, якую я вырваў з канца школьнага сшытка і засунуў у кішэню пінжака перад самым выхадам з дому.

Уявіце, як цяжка мне было загаварыць з Грытай, пакуль тут круціцца Фрыц. Але нарэшце гэта ўдалося, і, ведучы з ёй размову, я з задавальненнем прасачыў краем вока, куды накіраваўся Фрыц. Ён пайшоў на кухню, памахваючы за сабой насоўкай. На кухню, поўную смеху, спеваў, і персікавага брэндзі Вілема Прынсла.

Я сказаў Грыце, што я Схалк Лоўрэнс.

— Ага, я чула пра цябе, — адказала яна, — ад Фрыца Прэторыюса.

Я ведаў, што гэта значыла. А таму расказаў ёй, што Фрыц славіцца сваёй хлуснёй на ўвесь Марыка. Ды парасказваў і іншага пра яго. Праз дзесяць хвілін, калі я ўсё яшчэ расказваў пра Фрыца, Грыта ўсміхнулася і сказала, што скончыць аповед пра яго я магу неяк іншым разам.

— Але ж адну рэч я мушу расказаць табе цяпер, — настойваў я. — Калі Фрыц даведаўся, што ты будзеш на танцах, ён пачаў рабіць хатняе заданне.

Я расказаў ёй пра грыфельную дошку і прыклады, і Грыта ціха засмяялася. Мяне зноўку ўразіла, якая ж яна прыгожая. Яе вочы блішчэлі ў святле свечак. Ружы здаваліся яшчэ бялейшымі ў яе цёмных валасах. І ўвесь гэты час вакол нас кружлялі танцоры, музыкі гралі вясёлыя матывы, а з кухні даляталі дзікаватыя трыюмфальныя воклічы.

Астатняе адбылося вельмі хутка.

Я нават не памятаю, як. Але я ведаю дакладна, што калі мы стаялі на вуліцы пад высачэзнымі дрэвамі і зоркі свяцілі з вышыні, я з лёгкасцю мог паверыць, што Грыта была зусім не дзяўчынай, а адной з тых аб’ятэрскапскіх ведзьмаў, што плялі свае дзівосныя чары.

Але калі б нехта пачуў мяне, то ніколі б не здагадаўся пра тыя дзікія, страшныя пачуцці, што бурлілі ў маім сэрцы.

Я расказваў Грыце і пра леташнюю засуху, і пра тое, як цяжка засцерагчы дзверы і рамы ад тэрмітаў, і пра тое, як мае новыя карычневыя боты здзерлі скуру з пальцаў на нагах, калі я хутка крочыў.

Пасля я падышоў да яе вельмі блізка.

— Грыта, — прамовіў я, беручы яе за руку, — Грыта, я хачу табе нешта сказаць.

Яна вызваліла сваю руку. Але зрабіла гэта вельмі мякка. Амаль шкадуючы.

— Я ведаю, што ты хочаш сказаць, — адказала яна.

Я здзівіўся.

— Адкуль ты ведаеш, Грыта? — запытаўся я.

— О, я шмат чаго ведаю, — зноў засмяялася яна, — не дарма ж я вучылася ў пансіёне шляхетных дзяўчат.

— Ды не пра тое, — я адразу ж запярэчыў, — я не хачу гаварыць пра правапіс ці арыфметыку. Я хацеў сказаць табе, што…

— Калі ласка, не трэба гэтага казаць, Схалк, — перабіла мяне Грыта. — Я… я не ведаю, ці вартая я таго, каб пачуць такое. Я нават не ведаю…

— Але ты такая мілая! — усклікнуў я. — Я мушу табе сказаць, якая ты мілая!

І ў той самы момант, калі я зрабіў крок да яе, яна адступіла, каб ухіліцца. Я не мог зразумець, як яна так добра ўсё пралічыла. Бо як бы я ні намагаўся, я не мог злавіць яе. Яна з лёгкасцю і грацыёзнасцю хутка пакрочыла між дрэваў, а я штосілы прыпусціў за ёй.

Аднак стрымлівала мяне не толькі прага ведаў, а і мае новыя боты. І персікавы брэндзі Вілема Прынсла. І яшчэ аглобля воза — яе ніжні край, што хаваўся ў траве.

Але грымнуўся я не моцна. Трава там была даўгая і густая. І нават калі ўпаў, вялізным шчасцем напоўнілася маё сэрца. І больш нічога ў свеце мне было не патрэбна.

Грыта спынілася. Павярнулася. Раптам яе цела, зграбнае і цёмнае сярод ценяў, хіснулася ў мой бок, а рука слізганула ў валасы. Яе пальцы крануліся вянка. І наступнае, што я помню, — маленькая белая ружа, да якой я змог дацягнуцца.

Я заўжды буду памятаць захапленне, з якім я падняў ружу, трымценне, з якім прышпіліў яе да свайго капелюша. Я заўжды буду памятаць шуміху, што ўсчалася, калі я ўвайшоў на кухню. Усе кінулі піць, каб толькі паглядзець на ружу на маім капелюшы. Маладыя адпускалі жарты. Старэйшыя хітра падміргвалі і паляпвалі па спіне.

Хаця Фрыца Прэторыюса і не было на кухні, каб стаць сведкам маёй перамогі, я ведаў, што ён усё роўна неяк пра гэта пачуе. І зразумее, што такому хлопцу, як ён, цягацца са мной, Схалкам Лоўрэнсам, — поўнае нахабства.

Рэшту ночы я быў героем.

Мужчыны на кухні пасадзілі мяне на стол. Яны ўсё частавалі мяне брэндзі і пілі за маё здароўе. І пасля, калі тузін іх павалок мяне на двор, каб пакласці на павозку на свежым паветры, яны заваліліся толькі адзін раз.

На світанні я ляжаў усё на той жа павозцы.

Калі я прачнуўся, то адчуў моцную млосць, пакуль не ўспомніў пра Грыціну ружу. Тая белая ружа дагэтуль была на маім капелюшы, каб увесь свет ведаў, што Грыта Прынсла з усіх мужчынаў абрала менавіта мяне.

Але што я не хацеў, каб свет ведаў, — дык гэта тое, што я спаў у павозцы нават тады, калі ўсе госці ўжо разышліся. А таму я паскакаў вельмі ціха, задаволены, што яшчэ ніхто не прачнуўся і мяне не пабачыў.

Галава ў мяне круцілася, але ў душы я адчуваў узмахі зялёных крыльцаў. І хоць стаяў ужо дзень, у траве шапацеў той самы лёгкі ветрык, што быў тады, калі Грыта, стоячы пад зорамі, кінула мне ружу.

Я павольна ехаў між дрэваў па схіле Аб’ятэрскапа і ўжо наблізіўся да месца, дзе сцяжына зноў паварочвала на поўдзень, калі пабачыў штосьці, што прымусіла мяне зразумець: у гэтых модных пансіёнах дзяўчат вучаць не надта добра.

Спачатку я пабачыў на ўзбочыне каня Фрыца Прэторыюса.

Потым я пабачыў самога Фрыца. Ён сядзеў, прыхінуўшыся да акацыі, абапершыся шчакой на калені. Выглядаў ён бледным і хворым. Але што яшчэ больш прымусіла мяне задумацца пра пансіён шляхетных дзяўчат, дык гэта Фрыцаў капялюш, які валяўся на зямлі крыху наводдаль ад гаспадара, і маленькая белая ружа на ім.

[1] Вельдскуны (veldskoens) — моцны скураны ці замшавы абутак (афр.).

[2] Вельд (veld) — паўднёваафрыканскі стэп (афр.).

[3] Kêrels — хлопцы (афр.).

[4] Канцэрціна — язычковы пнеўматычны музычны інструмент, гармоніка з храматычным гукавым шэрагам без гатовых акордаў.

Пераклад зроблены паводле выдання: Herman Charles Bosman. Mafeking Road. Brookling, Archipelago Books. 2008.

Раскоша з Рамоўцы (Splendours from Ramoutsa)

Пераклад з ангельскай - Яніна Прыстаўка



— Не, — прамовіў дзядзька Схалк Лоўрэнс, — не, я не разумею, чаму людзі заўсёды просяць мяне апавесці ім гісторыю. Яны, канечне, ведаюць, што я апавядаю лепш за ўсіх астатніх. Нашмат лепш. Што мне незразумела, дык гэта прычыны, з якіх яны слухаюць гісторыі. Я не кажу пра час засухі ў Марыка, бо тут усё зразумела: чалавек можа сядзець на верандзе, курыць трубку і піць каву, пакуль я апавядаю, такім чынам, мая гісторыя адцягвае час, калі неабходна ісці на свідравіну пад гарачае сонца, каб пампаваць ваду для быдла.

Па той паважнай манеры, з якой фермеры з Марыка ў пэўныя моманты просяць мяне апавесці гісторыю, я заўсёды мог зразумець, што цяпер няма ветру, які круціць млын, і што ручка вадакачкі такая цяжкая, а вада ў калодзежы такая глыбокая. У гэткія дні я часта заўважаў маркоту ў вачах чалавека, які адчуваў, што гісторыя ўжо хутка скончыцца, а яму неўзабаве давядзецца надзяваць капялюш і развітвацца.

А калі я ўжо скончыў апавядаць, ён звычайна кажа: “Так, дзядзька Схалк. Гэтак яно і адбываецца ў жыцці. Так, твая гісторыя мае глыбокі сэнс”.

Але я ведаю, што насамрэч ён увесь час разважаў пра тое, наколькі глыбока ў свідравіне вада.

Дык вось, я пачынаю задумвацца над тым, што прымушае людзей прасіць мяне апавесці ім гісторыю менавіта тады, калі яны маюць нейкую іншую на тое прычыну. Калі яны звяртаюцца да мяне ў добрыя дні, у якія не трэба нічога араць ці ставіць агароджу з калючым дротам пад спякотным сонцам. І мне здаецца, што гэтыя прычыны нават глыбейшыя за сэнс любых гісторый і ваду ў свідравінах падчас засухі.

Возьмем, напрыклад, Крыш’яна Гейла. Слухаў ён аднойчы гісторыю. Натуральна, з яго боку гэта было неразумна, асабліва таму, што гісторыю яму апавядаў не я. Ён пачуў яе ад аднаго індуса-касіра з Рамоўцы. Крыш’ян Гейл апавёў гэтую гісторыю мне, але я наўпрост яму сказаў, што яна не надта мяне ўразіла. Я сказаў, што хто заўгодна адразу здагадаецца, чаму прынцэса сядзела каля калодзежа. Відавочна, што яна прыйшла туды не толькі таму, што хацела піць. Таксама я дадаў, што гісторыя дужа зацягнутая і што нават думай я пра нешта іншае, я ўсё роўна апавёў бы яе так, каб людзям захацелася даслухаць яе да канца. Я таксама звярнуў увагу на мноства іншых такіх дэталяў.

Крыш’ян Гейл сказаў, што я, несумненна, маю рацыю, але той чалавек, які апавёў яму гісторыю, быў проста індусам, а для індуса, пэўна, гэта нават зусім няблага. Таксама ён сказаў, што ў краме было даволі шмат пакупнікоў, і гэта перашкаджала індусу апавядаць гісторыю як след, бо яму даводзілася ўвесь час нязручна стаяць бокам і ўзважваць розныя рэчы, трымаючы нагу на вагах.

Па тоне, якім Крыш’ян Гейл апавядаў пра індуса, можна было падумаць, што ён яго шкадуе.

Таму я гаварыў з ім вельмі рашуча.

— Індус з крамы ў Рамоўцы, — сказаў я, — калісьці апавядаў мне нашмат лепшыя гісторыі. Аднойчы ён сказаў, што сярод тых кававых бабоў, якія ён прадаў мне, не было гарэлай кукурузы. Іншую гісторыю, не горшую за папярэднюю, я пачуў, калі…

— І можна падумаць, што прынцэса пайшла да калодзежа і чакала там, — перабіў мяне Крыш’ян Гейл, — толькі таму, што аднойчы бачыла там юнака.

— Была яшчэ адна добрая гісторыя, — настойваў я, — нібыта ў меху з жоўтым цукрам, які я набыў у яго, зусім не было пяску з пустэльні Калахары.

— І яна бачыла яго толькі аднойчы, — працягваў Крыш’ян Гейл. — І яна была прынцэсай.

— І мне давялося аддаць большую частку таго цукру свінням, — сказаў я, — бо ён не раставаў і не саладзіў кавы. Проста збіраўся, як бруд, на дне кубка.

— Яна чакала ля калодзежа, бо закахалася ў яго, — скончыў Крыш’ян Гейл, запінаючыся.

— Я проста змяшаў яе з кукурузным кормам для свінняў, — сказаў я, — і яны вельмі хутка ўправіліся з ежай. Забаўна, што свінні так хутка ядуць.

Больш Крыш’ян Гейл не прамовіў ані слоўка. Пэўна, зразумеў, што я не дазволю яму ўразіць мяне гісторыяй, якую апавёў індус, дый, варта сказаць, не вельмі добра апавёў. Я разумеў мэту індуса. Ён вырашыў адплаціць мне такім нечаканым спосабам толькі таму, што я перастаў наведваць ягоную краму пасля таго непрыемнага выпадку з зернем кавы і цукрам, якія выявіліся гарэлай кукурузай і пяском Калахары, як я тлумачыў некаторым маім суседзям. Ён вырашыў зрабіцца маім супернікам. Ён таксама пачаў апавядаць гісторыі.

Паколькі я пачаў значна раней за яго, ён карыстаўся самымі рознымі забароненымі прыёмамі. Напрыклад, апавядаў пра прынцэс. І пра палацы. І пра сланоў, упрыгожаных жоўтымі і чырвонымі пакрываламі, прывучаных па загадзе таптаць каралеўскіх ворагаў. У той час як я мог апавесці толькі пра сланоў, якія не насілі чырвоных пакрывалаў ці залатых бранзалетаў і якім справы не было да таго, вораг ты каралю ці не: яны проста кідаліся на цябе, як умелі, без спецыяльнай падрыхтоўкі.

Спачатку я падумаў, што з боку індуса вельмі несправядліва апавядаць гэткія гісторыі. Я не мог з ім супернічаць. І я пачаў думаць, што некаторыя прамоўцы на выбарных сходах мелі рацыю, калі казалі пра індыйскую праблему.

Але калі я абдумаў усё гэта як след, то зразумеў, што няма чаго хвалявацца. Індус мог апавядаць якія заўгодна гісторыі пра прынцэс вярхом на слане. Бо ёсць адна рэч, якая, я ўпэўнены, заўсёды будзе атрымлівацца ў мяне лепей, чым у індуса. У некалькіх словах, нават не згадваючы пра прынцэсу, мне было пад сілу па-майстэрску давесці да людзей, што было ў яе на сэрцы. А гэта нашмат важней за палацы, за храмы і за сланоў з залатымі ўпрыгожаннямі на нагах.

Магчыма, індус зразумеў, што я маю рацыю. У любым выпадку, неўзабаве ён ужо не марнаваў часу сваіх пакупнікоў на гісторыі пра імператараў, а толькі казаў ім, што раствор ад авечых паразітаў ці тавот скончыліся. А магчыма, яго пакупнікі проста стаміліся слухаць яго.

Аднак да таго некаторыя фермеры закідалі мне ў прыемна-забаўляльнай, як яны лічылі, манеры, што, калі я хачу заставацца ў модзе, самы час ужо і мне дадаваць у свае гісторыі экзотыку. Яны казалі, што мне трэба ўвесці хаця б караля і парачку прынцаў, а таксама караван сланоў з намаквалендскімі дыямантамі ў вушах.

Я казаў, што яны вярзуць глупства: які мне сэнс апавядаць пра каралёў і прынцэс, а таксама вучоных сланоў і г.д., калі я нічога пра іх не ведаю і нават не ўяўляю, што яны павінны рабіць.

— Яны і не павінныя нічога рабіць, — патлумачыў мне тады Фрыц Снэйман. — Ты проста можаш дадаць, што працэсія са сланоў ды прынцаў праходзіла непадалёк ад таго месца, дзе разгортваюцца падзеі тваёй гісторыі. Ты можаш проста згадаць пра іх, дзядзька Схалк, і не дадаваць анічога ажно да таго часу, як будзеш ужо ў сярэдзіне наступнай гісторыі. Ты можаш растлумачыць, што людзі з працэсіі былі ніяк не звязаныя з тваёй гісторыяй, бо проста праходзілі міма па дарозе ў нейкае іншае месца.

Канечне, я сказаў, што гэта бязглуздзіца. Бо калі я буду ў кожнай гісторыі згадваць адну і тую ж працэсію, людзі з яе праз столькі аповедаў будуць вельмі змучаныя дарогай. Караван атрымаецца занадта пыльным і занядбаным.

— І наступным разам, калі будзеш апавядаць нам пра дзяўчыну, якая ішла ў Зэйруст на прычасце, дзядзька Схалк, — працягваў Фрыц Снэйман, — можаш сказаць, што два мужчыны трымалі над ёю чырвоны парасон, у валасах яе былі каштоўныя ўпрыгожанні, а сама яна танчыла танец змяі.

Я ведаў, што Фрык Снэйман кажа не падумаўшы, а проста згадаўшы тое, што ён бачыў у кіно.

Тым не менш, мне давялося выслухаць нямала такіх заўваг, пакуль індус з Рамоўцы не кінуў разводзіць антымоніі, забаўляючы сваіх пакупнікоў.

Час ішоў, падступіла засуха, а таму фермеры Марыка праводзілі шмат часу на свідравінах, падымаючы і апускаючы цяжкія ручкі помпы. І ўсе амаль забыліся на спробу індуса апавядаць гісторыі. Нават Крыш’ян Гейл нарэшце прызнаў, што ў яго гісторыях было зашмат вялікапышнасці.

— Усё, што ён апавядае пра храмы і ўсялякае такое, — прызнаўся Крыш’ян Гейл, — з белай падлогай і шліфаванымі чырвонымі камянямі… а таксама пра раджаў... Ты ведаеш, што такое раджа, дзядзька Схалк? Не, я таксама не ведаю. Ад усяго гэтага можна стаміцца. Насамрэч вартая ўвагі была толькі адна яго гісторыя. Тая, пра прынцэсу. У яе валасах былі каштоўныя камяні, а на яе сукенцы — сапраўдныя перліны. А юнак так ніколі і не даведаўся, чаму яна прыходзіла туды. Ён не здагадаўся, што яна кахала яго. Напэўна, я няправільна апавёў табе гісторыю першы раз, дзядзька Схалк. Магчыма, мне трэба апавесці яе табе зноў. Я ўжо шмат каму апавёў.

Але я паспешліва адмовіўся. Я сказаў, што не трэба апавядаць адно і тое ж, бо я вельмі добра памятаю гісторыю і, калі ён не супраць, я б не хацеў слухаць яе другі раз. Бо апавядаючы другі раз, яе можна сапсаваць.

Я таксама патлумачыў, што гісторыя настолькі заваражыла яго толькі таму, што ён быў малады і зялёны. Я назваў яму іншых маладых людзей з Марыка, якіх я ведаў у розныя часы, і якія таксама спачатку рабілі няправільныя высновы, а потым усведамлялі гэта ды прыходзілі да мяне падзяліцца.

— Ты толькі таму так зацікавіўся той гісторыяй, — павучаў яго я, — што табе падабаецца ўяўляць сябе на месцы таго юнака.

Крыш’ян Гейл пагадзіўся са мной, што менавіта гэта і было прычынай яго цікавасці да гісторыі індуса. І дадаў, што ў юнака з Марыка не было б у такой сітуацыі аніякіх шанцаў. Ён увесь час думаў бы пра засуху, пра хваробу быдла і пра маскітаў, якія не давалі ўночы спаць.

А калі Крыш’ян Гейл сыходзіў ад мяне, я добра бачыў, што ён зайздросціць маладому індусу з гісторыі. Як я ўжо заўважыў, у гісторыях і ў людзях, якія іх слухаюць, ёсць нешта дзіўнае. Больш дэтальна я разважаў пра гэта ў гарачы поўдзень некалькімі тыднямі пазней, калі ўбачыў Леці Вільюн. Сонейка свяціла на яе падняты ўгару тварык і на яе ярка-жоўтыя валасы. Яна сядзела, запусціўшы адну руку ў сухую леташнюю траву, і я падумаў, якая ў яе грацыёзная фігурка і тонкія запясці.

І, вядома, з той прычыны, што Леці Вільюн прыехала сюды не на слане з аранжавай гунькай і залатымі бранзалетамі, і на ёй не было караляў з чырвоных камянёў, Крыш’ян Гейл ведаў дакладна, што яна не прынцэса.

І здаецца мне, менавіта таму, размаўляючы з ёй і апавядаючы ёй тую гісторыю пра прынцэсу ля калодзежа, Крыш’ян Гейл так і не даведаўся ўсёй праўды пра Леці Вільюн і пра прычыну, якая прымусіла яе прыйсці туды, на самы санцапёк, да свідравіны.

Пераклад зроблены паводле выдання: Herman Charles Bosman. Mafeking Road. Brookling, Archipelago Books. 2008.

Чырвоны карак (The rooinek)

Пераклад з ангельскай - Ганна Янкута



“Чырвоныя каркі” [1], сказаў дзядзька Схалк Лоўрэнс, — вялікія дзівакі. Аднойчы вось разбіраліся мы, я і мой пляменнік Ханэс, з парачкай ангельцаў пад Дэветсдорпам [2]. Гэта адбывалася неўзабаве пасля Санас-Поста [3], і мы з Ханэсам сачылі за дарогай, лежачы за скалой. Ханэс бавіў такія вось хвіліны, робячы, як ён казаў, карысную справу. На пляскатым камяні ён падпілоўваў кончыкі патронаў для маўзера, пакуль праз сталь не паказваўся свінец, і такім чынам ператвараў іх у кулі дум-дум [4].

З гэтай нагоды я часта звяртаўся да свайго пляменніка.

— Ханэс, — казаў яму я, — рабіць такое — грэх. Бог глядзіць на цябе.

— Нічога страшнага, — адказваў Ханэс. — Бог ведае, што ў нас тут ідзе бурская вайна, а ў ваенны час ён заўсёды прабачае такія дробязі, асабліва калі наўкола столькі ангельцаў.

Як бы там ні было, мы, лежачы за скалой, убачылі далёка ўнізе, на дарозе, двух вершнікаў, што падымаліся галопам угару. Мы стаіліся, замерлі і дазволілі ім наблізіцца да нас прыкладна на чатырыста крокаў. Гэта былі ангельскія афіцэры. Яны сядзелі на самых лепшых конях, а іх мундзіры глядзеліся вельмі прыгожа і акуратна. Самыя элегантныя спадары, якіх я толькі бачыў апошнім часам, — мне нават зрабілася крыху сорамна за мае ўласныя зношаныя нагавіцы і вельдскуны [5]. Я ўзрадаваўся, што ляжу за скалой і яны мяне не бачаць. Мяне і асабліва маю камізэльку, усю парваную ўнізе спіны: тры дні таму мне давялося досыць хутка прабірацца праз агароджу з калючага дроту. І зрабіў я гэта ў самы час. Наш вельдкарнэт [6], які быў тоўстым і не мог перасоўвацца так хутка, бег дзесьці ў дваццаці ярдах за маёй спінай. Ён так і застаўся на дроце з куляй у целе. Адзінае, за што я ўдзячны Першай англа-бурскай вайне [7], — гэта мая худзізна і абыякавае стаўленне да мазалёў.

Я і Ханэс стрэлілі адначасова. Адзін з афіцэраў зваліўся з каня. Ён плячыма грымнуўся на зямлю і двойчы перакуліўся, уздымаючы кожны раз клубы чырвонага пылу. І тады другі афіцэр зрабіў дзіўную рэч. Ён спыніў каня і спешыўся. Зірнуў у наш бок. А потым падвёў каня да таго месца, дзе курчыўся яго спадарожнік. Яму спатрэбілася колькі часу, каб пасадзіць параненага на каня — не так ужо і лёгка падняць чалавека, калі ён зусім бездапаможны. Рабіў ён гэта марудна і спакойна, нібыта зусім не хвалюючыся, што чалавек, які падстрэліў яго сябра, ляжыць усяго за чатырыста ярдаў. Неяк ён перакінуў параненага праз сядло і пакрочыў побач з канём. Цераз некалькі крокаў спыніўся — падалося, пра штосьці ўспомніў. Развярнуўся і памахаў рукой у той бок, дзе, на яго думку, маглі хавацца мы, нібы запрашаючы стрэліць яшчэ раз. Увесь гэты час я проста назіраў за ім, дзівячыся такой вытрымцы.

Але калі ён памахаў нам, я ўсадзіў чарговы патрон у маўзер і прыцэліўся. З такой адлегласці схібіць я не мог. Цэліўся вельмі старанна і быў ужо гатовы спусціць курок, як раптам Ханэс паклаў руку на рулю і штурхнуў вінтоўку.

— Не страляй, дзядзька Схалк, — сказаў ён. — Гэта мужны чалавек.

Я здзіўлена паглядзеў на Ханэса. У яго быў вельмі бледны твар. Я прамаўчаў і дазволіў вінтоўцы зваліцца ў траву. Але я не зразумеў, што гэта найшло на майго пляменніка. Здавалася, што не толькі ангелец, але і Ханэс добры такі дзівак. Глупства нейкае — не забіць чалавека толькі таму, што ён мужны. Калі ён мужны і змагаецца пры гэтым на баку ворага, гэтага больш чым дастаткова, каб забіць яго.

Потым яшчэ некалькі наступных месяцаў мы з пляменнікам Ханэсам ваявалі разам. Але аднаго дня ў сутычцы над Ваалем [8] Ханэса і яшчэ пару тузінаў бураў адрэзалі ад нашага каманда [9]. Давялося здацца. Тады я бачыў Ханэса апошні раз. Пазней я даведаўся, што калі пляменніка ўзялі ў палон, то абшукалі і знайшлі кулі дум-дум. І застрэлілі за гэта. Я быў у роспачы, калі дазнаўся пра яго смерць. Ён заўсёды быў жыццялюбам і аптымістам. Магчыма, Ханэс і меў рацыю, калі казаў, што Бог не звяртае ўвагі на такія дробязі, як кулі дум-дум. Яго памылка палягала ў тым, што ён забыў пра ангельцаў: яны звяртаюць на гэта ўвагу.

Я быў у вельдзе да канца вайны. Потым мы склалі свае вінтоўкі і разышліся па дамах. Сваю ферму я пазнаў дзякуючы разлому пад узгоркам, дзе я здабываў сланец, каб пакласці ў гумне падлогу. Гэта было ўсё, што ад яе засталося. Усё астатняе было знішчана. Дом згарэў. Землі ляжалі закінутыя. Быдла і авечкі былі зарэзаныя. Нават камяні, якія я сабраў у кучу для крааляў, былі параскіданыя. Мая жонка вярнулася з канцэнтрацыйнага лагера, і мы выправіліся разам паглядзець на сваю старую ферму. Жонка трапіла ў лагер з двума нашымі дзецьмі, але вярнулася адна. І калі я зноў убачыў яе і заўважыў, як яна змянілася, то зразумеў: я, чалавек, што прайшоў праз усе бітвы, сапраўднай бурскай вайны не бачыў.

Ні Сані, ні я не хацелі вяртацца на старую ферму. Без дзяцей, што гуляюць ля дома і гарэзяць, яна будзе ўжо чымсьці іншым. Новы ўрад выплаціў нам нейкія грошы за ўчыненую шкоду. За іх я набыў павозку і валоў, і мы пакінулі Свабодную дзяржаву [10], якая больш не была свабоднай. Цяпер яна нават называлася па-іншаму — Калонія Аранжавай Ракі [11].

Мы пацягнуліся праз Трансвааль у паўночны раён бушвельда [12] Марыка. Шмат гадоў таму я хлопчыкам ішоў праз гэты самы край з бацькамі. Цяпер, апынуўшыся тут зноў, я зразумеў, што гэта ўсё яшчэ добры край. На адваротным баку гораў Дварсберг непадалёк ад Дэрдэпорта мы атрымалі ад ураду новую ферму. Праз некаторы час туды прыбылі і іншыя фермеры. Адзін ці два з іх таксама прыехалі са Свабоднай дзяржавы — я іх ведаў. Было і некалькі паўстанцаў з Капскага паўвострава [13], якіх я бачыў у каманда. Усе мы страцілі ў вайне сваіх блізкіх. Хтосьці загінуў у канцэнтрацыйных лагерах ці на полі бітвы. Іншых расстралялі за ўдзел у паўстанні. Карацей кажучы, усе, хто прыйшоў у гэтую частку Марыка ля самага Бечуаналэнда [14], былі вельмі кепска настроеныя супраць ангельцаў.

А потым да нас далучыўся адзін з “чырвоных каркаў”.

Гэта адбылося ў першы год нашага пасялення ў ваколіцах Дэрдэпорта. Мы дазналіся, што нейкі ангелец купіў ферму побач з Герардусам Гробеларам. Мы акурат сядзелі ў вітальні Вілема Одэндала — у яго доме месцілася пошта. Раз на тыдзень прыязджала паштовая фурманка з Зэйруста, і мы збіраліся ў доме Вілема Одэндала, гутарылі, курылі, пілі каву. Рэдка хто з нас атрымліваў лісты, дый былі гэта ў асноўным рахункі за буравыя шчыліны, прасвідраваныя на нашых фермах, ці за цэмент і матэрыялы для агароджаў. Тым не менш, кожны тыдзень мы ішлі на пошту. Часам фурманка не прыходзіла, бо даліна Грун-Рывер была затопленая, і большасці з нас даводзілася ісці дадому, нават не дазнаўшыся пра гэта, калі толькі нехта не паведаміць пра паводку.

Дата добавления: 2015-06-25