Формирование производственной программы 1 страница

Алматы 2005ж.

65.9(2).28

Құрасшарушылар: Цыганков С.Г., Бимагамбетова Л.Н., Асенова Ж.А.

“Экология негіздері” пәнінің практикалық жұмыс жүргізуге арналған әдістемелік оқу құралы 1-2 курс студенттеріне арналған, Алматы: ҚазККА 2005ж. – 37 бет.

Әдістемелік құралдар “Экология негізінің” практикалық жұмыстарына арналған “Өмір тіршілігінің қауіпсіздігінің” дипломдық жоба бөлімдерін ороындауда қолдангуы мүмкін, практика эрекетінің экологиялық қызметінде, кәсіпорын көлігінде инженер-техник жұмысшыларының факультеттегі мамандықтарын жоғарылату үшін.

Рецензентшілер:

ҚазККА президиумының отырысында бекітілген

Протокол №

ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ	Сағат
№1 практикалық жұмыс. КӘСІПОРЫННЫҢ АУАҒА ШЫҒАРАТЫН ЭКОЛОГИЯ ҚАУІПТІЛІГІНІҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫН АНЫҚТАУ
№2 практикалық жұмыс. АУАҒА ШЫҒАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ШЕКТІ РҰҚСАТ ЕСЕБІ
№3 практикалық жұмыс. АУАҒА ШАШЫРАЙТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАР ГРАФИГІ
№4 практикалық жұмыс. КӘСІПОРЫННЫҢ САНИТАРЛЫ-САҚТАНУ ЗОНАСЫНЫҢ ШЕКАРАСЫН АНЫҚТАУ МЕН ЕСЕПТЕУ
№5 практикалық жұмыс. АУАНЫҢ ЛАСТАНУЫ КЕЗІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫ ЕСЕБІНЕ ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ МЕРЕКЕСІН ЕНГІЗУ
№6 практикалық жұмыс. ТЕМІР ЖОЛ КӨЛІГІНЕН ШЫҒАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАР ЕСЕБІ
№7 практикалық жұмыс КӘСІПОРЫН АВТОКӨЛІГІН ШЫҒАРАТЫН ЕСЕБІ
№8 практикалық жұмыс СУ ҚОЙМАСЫ КЕЗІНДЕ ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ МЕРЕКЕСІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫ ЕСЕСБІНЕ ЕНГІЗУ
№9 практикалық жұмыс ҚОНЫС ТЕПКЕН ЖЕРДІҢ АКУСТИКАЛЫҚ ЛАСТАНУЫ КЕЗІНДЕ ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ МЕРЕКЕСІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫ ЕСЕБІНЕ ЕНГІЗУ
Әдебиеттер тізілі

КІРІСПЕ

Атмосфералы ауа – қоршаған ортаның ең маңызды элементтерінің бірі. Кәсіпорынның тғмір жол мен авто көлігінің атмосфера ауасындағы зиянды заттары (ЗЗ) зиян сандары әр түрлі зиянды заттарға саяды, қатты және сүйық бөлігі (аэрозол) басқа да улы заттар, осылар мен басқаларын зитянды ингредиент деп атайды.

Объекттер мен технологиялық процесстердегі белгіленетін заттарды “Белгілегіштер” деп атайды, мысалы жағатын агрегаты бар жер, іштей жанғыш двигательі, технологиялық пештер, ошақтар, кептіргіштер, пісіру қызметі т.б. Бөлгіш арқылы (ЗЗ) ауаға шығатын тесігін, зиян шығару көзі деп атайды. Мысалы: көз болып табылатындар; түтін шығатын құбыр аузы, газ шығантын патрубкілер, цех орындарындағы аэрация жарығы т.б.

Шығарғыш көздері болып табылатындар.

1. Жылжымалы (газ шығаратын көлік патрубкілері) мен стационарлы-құбырлар жылу бергіштер, ауа сорғыш құбыр мен шакталар, аэрациялы жарықтар дефлекторлар т.б.

2. Қызулы және суық. Қызған ауа шығарғыш көзінің температурасы, қоршаған ауа температурасын көтереді; суық температура шығарғысы ішкі орта температурасынан болар-болмас қана ажыратылады; мысалы: баяу, гальванды, аккумулятор цехтарының вентиляциялық қалдығы.

3. Ұйымдастқан және ұйымдаспаған. Ұйымдасқан қалдық көздерінің атмосфераға газ болу арнайы құрал жабдықтары бар (құбырлар, патрубкілер, жарықтар). Ұйымдаспағандардың құралы жоқ. Ұйымдаспаған қалдық көзіне, шашылатын материалдарды түсіру немесе тлеу алаңы, эстакадалар, тұндырғыштар, булау –жаю станциялары үлгі бои қызмет ете алады.

4. Жанғыз – бөлек тұрған қалдық көздері мен топтық – бірдей жақын тұрған көздер тобы.

5. (Н) биіктігіне байланысты, ауыздың жер бетіндегі деңгейінің көздері болады:

биік – Н >50м;

орташа биік – Н=10-50м;

төмен – Н=2-10м;

құрлықтағы – Н<2м.

6. Мөлшеріне қарай: нүктелі (құбарлар, фрамугтар, жарықтар т.б.); сызықты (транспортерлар); көлемді (көмір қоймасы, тастар т.б. жашылатын материалдар).

7. Көлеңкеленген – көздің биіктігі кем немесе тең 2,5 биіктігіне яғни Н_көз<2,5Н_ғим, көлеңкеленбеген Н_көз>2,5Н_ғим.

Әр көз атмосфераға бір немесе бірнеше ингредиент шығарады. Зиянды

қалдықтар ауаға шашырап ішкі факторлардың қысымымен өз құрамын өзгертейді, көзден шыққан кезде ауа орталығында концентрациясы төмендейді. ЗЗ концентрациясы ауада зат миллиграмымен өлшенеді ауаның куб метрі С (мг/м³) әрпімен белгіленеді. Адамға және қоршаған ортаға ЗЗ концентрациясының дәл өзі физикалық, химиялық және т.б. тизетін әсерінің түрлерін анықтайды.

Ұытты технология процесінің түрлі өндірісінің зиянын бағалау үшін жеткізу амалдары қолданылады, адамға және қоршаған ортаға зияны тимейтін араласқан уытты қоспалар яғни өнеркәсіп объектерінде қоршаған ортада ЗЗ концентрация (биосфера) зиянсыз шегі орнатылады.

ШЗК – ол орташаланған уақытты анықтауға жататын адамның мезгілше немесе барлық өміріне зиян тигізбейтін максималды атмосферадағы ЗЗ концентрациясы. ГОСТ 12.1.005-76. Нормасындағы жұмыс зонасының ШЗК-ауасына қарағанды (“Санитарлы-гигиеналық талап ету, жұмыс зонасының ауасы”), ШЗК – атмосфера ауасы СН 245-71 нормаланады.

Әр затқа, ауа ластануына ТМО елдерінде орнатылған ШЗК-нормативі екеу: максималды бір жолғы ШЗК, тәуліктік орташа ШЗК. Максималды бір жолғы ШЗК адамда рефлекторлы реакция үшін орналасқан (иіс сезуге, тұншығуға т.б.) ауа ластануының қысқа мерзіміне (20 минутқа дейін). Тәуліктік орташа ШЗК жалпытоксикологиялық, канцерогенді және мутагенді әсерін ескеру мақсатында орналасқан.

Максималды бір жолғы ШЗК есте қалатың азғана концентрациялы ауаумен қысқа мерзім (5-10 мин) дем алған адамды бақылау кезінде орнатылады. Байқау кезінде қолданылатын максималды концентрация өндірістік ғимараттағы ауа үшін орналасқан ШЗК аспауы керек, осы зерттеуде адам үшін қауіпсіздік кепіліне қызмет етеді.

Орташа тәулік ШЗК орналастыру үшін жануарға токсикологиялық эксперимент жүргізіледі жалпы токсикологиялық, канцерогенді және мутагенді ЗЗ нақты әсерінің тигенін үйрету мақсатында. Эксперимент кезінде есте қанатын заттар мен адам қатынасының жағдайымен қалыптасуы.

№1 практикалық жұмыс.

КӘСІПОРЫННЫҢ АУАҒА ШЫҒАРАТЫН ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПТІЛІК КАТЕГОРИЯСЫН АНЫҚТАУ.

Тапсырманың жоғдайы бойынша көлік кәсіпорынның төңірегінде ауаға ыстық қалдықтар шығаратын бір орын бар – көмірмен жанатын жер. Көмір жанған кездегі ауаға бөлініп шығатын зиянды заттар:көмір золасы, азот оксиды, күкірт диоксиді, көміртек қышқылы.

Кәсіпорын қауіпсіздігінің категориясы (КҚҚ) формуламен есептейді:

КҚҚ= (1.1)

Қайда: М^¢_i- қалдық массасы i–заттар, т/жыл;

ШЗК_ссi – орташа тәулікті ШЗК і-заттар, мг/м³;

n – ластану заттарының саны;

α_і – мөлшерленбеген константа, зиянды заттар классының

қауіптілігінен тұрады (табл. 1.1)

Ереже 1.1.

α_і – мағынасы СН-245-71 түрлі класс қауіптілік заты үшін.

Зиянды заттардың қауіптілік класы	Мөлшерсіз константа
1. Аса қауіптілер	1,7
2. Жоғары қауіптілер	1,3
3. Біркелкі қауіптілер	1,0
4. Аз қауіптілер	0,9

Зиянды заттардың шығарылу массасы М^¢_i; келесі формуламен анықталары.

Қатты заттар саны (зола, көмір) көмір жаққанда шығатын

М´_қатты=В·А_р·f·(1-η₃), т/жыл (1.2)

Қайда В – жаққыш шығыны, т/жыл;

А_р – жаққыш қүлділігі; %: Қарағанды көмірі – 27,6;

f – жаққыш құрылымына байланысты коэффициент

(жылжитып және жылжымайтың қоршау, қалмен беру т.б.)

көмірге ұсынады f=0,0023;

η₃ – аппарат тазалаған кезде табылатын коэффициент, егер аппарат жоқ болса η₃=0.

Көмір жоққан кездегі бөлініп шығатын SO₂ саны

М´_SO2=0,02·В·S^p·(1- η´_SO2)·(1- η´´_SO2), т/жыл (1.3)

Қайда S^p – жаққыштағы күкірт қорытындысы %; Қарағанды көмірі – 0,8;

η´_SO2 – үлес SO₂ ұшқан күлге қосылды; Қарағанды көмірі – 0,1;

η´´_SO2 – үлес SO₂ аппарат тазалағанда табу; СО – саны

М´_СО=0,001·В· ·К_СО·(1- ), т/жыл (1.4)

Қайда - жанғыштың төменгі жылуы, МДж/кг; Қарағанды көмірі –

21,12 МДж/кг;

К_СО – саны СО, жылу бірліктеріне пайда болған, жанған кезде

бөлінетін кг/кДж, от жағатын жерден тәуелді: көмір

(жылжымайтың қоршау, қалмен лақтыру) – 1,9;

q₄ – жылу жоғанту, жанғыш заттың механикалық толық

еместігінен, жаққыш құрылымына тәуелді (жылжымалы

қоршау, қолмен лақтыру) - 7%;

NO₂ – саны;

М´ _NO2 = 0,001·В· ·К_NO2 (1-β), т/жыл (1.5)

Қайда В – коэффициент, NO₂ қалдығының төмендеу деңгейінің

ескерілуі, техникалық шешім кезінде 0 тең деуге болады;

К_NO2 - NO₂-саны, 1 гДж жылуға тең кг/гДж. Жағу орнының

мықтылығына байланысты, көмір – 0,2; күші төмен жағу

орнына қабылданады.

Орташа тәулікті ШЗК зиянды заттары мен қауіптілер класы 1.2 ережесінде көрсетілген.

1.2 ережесі.

ШЗК және қауіп класы зиянды заттар бөлінгендегі жылу беретін жердің эксплуатациясы.

заттар	ШЗКсс, мг/м^3	Қауіптілер класы
Көмір	0,15
SO2	0,05
СО
NO2	0,04

КҚК кәсіпорының үлкендігіне қарай 4 қауіпті категорияға бөледі. Кәсіпорын қысымы үшін шеқаралақ жағдай 1.3 ережесінде көрсетілген.

Кәсіпорындағы І категория 60-70% қалдықтар төмендеуінің қажеттілігі жалпы қала бойынша ШКЗ төмендеуінің мақсатына жету, ІІ категория - 30%-ке жалпы қала бойынша төмендеуі, І-ІІ категориялар табиғат қорғау тіршілігінің бақылауында болу керек. ІІІ категорияға қауіптіліктің 10⁴ ÷10³ кәсіпорыны жатады. Олардың сыбағасына 10÷15% жалпы қала қалдығы жатады. Бұл кәсіпорындарға ШЗК қалдығын қала бойынша жалпы төмендетуі үшін 10÷15% төмендейді.

IV – кәсіпорыны үшін фактикалық қалдықтарын ШЗК деугейінде нормативтер орнатуға болады.

1.3 ережесі.

КҚК мағынасымен кәсіпорындарды қауіпті категорияға шектеу жағдайы.

Кәсіпорынның қауіпті категориясы	КҚК мағынасы
І	КҚК ≥ 10^6
ІІ	10^6> КҚК ≥ 10^4
ІІІ	10^4> КҚК ≥ 10^3
IV	10^3> КҚК

Кәсіпорынға тапсырылған көліктің экологиялық қауіптілігін анықтау үшін, барлық зиянды заттардың жылдық жинау қажеттілігі, еп-сеп кезінде алынған, мәліметтерді пайдаланып 1.4 ережесіне кіргізу керек.

Ереже 1.1 және 1.2 санын санап 1.3 ережесінен шығып шектелген жағдайларды қорытындылау.

1.4 ережесі

заттар	М´і, т/жыл	ШЗКссі, мг/м^3	Қауіп класы	αі
Көмір күлі
SO2
СО
NO2
КҚК

ШЗК анықтау үшін шыққан мәліметтер 1.5 ережесіне қабылдау.

Ереже 1.5

Шығыс мәліметтер.

№	Құбыр биіктігі Н,м	Температура, ºС	Қалдық көзінің шығатын диаметрі D,м	Жылу беретін жердің жұмыс істейтін уақыты t, сағ/жыл	V1 м^3/с ГВС қалдық көлемі	Көмір шығыны Вт/тонн
газ, Тг	ауа, та
				0,4		4,24
				0,35		4,17
				0,45		4,01
				0,32		4,63
				0,41		4,75
				0,39		4,63
				0,37		4,24
				0,35		4,97
				0,33		4,73
				0,36		4,97
				0,25		4,11
				0,26		4,76
				0,27		4,17
				0,28		4,96
				0,29		4,73
				0,30		4,78
				0,31		4,44
				0,32		4,34
				0,33		4,24
				0,34		4,14
				0,35		4,96
				0,36		4,1
				0,37		4,12
				0,38		4,17
				0,39		4,28

№2 практикалық жұмыс

АУАҒА ШЫҒАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ШЕКТЕУЛІ РҰҚСАТ ЕСЕБІ. ШРШ.

Ғылымы-техникалық норматив болып табылады, атмосфера ластануының әр қайсысының нақты көзін орнатуында, ЗЗ қалдығынан және қала жиынтығы немесе т.б. тұрғыны бар жерлер перспективалар есебімен кәсіпорын мен ЗЗ атмосфераға шашылуы (1,5-2,5 биіктікте жер бетіне) жергілікті концентрацияы әкелмейді, тұрғын ШРК көтеріндісі, жануарлар әлеміне, яғни жағдай орындалу керек.

С_м+С_ф< ШРК_мбж

Қайда: С_ф – ЗЗ ауадағы фонды концентрация, ластанудың көздерімен

қалдықтар жағдайы;

С_м – ЗЗ ауадағы максималды концентрация.

2.1. суретте. Зиянды заттар концентрациясы ауа қабатында, қалдық көзінің ара қашықтығынан тәуелді екендігі көрестілген.

---

2.1 сур. Жер бетіндегі ауа қабатындағы ЗЗ концентрациясын болу.

С_м – желдің қауіпті жылдамдығындағы зиянды заттардың максималды жергілікті концентрация; Х_м – С_м жататын ара қашықтық.

Желдің қауіпті жылдамдығындағы зиянды заттардың максималды жергілікті концентрация, яғни шашылудың нашар жағдайы ыстық көздерді анықтау формуласы

С_м= , мг/м³ (2.1)

Қайда: А – коэффициенті стратификация температура (атмосфера

қабаттануы) зиянды заттардың, тік және көлденең

шашылуын анықтау, климаттың зонаға тәуелді. Қазақстан

үшін А=200.

F – зиянды заттардың тұну коэффициенті, заттың агрегаты

жағдайына тәуелді, ал қатты заттарға – олардың бытырауы:

F=1 газға ұқсас заттар үшін;

қатты үшін: тазалау сатысы 90% жоғары F=2;

тазалау сатысы 75%-тен 90%-ке дейін F=2,5;

тазалау сатысы 75%-тен төмен F=3.

M – қалдық массасы, яғни зиянды зат саны, г/сек уақыт

бірлігіне құбырдан шығуы.

Максималды-секунды қалдықтар, жылдың қалдықтар арқылы анықталады. №1 практикалық жұмыста алынған М´

М= , г/с (2.2)

t-жылу беретін жердің жұмыс уақыты сағ/жыл (1.5 ережесі);

V₁ – газды-ауалы қоспа көлемі уақыт бірлігіне шығатын көзі болып табылады м³/с (1.5 ережесі);

n – жергілікті рельеф коэффициенті, 1 шақырымға егер биікті құлауы 50м кенм болмаса, онда n 1-ге тең;

H – құбыр биіктігі, м (1.5 ережесі);

D – құбыр аузының диаметрі, м (1.5 ережесі);

ΔT- сыртқы ауа мен газх температуроасының түрлігілі;

ΔT=Т_Г –Т_а ºС (2.3)

Т_Г жәгне Т_а - сыртқы ауа мен ºС газ қалдывқтарының температурасына сәйкес (1.5 ережесі);

m, n – мөлшерленбеген коэффициенттер, көзден газ-ауа қоспасының шығу жағдайын ескеру.

m= , (2.4)

f–қалдық параметр, f= , (2.5)

D – ГВС қалдық көзінің аузының диаметрі, м (1.5 ереже)

- көзден шығатын газ-ауа қоспасының жылдамдығы;

= V, м/с (2.6)

V_m қалдық параметрімен анықталатын n коэффициент мағынасы ыстық қалдықтар үшін

V_m = 0,65 , (2.7)

n =3 егер V_m ≤ 0,3

n = 3- егер 0,3< V_m ≤2 (2.8)

n = 1 егер V_m >27

Зиянды заттардан максималды концентрация алу мағынасы, 2.1 формуласымен табылған ШРК-ның максималды түрлілігімен салыстыру кезек, жылу жағдайына тапсырылған параметрлер С_м+С_ф<ШРК сәйкестігіне қорытынды жасау.

2.1 ережесінде максималды түрлі және фонды ШРК көрсетілген.

2.1 ережесі.

Максималды түрлі және фонды ШРК.

заттар	Қатты зат (күл, көмір)	СО	SO2	NOx
ШРК, мг/м^3	0,5	3,0	0,5	0,085
Сф, мг/м^3	0,2	1,5	0,1	0,03

С_м+С_ф< ШРК_мр жағдайында орындалмайды, ШРШ-ны санау кажет, ШРШ берген жағдайдың тәртібімен, қалдық мықтылығына теңеседі.

ШРШ = , г/с (2.9)

ШРШ т/жыл мағынасын ауыстыру үшін мынаны қолдану керек.

ШРШ=0,036tШРШ (2.10)

Мәліметтер есебі 2.2 ережесінде көрсетілген.

2.2 ережесі.

ШРШ нормативі.

Көз	заттар	Пайда болған жағдайлар	ШРШ
М´, т/жыл	М, г/с	Т/жыл	Г/с
Жылу беретін жер	Көмір күлі
SO2
СО
NO2

3.1 сур. S₁ коэффициенттін анықтаулы графигі.

Атмосферадағы зиянда заттардың шашылу есебі.

См, мг/м^3	Хм, м	Х, м	Х/Хм	S1	Сх, мг/м^3	Сф, мг/м^3	Сх+Сф, мг/м^3

Дата добавления: 2017-02-01