Ан цыпа

АНЦУТА

АНІСІФАР

АНІМЕЛЕ

Мікалай

Беларускі этнограф сярэдзіны 19 ст. Вольнаадпушчаны селянін Віцебскай губ. Сабраныя ім матэрыялы па праграме Рускага геаграфічнага таварыства склалі боль­шую частку працы «Побыт беларускіх ся­лян» (Этнографический сборник. Спб., 1854. Вып. 2). Пераважнае месца ў ёй займаюць матэрыялы пра духоўную культуру: абрады i звычаі сямейнага (хрэсьбіны, вяселле, хаўтуры) i фамадскага (катяндарныя святы i абрады, талака) жыцця сялян Віцебскай губ. Найбольш падрабязна ім апі-
саны парадак узяцця шлюбу i вясельныя абрады. Прыведзены i звесткі пра жыллё.
хатняе начынне, гаспадарчыя будынкі, адзенне, стравы. прылады працы селяніна.
Пры апісанні сямейных абрадаў i вытворчых заняткаў паакрэсліваў сацыяльную i
маёмасную дыферэниыяцыю сялянства напярэдадні адмены прыгоннага права. Прыхільна ставіўся да селяніна, высока ацэньваў яго працавітасйь. маральныя i творчыя
якасці. У працы змешчаны таксама прымаўкі. песні, паданні. В.К.Бандарчык.

(?—1592 ці 1594)

Мітрапатіт кіеўскі, гатіцкі i ўсяе Русі ў 1579—£9. Сапраўднае прозвішча Дзевачка. Правіў праваслаўнай иарквой у Вялікім княстве Літоўскім, у т.л. i на Беларусі, у перыяд цяжкага ўнутранага крызісу, насту-пу каталіцызму, пратэстантаў i прыхільні-каў царкоўнай уніі. Пасля 1568 —архіман-дрыт Лаўрышаўскага манастыра. У 1579 аб-раны мітрапаіітам i жыў пераважна ў Но-вагародку (Навагрудку). 3 імем А. звязана выданне ў Віленскай друкарні Мамонічаў «Службоўніка» (1583). Ад караля Рэчы Паспалітай Стафана Баторыя атрымаў у пажыццёвае валоданне i кіраванне Віленскі Святатроіцкі манастыр, у 1584 — права зацвердзіць пры манастыры праваслаўнае брацтва, у 1585 — пацвярджэнне прывілея Жыгімонта I Старога аб незалежнай юрыс-дыкйыі праваслаўнай царквы, а ў 1586 — дазвол адзначаць праваслаўныя царкоўныя святы паводле юліянскага календара. Па яго хадайніцтве кароль Рэчы Паспаіітай Жыгімонт III Ваза забараніў у 1589 пасля смерці духоўнай асобы аддаваць яе маё-масць свецкім уладам, i спадчыну стаіі пе-радаваць пераемніку пасады. У ліпені 1589.

канстанцінопадьскім патрыярхам A. скінуты, a мітрапалітам прызначаны прыхільнік царкоўнай уніі М.Рагоза. У 1590 А. адмовіўся ад правоў на Святатроіцкі манастыр, але застаўся архімандрытам Лаўрышаўскага манастыра, дзе i памёр. М.В.Мікалаеў.

Ежы Казімір (?—1737)

Каталіцкі палеміст на Беларусі i ў Літве. Займаў пасады віленскага біскупа-суфрага-на, рэферэндарыя Вялікага княства Літоў-скага. У 1719 выдаў у Вільні кнігу «Поўнае права каталіцкай рэлігіі ў Польскім Кара-леўстве i Вялікім княстве Літоўскім...» (не-каторыя даследчыкі лічаць сааўтарам езуіта С.Сакульскага). У гэтым творы А. абвяргаў законнасць тых рашэнняў соймаў Рэчы Паспалітай, якія ў перыяд уздыму рэфар-мацыйнага руху абвяшчалі верацярпімасйь i пацвярджалі розныя правы дысідэнтаў. Спасылаючыся на Біблію, папскія булы i соймавыя пастановы 17 ст., ён імкнуўся даказаць, што праваслаўныя i пратэстанты паводле боскага, царкоўнага, цывільнага i палітычнага права з'яўляюцца ерэтыкамі i таму павінны быць пазбаўлены ўсіх цы-вільных i палітычных правоў. Сялянскія i казацкія паўстанні, змовы i падпалы ён лі-чыў справай рук дысідэнтаў. Свой твор А. заканчваў заклікам да караля, сената i шляхты весці свяшчэнную барацьбу з дысі-дэнтамі. Творы A. i іншых каталііжіх пале-містаў тэарэтычна абгрунтоўвалі гвалтоўнае насаджэнне каталіцызму, пацвярджалі на-цыянальны i рэлігійны ўпіск у Рэчы Пас-палітай.

Літ.: Очерки истории философской и социо­логической мысли Белоруссии (до 1917 г.). Мн., 1973. С. 148—149.

(Анцыпа-Чыкунскі) Ільдафонс Дзяменцьевіч (1815? —6.6.1863)

Удзельнік рэвалюцыйнага руху на Бела-русі i ў Польшчы. Нарадзіўся ў в. Мілавань каля Гродна. Вучыўся ў Слонімскім павя-товым вучылішчы. Удзельнічаў у паўстанні 1830—31. У эміграцыі (Францыя) быў чле­нам Польскага дэмакратычнага таварыства, выступаў у друку па пытаннях арганізацыі новага ўзброенага паўстання. У час паў-стання 1848 камандаваў сялянскім атрадам на Пазнаншчыне. У 1859 вярнуўся ў Расію

i жыў пад наглядам паліцыі ў маёнтку бра­та (Быхаўскі пав. Магілёўскай губ.). 24.4.1863 узначаліў паўстанцкі атрад у Бы-хаўскім пав. Паўстанцы фамілі валасныя канцылярыі, ссякалі тэлефафныя слупы, палілі масты і, як сказана ў заключэнні па-лявога аўдытарыяту, «абвяшчалі вызвален-не сялян ад усіх павіннасцей, бясплатнае карыстанне памешчыцкай зямлёй, свабоду i роўнасць». 28.4.1863 яго атрад быў разбі-ты. А. схапілі i па прыгаворы ваеннага суда расстралялі ў Магілёве.

Літ:. В.[Ратч]. Очерки мятежного движения в
Могилёвской губернии в 1863 г. Вильна, 1865;
Восстание в Литве и Белоруссии 1863—1864 гг.
М., 1965 (Восстание 1863 года. Материалы и до­
кументы). Г.В.Кісялёў.

Дата добавления: 2014-01-04