Павел 3 візны

ОРДА

Напалеон (11.2.1807—26.4.1883)

Кампазітар, піяніст, педагог, пісьменнік, мастак, творчасць якога звязана з Беларус-сю i Польшчай. Нарадзіўся ў в. Варацэвіч Пінскага павета Мінскай губ. (цяпер Іва-наўскі р-н) у сям'і інжынера-фартыфіката-ра. Пачатковую адукацыю атрымаў у баць-коў. У 1823 скончыў Свіслацкую гімназію i паступіў у Віленскі універсітэт. У 1827 вык-лючаны за ўдзел у тайным студэнцкім та-варыстве «Заране». Удзельнік паўстання 1830—31. Пасля яго задушэння эмігрыра-ваў. Жыў у Аўстрыі, Швейцарыі, Італіі, Францыі. 3 1833 у Парыжы, удасканальваў майстэрства ігры на фартэпіяна ў Ф.Шапэ-на, сябраваў з А.Міцкевічам. У 1838 выдаў «Альбом твораў польскіх кампазітараў», да-ход ад выдання якога аддаў на дапамогу бедным суайчыннікам. Выдаў свае творы для фартэпіяна (паланэзы, вальсы, мазуркі, серэнады), ухваленыя Шапэнам i Ф.Лістам, а таксама рамансы i песні на словы С.Віт-ніцкага i А. Плуга. Там атрымаў мастацкую адукацыю ў студыі П.Жэрара. У сярэдзіне 1840-х гадоў быў дырэктарам Італьянскай оперы ў Парыжы.

У 1856 вярнуўся на радзіму, жыў у Вара-цэвічах, у Гродне (1862—63), потым пера-браўся на Валынь, быў хатнім настаўнікам. Лепшыя яго музычныя творы, асабліва па­ланэзы, вылучаюцца маштабнасцю, разна-стайнасцю i багаццем фактуры, віртуозным стылем, меладычнасцю; заўважаецца ім-кненне да «паэмнасці», што характэрна для эвалюцыі гэтага жанру ў сярэдзіне 19 ст. У некаторых творах пераважае песенны, лі-рычны пачатак. Стварыў і ў 1873 выдаў «Граматыку музыкі», высока ацэненую С.Манюшкам. Як мастак найбольш вядомы сваімі замалёўкамі архітэктурных помнікаў i мясцін, звязаных з жыццём i дзейнасцю славутых людзей на тэрыторыі Беларусі,

Украіны, Польшчы, Літвы. Для ix стварэн-ня ён шмат падарожнічаў па краіне. Зама-лёўкі рабіў алоўкам, акварэллю, сепіяй. Яго пейзажы адметныя паэтычнасцю i раман-тычнай узнёсласцю. Архітэктурныя зама-лёўкі вызначаюцца строгай дакументаль-насцю, таму маюць вялікую каштоўнасць для гісторыі архітэктуры. Толькі на Белару-сі ім зроблена болып як 200 такіх малюн-каў. У гэтай серыі малюнкі беларускіх гара-доў Гродна (больш як 20 малюнкаў), Ві-цебска, Полацка, Мінска, Магілёва, Нава-грудка, Пінска, Нясвіжа, Камянца, Сянна, Чашнікаў, Гомеля, Свіслачы, Друі, Асвеі, Пружан i інш. Гістарычную каштоўнасць маюць замалёўкі помнікаў, якія не захава-ліся да нашага часу або часткова разбураны ці перабудаваны: замкаў у Крэве (Смаргон-скі р-н), Галынанах (Ашмянскі р-н), Міры (Карэліцкі р-н), Геранёнах (Іўеўскі р-н), Смалянах (Аршанскі р-н), Навагрудку, Пінску; Камянецкай вежы, Горы-Горацка-га земляробчага інстытута, дома-крэпасці ў Гайцюнішках (Воранаўскі р-н); сядзіб i па-лацаў у Бешанковічах, Лагойску, Пружа-нах, Дзярэчыне (Зэльвенскі р-н), Завоссі, Паланэчцы, Туганавічах (Баранавіцкі р-н), Убелі (Чэрвеньскі р-н), Мядзведцы (Карэ-ліцкі р-н), Хальчы (Веткаўскі р-н), Скоках (Брэсцкі р-н), Раманаве (цяпер в. Леніна Горацкага р-на), Закозелі (Драгічынскі р-н), Моладаве (Іванаўскі р-н), Дукоры (Пу-хавіцкі р-н), Жамыслаўлі (Іўеўскі р-н), Ру-жанах (Пружанскі р-н), Жылічах (Кіраўскі р-н), Станькаве (Дзяржынскі р-н), Прылу-ках i Астрашыцкім Гарадку (Мінскі р-н), Высокім (Камянецкі р-н). Сярод замалява-ных ім помнікаў культавага дойлідства: Са-фійскі сабор i Спаса-Ефрасіннеўская цар-ква ў Полацку, Барысаглебскія цэрквы ў Навагрудку i Гродне; манастыры Лешчын-скі (пад Пінскам), базыльянскі ў Жырові-чах (Слонімскі р-н), Троіцкі ў Слуцку; кляштары ў Полацку, Нясвіжы, Смілавічах (Чэрвеньскі р-н); касцёлы i кальвінісцкія зборы ў Свіслачы, Кобрыне, Іванаве, Іш-калдзі (Баранавіцкі р-н), Гнезне (Ваўкавыскі р-н), Койданаве (цяпер г. Дзяржынск), Фа-шчаўцы (Шклоўскі р-н), Сар'і (Верхня-дзвінскі р-н), Дзярэчыне (Зэльвенскі р-н), Варанянах (Астравецкі р-н), Ружанах (Пру-жанскі р-н), Жалудок (Шчучынскі р-н) i інш. Паводле яго малюнкаў i акварэляў у 1873—83 мастаком А.Місурэвічам створаны i выдадзены ў Варшаве літаграфіі (260 гра-фічных аркушаў у 8 серыях). Вялікая коль касць малюнкаў О. зберагаецца ў Нацыя-нальным музеі ў Кракаве. У г. Іванаў яму пастаўлены помнік.

Літ.: Д р о б a ў Л.Н. Напалеон Орда — мас­так i збіральнік // Помнікі гісторыі i культуры
Беларусі. 1971. №3; Я к i м о в i ч Ю.А. Беларуская архітэктура ў малюнках Напалеона Орды //
Мастацтва Беларусі. 1983. №7; Ахвердова Е. Друг Мицкевича и Шопена // Неман. 1983. № 6; Я е ж. Пачынальнікі беларускага піянізму // Мастацтва Беларусі. 1985. №2; Katalog
rysunków architektonicznych ze zbiorów Museum Narodowego w Krakowie. Warszawa, 1975; Kaczanowska M. Napoleon Orda twórca widoków architektonicznych: Zarys życia i twórczości
// Rocznik Museum Narodowego w Warszawie. Warszawa, 1968. T. 12. І.П.Хаўратовіч

Радыкальны сацыёлаг-гуманіст, анты-трынітарый 16 ст. Быў віленскім суперін-тэндантам, «міністрам». Іншых біяграфіч-ных звестак пра яго амаль не захавалася. Як ідэолаг антыпрыгонніцкай партыі бела-рускіх i літоўскіх антытрынітарыяў рашуча выступаў на сінодзе ў Іўі (1568) супраць феадальнай эксплуатацыі i прыгоннай за-лежнасці сялян. Асуджаў існуючую сацы-яльную несправядлівасць i тых, хто «вало-даў падданымі», трымаў нявольную чэлядзь у рабстве. Лічыў, што гэта супярэчыць сло­ву Божаму, што «праведнаму не трэба мець падданых, а тым больш рабоў i рабынь. Гэ­та язычніцтва — панаваць над сваім бра-там, карыстацца яго потам i кроўю». Пад-крэсліваў, што «Бог з адной крыві стварыў увесь род чалавечы, таму ўсе мы роўныя; і, калі ўсе мы з адной крыві, значыць, мы ўсе браты; i калі мы браты, то як можа брат над братам панаваць?» Быў упэўнены, што панаванне над людзьмі пайшло ад злога чалавека, якога звычайна называлі тыра-нам. Гаварыў пра вялікія падаткі, якія вы-мушаны былі плаціць сяляне, ix дрэннае харчаванне i цяжкую працу на паноў без адпачынку.

Літ.: Подокшин CA. Реформация и об­щественная мысль Белоруссии и Литвы (Вторая половина XVI—нач. XVII в.). Мн., 1970. С. 121—122.

ПАВЕНСКІ Пётр, гл. Скарга Пётр

Дата добавления: 2014-01-04