Ойылатын талаптар

План

1. Загальні аспекти управління.

2. Законодавчі аспекти безпеки життєдіяльності.

3. Апарат управління безпекою життєдіяльності.

1. Управління безпекою життєдіяльності - це комплекс управляючих дій по підготовці, прийняттю і реалізації рішень, направлених на забезпечення безпеки людини в сфері виробництва та побуту як за нормальних умов, так в разі виникнення надзвичайних ситуацій.

Управління безпекою життєдіяльності має правовий соціально-економічний, технічний, організаційний, медичний, екологічний, психологічний та етичний аспекти.

1) Правовий аспект полягає у розробці і обов'язковому виконанні законодавчих і нормативних актів, що регулюють соціальні відносини у сфері безпечної життєдіяльності.

2) Соціально-економічний аспект полягає у цілеспрямованому фінансуванні комплексу законів безпеки в усіх сферах діяльності людини, незалежно від форм власності.

Соціально-економічний аспект включає:

- Використання економічних методів управління безпекою життєдіяльності;

- Відшкодування шкоди особі у разі ушкодження її здоров'я;

- Обов'язкове державне та добровільне особисте соціальне страхування;

- Регламентацію тривалості робочого дня і відпочинку;

- Органічне поєднання законів безпеки з нормами часу на виконання тих чи інших робіт;

- Безплатне подання працівникам спецодягу та засобів захисту;

- Пільги та компенсації за важкі і шкідливі умови праці.

3) Технічний аспект полягає в проектуванні і спорудженні будов, комунікацій, впровадження технологій, матеріалів або продуктів, які орієнтовані на збереження здоров'я і безпеки людини.

4) Організаційний аспект полягає у створенні апарату управління, нагляду і контролю за безпекою життєдіяльності в масштабі держави, регіону, підприємства, структурного підрозділу, забезпечення функціонування.

5) Медичний аспект пов'язаний: з комплексною оцінкою впливу усіх факторів довкілля, трудової діяльності на стан здоров'я людини; з гігієнічного регламентацією і державною реєстрацією будь-яких небезпечних факторів, що супроводжують життєдіяльність людини.

6) Екологічний аспект полягає в забезпеченні сприятливих біологічних умов життя людини та інших компонентів біосфери, у зменшенні антропогенного впливу на навколишнє середовище, скороченні виробництва, споживанні та викидів в атмосферу речовин, які створюють локальні геохімічні аномалії в атмосфері міст, у водному середовищі і наземній поверхні.

7) Психологічний аспект, пов'язаний з психологічною шкодою, заподіяного кожним нещасним випадком, аварією та катастрофою.

8) Етичний або моральний аспект пов'язаний з поглядами, уявленнями і нормами, які регулюють безпечну поведінку людей, взаємини між ними.

Управління безпекою життєдіяльності повинно здійснюватись на етапах проектування, будівництва, реконструкції, експлуатації та ліквідації всіх народногосподарських об'єктів.

2. В декларації про державний суверенітет України, прийнятій Верховною Радою 16 липня 1990 р., окремий розділ присвячено екологічній безпеці - складовій частині безпеки життя людини. В першій конституції України, прийнятій на сесії Верховної Ради 28 червня 1996 р. стверджується; "Людина, її життя і здоров'я, безпека визнається в Україні найвищою соціальною цінністю". Одним з перших законів незалежної України, що регулюють охорону життя і здоров'я громадян в процесі праці є закон "Про охорону праці" (1992 р.). Складовою частиною законодавства про охорону праці є Кодекс законів про працю, який регулює трудові відносини в цілому. Серед законів, які регулюють безпеку людини в усіх сферах її життя, а також відносини держаних органів, незалежно від видів їх діяльності та форм власності слід виділити:

- Закон України "Про пожежну безпеку" (1995 р.);

- Закон України "Про забезпечення санітарного та епідемічного благополуччя населення" (1994р.);

- Закон України "Про дорожній рух" (1995 р.);

- Закон України "Про охорону навколишнього природного середовища" (1991 р.).

На основі останнього Закону розроблена низка законів, які стосуються окремих сфер довкілля, наприклад, закон України "Про охорону атмосферного повітря", "Про використання ядерної енергії та радіаційну безпеку", "Про екологічну експертизу", а також кодексів: лісовий, водний, про надра землі та інших.

В Законі "Про забезпечення санітарного та епідемічного благополуччя населення" проголошення права громадян на забезпеченні для життя і здоров'я продуктів харчування, питну воду, умови праці, навчання, виховання, побут і відпочинок, навколишнє природне середовище та на відшкодування збитків, завданих їх здоров'ю внаслідок порушення підприємствами і громадянами санітарного законодавства.

Закон України "Про дорожній рух" визначає правові та соціальні основи дорожнього руху з метою захисту життя та здоров'я громадян, створення безпечних і комфортних умов для учасників руху та охорони навколишнього природного середовища

Закон України "Про пожежну безпеку" визначає загальні правові, економічні та соціальні основи забезпечення пожежної безпеки як невід'ємної частини виробничої та іншої діяльності, охорони життя та здоров'я людини, національного багатства і довкілля.

Закон України "Про охорону навколишнього природного середовища" та низка пов'язаних з ним інших законів спрямовані на збереження безпечного для людини і природного середовища, на захист життя і здоров'я населення від негативного впливу, зумовленого забрудненням та іншими порушеннями довкілля.

Нормативні акти з питань безпеки, гігієни праці та охорони навколишнього природного середовища включають правила, стандарти, норми, положення, інструкції та інші документи.

3. Управління безпекою життєдіяльності є складовою частиною системи державного управління в цілому. Державне управління безпекою життєдіяльності здійснюють:

- Кабінет Міністрів України;

- Кабінет по нагляду за охороною праці Міністерства праці та соціальної політики України;

- Міністерство охорони здоров'я;

- Міністерство з надзвичайних ситуацій;

- Місцева державна адміністрація, місцеві Ради народних депутатів.

Особлива роль в забезпеченні здоров'я населення, його санітарного епідемічного благополуччя належить Міністерству охорони здоров'я, яке є спеціально уповноваженим центральним органом виконавчої влади, що здійснює управління в цій галузі, нагляд і контроль за додержанням санітарного законодавства.

Складового частиною системи державного управління охорони життя в аварійних і надзвичайних ситуаціях є центральний штаб, територіальні та об'єктові підрозділи цивільної оборони, які в мирний час залучаються до організації рятувальних і аварійно-відбудовних робіт в зонах управління

Структура органів управління безпекою життєдіяльності, чисельністю апарату, служб, їх повноваження регулюються законом і спеціальним положенням.

Список літератури.

1. Желіба Є.П., Заверуха Н.М., Зацарський В.В. Безпека життєдіяльності. - Київ "Каравела", Львів "Новий світ - 2000", 2001. - 320с.

2. Джигирей В.С., Жиденький В.Ц. Безпека життєдіяльності. Навчальний посібник. -Вид. 3-тє, доповнене. - Львів "Афіша", 2000 - 256с.

3. В.І. Голінько, М.В. Шибка Г.О. Мірошник, О.В. Безсчасний. Безпека людини у життєвому середовищі. - Дніпропетровськ НГА України, 1997-165с.

4. В.І. Голінько, М.Ф. Кременчуцький, В.І. Клочков, В.Ю. Фрундін, Ю.Р. Литвиненко, Г.П. Крргоий, В.А. Долінський, В.І. Безкровний. Безпека людини у надзвичайних ситуаціях. - Дніпропетровськ НГА України, 1997- 122с.

5. Г.О. Білявський, М.М. Падун, Р.С. Фурдуй. Основи загальної екології, - Київ "Либідь", 1995 - 368с.

Микроклимат параметрі	Параметр белгілері
Қыста	Жазда
1. Температура, °C	22-24	23-25
2. Ауа массасының жылдамдығы, м/с	0.1	0.1-0.2
3. Салыстырмалы ылғалдылық	40-60	40-60

Адам ағзасында қоршаған ортамен үзіліссіз жылу алмасу пайда болып тұрады, олар келесі жолдармен жылу шығарыды:

- сәулелену (радиациялық жылу жоғалтуы) – 45%;

- конвекция және тікелей жылулық жіберу – 27%;

- тері, тыныс жолдарының шырышты қабықтарының бетінен булану – 25%;

- тамақ және ішімдіктің жылынуы – 3% арқылы жылуды қоршаған ортаға берілуімен байланысты тотықтыру үрдістері жүріп жатады.

Қоршаған ортаға ағзамен берілетін жылудың мөлшері тұрақты шама емес, ол орындалған жұмысқа, микроклиматқа, дене кейіпіне және басқа да факторларға байланысты болады. Адам қимылсыз күйде шамамен тәулігіне 1700 ккал, ой еңбеккерлері 2500 ккал, ал ауыр физикалық жұмысты орындайтын жұмыскерлер 6000 ккал жылу жұмсауы мүмкін.

Жылу тепе- теңдігі шарттарында адамдағы термореттеу механизмі күшсіз жұмыс жасап, жылуды жақсы сезінеді, көңіл-күйі жақсарып, жұмысқа қабілеттілігі артады. Сондықтан оларды қамтамасыз етіп тұратын, мұндай микроклимат қолайлы және комфортты болып саналады. Егер жылу тепе-теңдігі бұзылған болса, яғни Q_b кезінде үлкен немесе Q_o кезінде кіші (аз) болса, онда соған сәйкес жылудың жиналуы немесе шамадан тыс бөлінуі жүреді. Термореттеудің қысқа уақыт ішіндегі ысыну немесе салқындау кезінде дағдылану-бейімделу –мүмкіншілігі, ағзаны қоршаған ортаның дискомфортты метеорологиялық жағдайларына тұрақтылығын көтерумен қамтамасыз етеді, яғни қатты ысыну кезінде перифериялық қан қысымы ағымы ұлғайып, жылу өте жақсы бөлінеді, ал салқындаған кезінде керісінше болады.

Мұндай жағдайда дискомфортты жылуды сезіну, жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі, өтпелі термореттеулік өзгерістер(жылжулар) орын алуы мүмкін. Бірақта, сонымен қатар көңіл-күйі, денсаулығы бұзылмай ағзаға әсер етуші микроклимат параметрлері жақсы деп саналады.

Өндірістік жағдайда адам қоршаған ортамен нормаға сәйкес жылу алмастыруы керек, яғни бірлік уақыт мезетінде ағзада пайда болатын жылу мөлшері, қоршаған ортаға ағзадан шығарылатын жылу мөлшерімен тең болуы керек. Тек сол уақытта ғана микроклиматты адам жағымды сезінеді.

Микроклиматтың жағымсыз әсеін алдын алу үшін келесі қорғау іс-шараларын қолданады:

- өндірістік бөлмелердің жылуы және желдетуі;

- жергілікті ауаны кондиционерлеу жүйелері;

- арнаулы жұмыс киімдер және жеке қорғаныс құралдары;

- демалуға және жылынуға арналған бөлмелер;

- мүмкін болатын мөлшерде ауа температурасының төмен немесе жоғары болған кезінде, жұмыс күнінің қысқартылуы (СанЕжН жұмыс орындарда өткізілетін уақытты белгілейді);

- демалыс мерзімін көбейту;

- микроклимат көрсеткіштерге байланысты еңбек жағдайларының класына қарай жұмыс стажын азайту;

Жұмыстың ауырлығы ағзаның жалпы энергия шығаруының негізінде келесі категорияларға бөлінеді:

1) 1 категория (жеңіл физикалық(дене) жұмыстары);

1а категориясына - отырып орындалатын және физикалық күш салуды талап етпейтін жұмыстар жатады, ондағы энергияның жұмсалуы сағатына 120 кило калорияға (әрі қарай – ккал/сағ) дейін.

1б категориясына - тұрып, отырып немесе жүрумен байланысты және біршама физикалық күш жұмсаумен берге жүретін жұмыстар жатады, ондағы энергияның шығыны 120–150 ккал/сағ дейін.

2) 2 категория (орташа ауырлықтағы физикалық жұмыстар):

2 а категориясы - жүрумен байланысты (1 килограммға дейін) ұсақ бұйымдарды немесе заттарды тұрып немесе отырып және белгілі бір күш жұмсалатын жұмыстар жатады. Энергияның шығыны 150 ден 200 ккал/с –ты құрайды;

2 б категориясы - тұрып орындалатын, жүрумен байланысты, (10кг) дейін орташа, үлкен емес заттарды тасымалдайтын, орташа күш жұмсалатын жұмыстардың түрлері жатады. Энергия шығыны 200ден 250 ккал/сағ құрайды.

3) 3 категория (ауыр физикалық жұмыстар)- көп күш салуды талап ететін (10кг) дан жоғары біршама ауырлықтарды тасымалдап орналастыратын, тоқтаусыз қозғалыста болумен байланысты жұмыстар жатады. Энергия шығыны 250 ккал/сағ.

Өндірістік микроклиматты тұрақты ережеге бағындыру (нормалау) келесі бағыттарды жүргізіледі:

- өндірістік ғимараттарды тиімді (ұтымды) көлемдік-жобамен және құрылымдық шешу. Ыстық, жану цехтарын бірқабатты және екі аралықты ғимараттарға орналастырады. Ғимаратты аэрациялық шамның көлбеу өсі, жазғы желдің бағытына 90-60 С бұрышты құрайтындай етіп орналастырылады. Өндірістік бөлмелерді салқын ауаның кіруінен қорғау үшін, кіретін жерлерді шлюздермен жабдықтайды, есіктердің аралықтарын жеңіл, салмақсыз пердемен (буркеулер) жабады. Қосарланып шыныланған терезелерді қолданады, қоршауларды, едендерді жылытады.

- құрал-жабдықтарды тиімді (ұтымды) орналастыру. Жылудың негізгі шығу көзі, аэрациялық шамға байланысты, ғимараттың сыртқы қабырғаларына жылу ағындары жұмыс орындарында бір-бірімен олармен айқасып шатаспауы үшін, бір-бірінен бірдей арақашықта, бір қатарға орналастырылады. Ыстық бұйымдарды және жабдықтарды салқындату үшін жеке бөлмелер қарастырылады;

- өндірістік процесстерді механикаландыру және автоматтандыру, алыстан басқару және қадағалау, тиімді технологиялық процесстер мен құрал-жабдықтарды енгізу;

- жылу шығаратын құралдарды ұтымды жылумен изоляциялау(оқшаулау). Жылудыоқшаулағыш материалдармен, сонымен қатар жылуды оқшаулайтын экрандарды қолдану.

- жыл мезгілінде және жұмысшының жылумен сәулеленуі, ауырлығы бойынша жұмыс категориясына байланысты СНжЕ ҚР 4.02-42-2006 –да ауа қозғалысының жылдамдығы мен температурасы белгіленгендей, орынды желдету, кондиционерлеу және жылыту. Салқын кездерде бірқалыпты жылыту жағдайын жасау үшін, жекелеген бөлімшелерде мен жұмыс орындарында сәулелі жылытқыштарды қолданған жөн. Сол үшін арнайы газды инфрақызыл немесе электрлік (қараңғы) (500С) дейінгі сәулелендіргіштер қолданады. Цехқа кіретін жерде жұмыс жасайтындарды салқындап және суық тиіп ауырып қалмауын ескерту үшін, тамбурлар немесе жылы жеңіл перделер (бүркемелер) орналастырылады. Бөлмені қыздыру (жылыту) үшін жабдықталуы керек: тез жылытуға арналған қондырғылар, аяқ киімді, сырт киімдері мен қолқаптарын кептіретін қондырғылар; титандар немесе басқада шай немес басқада ыстық сусындар дайындайтын құралдар.

- бірқалыпты метереологиялық жағдайдағы бөлмелерде дұрыс демалу үшін жағдай жасау, қосымша үзілістер енгізу, жұмыс ауысымының ұзақтылығын қысқарта отырып, еңбек пен демалыстың режимін тиімділендіру.

- жеке қорғаныс құралдарын қолдану: арнайы киімдер, арнайы аяқ киімдер, бас киімдер мен қолды қорғайтын құралдар. Өте жоғары және төменгі температурадан қорғау үшін әртүрлі термо қорғағыш, арнайы киім қолданылады.

Желдету жүйелері және желдеткіш құрал-жабдықтар, олардың қолдану салалары.

Желдету деп - гигиеналық және техникалық талаптарға сәйкес, бөлменің қызмет көрсететін және жұмыстағы, тұрақты жұмыс орнындағы метеорологиялық жағдайларды қамтамасыз етуге арналған, қондырғылар мен шаралардың жүйесін айтамыз. Желдету – бұл бөлмедегі артық жылу, ылғылдылықты, қауіпті және зиянды заттарды жою үшін, сондай-ақ жұмыс зонасындағы микроклиматтық жағдайды жақсарту үшін жасалатын ұйымдық шаралар.

Ауаның орнын ауыстыру тәсілдеріне байланысты, механикалық және табиғи, аралас желдетулер деп ажыратылады.

Табиғи желдету кезіндегі ауаны алмастыру бөлменің ішкі және сыртқы ауа қысымы мен температураның айырмашылығының есебінен пайда болатын, жылудың және желдің күшінің салдарын болады, ал жасанды желдету, желдеткіштің көмегімен жасалған жасанды күштің салдарынан болады. Сондықтан олардың біріншісін бөлмеде жылу көп болған жағдайда және сыртқы желмен бірге қолданады, ал екіншісі – цехтағы жылу бөліну өте жоғары, бөлінетін зиянды заттардың санымен және улылығы(токсиндігі), сыртқы метеорологиялық жағдайларға қарамастан, бөлмедегі ауаның тұрақты алмасуын қажет ететін кезде, табиғи желдету микроклиматты қамтамасыз ете алмайды.

Әрекет ету орны бойынша желдету жалпы алмасатын, жергілікті және үйлестірілген(комбинирленген) болып бөлінеді. Олардың біріншісі зиянды заттар, бөлме бойымен біркелкі бөліне бастағанда іске асырылады, демек(сондықтан), өндірістік бөлмелерде жұмыс зонасы ауасына көп мөлшерде зиянды немесе жарылысқа қауіпті заттардың кенеттен түсуі мүмкін кезде авариялық, механикалық желдетуді қолданады.

Ол бөлме өте үлкен болып, ондағы адамдар саны аз және оларды қай жерде екендігі тіркелмеген кезде қолданылады. Сондықтан желдетудің бұл түрі, комбинирленген деп аталатын, жалпы алмасатын табиғи немесе жасанды желдетумен міндетті түрде толықтырылуы қажет.

Табиғи желдету барлық бөлмелерде қарастырылуы керек. Ол ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған болып екіге бөлінеді.

Бірінші жағдайда ауаны тазарту әртүрлі саңылаулар және терезелер мен есіктердің тығыз жабылмауынан болады, ол ауа алмасуының бірден азырақ бөлінуі кезінде қолданылады.

Аэрациялау (тазарту) кезінде бөлмені желдету арнайы құрылғы арқылы іске асырылады. Оны жылу көп бөлінетін цехтарда және зиянды заттардың шоғырлануы ағынды ауадағы ШШК 30% аспаған кезде қолданады. Аэрацияланған бөлмеден ауаны шығарып тастау үшін, үрленбейтін аэрациялық және жарықты аэрациялық шамдар, әртүрлі конструкциядағы шахталар, шатырдың үстіне орналастырылған сорып алатын құбырлары қондырылады. Желдің күшін пайдалану үшін, сонымен қатар ауаның шамалы көлемін алып тастау үшін, дефлекторлар қолданылады.

Механикалық желдету ауаның өте таза жерден түсуін қаматмасыз етеді; ауаның тазаруына мүмкіндік жасайды- оны қыздыру, ылғалдандыру және кептіруді; ауаны кез келген жұмыс орнына немесе қондырғыларға жеткізуге мүмкіндік жасайды, сонымен қатар оны тазартып шығарып тастайды.

Механикалық желдету ағынды, сорып алатын және ағынды-сорып алатын болып орындалуы мүмкін.

Ағынды желдету зияндылық концентрациясы(шоғырлануы) аз және неғұрлым жақсы(айтарлықтай) жылу бөлінетін, өндірістік бөлмелерде қолданылады. Сорып алатын желдету, зиянды заттар болмайтын және ауа алмасудың ең аз бөлінуі, еселігі қажет өндірістік бөлмелерде, қосымша және тұрмыстық бөлмелерде, қоймаларда қолданылады. Ағынды-сорып алатын(тартатын) желдетулер, ерекше сенімді және жоғары ауа алмасуды талап ететін, барлық өндірістік бөлмелерде қолданылады. Бұл жүйеде ауа бөлмеге ағынды желдетумен беріледі де, бір уақытта жұмыс жасайтын сорып алатын желдетумен шығарылып тасталады.

Аралас желдетуді, ауаны ағызып және шығарып тастау үшін табиғи желдетуді ішінара (анда-санда, жарым-жартылай) механикалыққа қосымша қолдануға болады.

Апаттық (авариялық) желдету ауаға кенеттен көп мөлшерде зиянды немесе жарылуға қауіпті газдардың түсуі мүмкін өндірістік бөлмелерде қолданылады. Ол сорып алынады және өртке жарылысқа қауіпті А, Б, В категорияларын басқа, барлық кәсіпорындарға арналған желдетудің жұмыс жүйесімен бірігіп, ауа алмасуын 8-ден кем жасалмауын қамтамасыз етуі қажет.

Жергілікті желдету, бөлінетін зияндылықтарды тура пайда болған жерінде жойып(алып тастау үшін)және олардың таралуын, барлық өндірістік бөлмелердің ауасында, болдырмауға арналған. Ол жергілікті сораптар сияқты, сорып алатын желдету түрінде, сонымен қатар ағынды түрінде-жеңіл бүркемелр (перделер), душ және оазис түрінде орындалады.

Қызметі мен құрылымдық(конструктивті) орындалуына байланысты жергілікті сораптар, жабық қабылдағыштарға, қорғағыш-шаңсыздандыратын қаптамадан, тартып алатын қолшатырдан және шкафтардан, бортты сораптардан, біркелкі жұтатын(соратын) панельдерге бөлінеді.

Негізгі әдебиеттер: 6 [28-45].

Қосымша әдебиеттер: 14 [5-10], 17 [1-15]

Бақылау сұрақтары:

1. Микроклиматтың параметрлері және оның ағзаға ықпал етуі.

2. Өндірістік микроклиматты мөлшерлеу.

3. Өндірістік микроклиматты нормалау.

4. Бөлменің ауасындағы (ЗЗ) зиянды заттардан қорғану.

5. Желдету жүйелері және желдеткіш құрал-жабдықтар, олардың қолдану салалары.

Дәріс 7. Өндірістік шулар мен діріл. Олардан қорғану шаралары. Шудың адам ағзасына тигізетін әсері.

Шу дегеніміз – құлақтың естімей қалуына немесе денсаулыққа зиян келтіретін немесе басқа қатынастарда зиян келтіретін кез-келген дыбыс.

Шу - өндірістік факторлардың ең зияндысы, әрі ең жағымсызын тітіркендіргіш және қауіпті.

Шумен күресу – ертеден келе жатқан мәселе болып табылады. Онымен күрес Орта ғасырда, Ежелгі Грецияда, Римде басталып, қазіргі кезге дейін жалғасып келеді. Заңдар мен актілерде шығарылған. Мысалы: Екатерина екінші түнгі уақыттарда дыбысты сигналдар беруге тиым салды. Біздің заманымызда шу адамға ерекше әсер етеді. Дыбысты энергия барлық жерде пайда болды және жасанды жолмен жаратылып барлық жерге дабыс енеді.Дыбыс толқындары көбінесе қиылысып әсерлі күшке жетеді де, адамға қатты әсерін тигізеді, сол кезде біз шуға қатты шағым білдіреміз.

Мүкіс- құлақ ауруларының ең қауіпті түрі. Жалғыз ол ғана емес, асқазан ауруы, асқазан және жіңішке ішек жарасы көп жағдайда шулы жерде жұмыс істейтін адамдарда жиі кездеседі. Шу – жүрек ауруларына, техникалық ауруларға себепші болады, қатерлі ісік ауруларына себепші болады. Ол жүйке жүйесін әлсіретеді, ағзаның жалпы кедергісін төмендетеді. Шулы жағдайда адамның жүйке энергиясы ағзаға әсер ететін шуды жеңуге шығындалады, бұл еңбек өнімділігін төмендетеді.

Адамның әртүрлі жиіліктегі дыбыстарға ерекше сезгіштігі болады. Сондықтан шудың маңызды сипаттамасына оның жиілігі жатады, ол герцпен (Гц) өлшенеді.

Жиілікке байланысты шу: төменгі жиілікті - 400 Гц төмен; орта жиілікті – 400-ден 1000-ға дейін Гц; жоғары жиілікті – 400 Гц-тен жоғары болып бөлінеді.

Дыбыс толқыны таралатын кеңістікті дыбыс өрісі деп аталады. Дыбыс өрісіндегі кез-келген нүктедегі ауа бөлшектерінің белгілі бір қысымы, жылдамдығы және кинетикалық энергиясы болады. Ортадағы дыбыс тербелістері өткен кезде ортаның бөлшектері өзінің бастапқы орнына қарағанда тербеледі. Осы тербелістер жылдамдығы ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығынан төмен. Дыбыс тербелістері ауа ортасынан өткен кезде ауада разряд және жоғары қысымды аудандар пайда болады. Ашынған және ашынбаған ортадағы қысымдар айырымы дыбыс қысымын Р береді, және Паскальмен өлшенеді (Па).

Уақыт бірлігінде беттегі дыбыстық тербеліс бағытына перпендикуляр дыбыс ағынын, берілген нүктедегі J дыбыс шапшаңдылығы д.а., Вт/м² –пен өлшенеді.

Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау Министрлігінің 18 тамыздың 2004 жылғы №631 бұйрығымен бекітілген «Жұмыс орынындарындағы шу мен діріл деңгейлеріне қойылатын санитарлы– эпидемиологиялық талаптар»

Жалпы ережелер:

1. Дербес компьютермен жұмыс істеу барысы негізгі болып келетін өндіріс бөлмелерінде арнайы білім беру, мектепке дейінгі ұйымдарда, және компьютерлі клубтарда жұмыс орынының шу деңгейі 50 децибел А (яғни-дБА) аспауы керек.

2. Инженерлік және техникалық жұмыстарды орындау барысында, зертханалық, аналитикалық және өлшемдік бақылауды іске асыру кезінде БТ мен ДК орналасқан бөлмелерде шу деңгейі 60 дБА –дан аспауы керек. Ал операторлар отыратын бөлмеде шу деңгейі 65 дБА аспауы керек. Бөлмедегі жұмыс орындарында, есептеуіш машиналардың шулы агрегаты орналасқан жерде шу деңгейі 75 дБА дан аспауы керек.

3. Шу деңгейін басу мақсатында, Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген, бөлмені жасау кезінде дыбыс жұтқыш материалдар қолданылады, шектеуден 15-20 см аралық бүрмеленіп ілінген тығыз материалдан жасалынған перделер ілінеді. Перненің ені терезенің енінен 2 есе үлкен болу керек. Рұқсат етілген деңгейінен шуды қалыптастыратын құрылғы (есептеуіш машинаның агрегатты шуы,климаттық параметрлерді және басқасын камтамасыз ететін агрегатты сервелар

Кесте 5

Дыбыстың және жиіліктердің октавалық жолақтарындағы дыбыс қысымы деңгейінің рұқсат етілген мәндері

Орташа геометриялық жиілігі бар (Герц - Гц) октавтық жолақтардағы (ОЖ) дыбыстық қысым деңгейлері (дБ)	Дыбыс деңгейлері, дБА
31,5 Гц	Гц	Гц	Гц	Гц	Гц	Гц	Гц	Гц
86 дБ	71 дБ	61 дБ	54 дБ	49 дБ	45 дБ	42 дБ	40 дБ	38 дБ

Ескерту:

Дыбыс деңгейін және дыбыс қысымының деңгейлерін өлшеу қолданушының жұмыс орнында жүргізіледі.

Шу деп кез-келген жағымсыз дыбыстық немесе бірнеше дыбыстардың уақыт бойынша өзгеріп адамда жағымсыз сезімдер тудыратын дыбысты атаймыз. Уақыт бойынша шу тұрақты болып бөлінеді, спектр бойынша жуан жолақты және тональды. Тұрақсыз шулар уақыт бойынша өзгеретін үзілмелі және импульсті болып бөлінеді.

Дыбыстық толқындар ауада қатарласатын атмосфералық қысымға қатысты жоғарлауы мен төмендеуін туғызады. Олардың айырмасы дыбыстық қысым деп аталады. Дыбыстық қысым паскальмен өлшенеді. Адам қабылдай алатын ең әлсіз дыбыс 2х10 ^–5 Па сәйкес келеді. Адам қабылдай алатын ең үлкен дыбыс қысымы естілу табалдырығына қатынасымен бағалайды. Естілу табалдырығында дыбыс қысымдарының қатынасын логарифмдік бірліктер Дицибел арқылы белгілейді және төмендегі формула арқылы белгілейді.

(дБ) (3)

мұндағы L – дыбыс қысымының шамасы, дБ; Р – дыбыс қысымының өлшенген орта квадраттық мәні; Р₀ – дыбыс қысымының табалдырығының орта квадрат мәні.

Шумен күресу жұмыстары. Өндірістегі жағымсыз шумен күресу келесі бағыттарда орналасады:

- қондырғылардың технологиясын өзгерту және шумен төмендету;

- шудың пайда болу көзін және жеке аса шулы бөліктерді изоляциялау арқылы шудың тарауын болдырмау;

- шуды жұту;

- қондырғыны алыстан бақылау және басқару;

- гигиеналық нормативтерді өңдеу және жүйелі дәрігерлік бақылауды ұйымдастыру;

- жеке басты қорғау құралдарын қолдану.

Ең тиімді шара шудың көзін азайту ол шулы технологиялық процестерді және механизмдерді шусыз немесе аз шулымен алмастыру.

Шудың өшуі ол дауыс айырушуға байланысты. Аэродиномикалық шумен күресу үшін ауа үрлегіш, пневматикалық двигатель, активті және реактивті типтері пайдаланылады. Активті сөндіргіш дауысты энергияның жылулыққа ауысуы.

Маңызды шараларды шумен күресте дауыс қысым болып есептелінеді. Шудың негізгі өлшейтін аспабы – Шумомер. Шумомерде – дауыс түсіндіргіш микрофонмен электрлі тербелу пайда болады. Ол күшейеді, содан соң түзеткіштен өткеннен кейін бағытты прибормен тіркеледі. Шудың өзгеруі – 50-8000 Гц жиелікте 30-130 дБ құрайды. Қазіргі күнде Ш-63 шумомері, Ш-70, ИШВ-1 (измеритель шума и вибрации) құралы қолданылады. Болжамды бағалау үшін (көбінесе спектр белгісіз болған жағдайда) жұмысшы орындарында тұрақты шудың сипаттамасында дыбыстың деңгейін «А» шкаласында шу өлшегішпен дБА деп қабылдауға рұқсат беріледі.

Нормативтер істелген жұмыстың жемісіне байланысты. 6-кестеде жұмыс орындарындағы шудың шекті рұхсат етілген деңгейі (ШРД) көрсетілген, ол мемлекеттік стандартқа сай болуы керек

Адам организіміне шудың әсері. Шу есту мүшесін толық немесе жартылай мөлшерде жоғалтуға; жүйке жүйесін зақымдауға; жүрек-қан тамырлары, онкологиялық, асқазан ішек және басқа өте қауіпті шу ауруларын тудыруы мүмкін. Оның нәтижеснен адамның шаршауы және құлақтың мүкістік ауруына алып келеді. Осының әсерінен құлақ естімей қалуы мүмкін. Шу мидың жұмысын немесе есте сақтау қабілетін сонымен қатар адамның орталық жүйесіне әсер етіп, соның салдарынан жұмысқа деген қабілеті төмендейді.

Кесте 6

Өндіріс орындарындағы дыбыс деңгейі мен дыбыс қысымның рұқсат етілген нормалары

Атаулар	Орташа геометриялық жиілігі бар жиіліктің октавалы жолағындағы дыбысты қысым деңгейі (дыбысты қысымға эквивалентті), дБ	Дыбыс деңгейі, дБА
Ой еңбегіне арналған бөлмелер, зертқаналар.
Өндіріс ғимаратындағы жұмыс орындары
Бастықтардың бөлмелері, жұмыс бөлмелері.
Жер қазу және трактор көліктерінің жүргізуші-лерінің жұмыс орны

Шулы жұмыс өндірістерінде шудан қорғануды дыбыс оқшаулаумен, дыбыс жұтумен және шуды тұншықтырғыштар көмегімен жүзеге асырады. Дыбысты оқшаулау құралдары бұл дыбыс оқшаулағыш қоршаулар, дыбыс оқшаулағыш кабиналар және алыстан басқару пульттері, дыбыс оқшаулауыш қаптамалар және акустикалық экрандар. Оларды жұмыс орындарында тура дыбыс қарқындылығын төмендету үшін қолданады.

Дыбыс оқшаулағыш қоршаулар бұл - қабырғалар, қоршаулар, әйнектелген өткелдер, есіктер, терезелер. Дыбыс оқшаулауыш кабиналар. Оларды қашықтан басқару пульттерін орналастыру үшін немесе шулы ғимараттарда жұмысшы орындарын орналастыру үшін қолданады. Кабиналар кірпіштен, бетоннан және басқа материалдардан дайындалады, сонымен бірге жиналатын металдық панельдерден дайындалады. Жылулық сәулелену көздері бар цехтарда кабиналар одан қорғанудың қажеттілігін қамтамасыз етуі қажет. Акустикалық экрандар мен қоршаулар. Экрандар жұмыс істеп тұрған агрегаттардан шығатын шудан жұмыс орындарын қорғау үшін өндірістік ғимараттарда орнатылады, сонымен бірге көрші агрегаттардан, административті- тұрмыстық ғимараттардағы және тұрғын құрылыстардағы ашық шу көздерінен бөлінетін шудан қорғау мақсатында орнатылады.

Дыбыс жұту құралдары. Дыбысты жұту құралдары ретінде: зауыттық акустикалық плиталар және берік талшықты материалдар және жеке дыбыс жұтқыштар түріндегі дыбыс жұтқыш қаптауларды алуға болады. Оларды шу көздері бар ғимараттардағы жұмысшы орындарындағы шуды төмендету үшін немесе көрші тұрған шулы ғимараттан шуы кірген «тыныш» ғимараттардағы шуды төмендету үшін қолданылады.

Шуды тұншықтырғыштар. Өндірістік мекемелердегі жұмыс орындарындағы өте жоғары аэродинамикалық шу, желдеткіштік, компрессорлық және газды трубиналық қондырғылардың жұмысынан, сығылған ауаны жіберу жүйесінен, әртүрлі двигательдерді сынауға арналған стендтердің жұмысынан туындайды. Олардың шуын төмендетуге шудың шығу көзінен сору немесе ауаны және газды шығару орнына дейін шудың таралуы жолындағы арналар мен ауа жолдарында тұншықтырғыштарды орнату арқылы қол жеткізуге болады. Тұншықтырғыштар келесілерге бөлінеді: абсорбциялы, реактивті (рефлексті) және аралас. Тұншықтырғыштың типін таңдау тұншықтырылатын қондырғының құрылымына (қондырғылар, жүйелер), спектрге және төмендетілетін шуға деңгейіне байланысты болады.

Дірілдің сипаттары, оның адамға әсері және дірілді нормалау. Дірілдің басты сипаттаушы көрсеткіштері: ығысу амплитудасы, тербеліс жылдамдығы, жиіліктің тербелісінің үдеуі.

Адам денесіне дірілді беру әдісіне байланысты келесі түрге бөлінеді:

-жеке (жергілікті) діріл, адам қолы арқылы берілетін, берілу бағытының бойымен тура әсер етеді немесе күш түсіреді;

- жалпы, дененің тіреуіш аппараты арқылы тұрып тұрған немесе отырған адам денесіне беріледі, Х,У,Z координаталар мен тура әсер етеді.

Нақты жағдайларда осы дірілдердің өзіндік орны бар. Жалпы діріл оның пайда болу көзіне байланысты үш категорияда болуы мүмкін:

-қозғалмалы машиналардың қозғалысы кезіндегі операторға әсер ететін, көліктік дірілдер;

- шектелген қозғалысты (экскаваторлар, жүк көтергіш крандар, бетон салғыштар) машиналардың операторларына әсер ететін, көліктік- технологиялық діріл;

- тұрақты машиналардың операторларына әсер ететін, технологиялық діріл.

Адам ағзасына дірілдің әсер ету сипаты мен дәрежесі дірілдің түріне, оның көрсеткіштеріне және әсер ету бағытына байланысты болады. Дірілдің ұзақ уақыт әсері адам денсаулығының түрлі өзгерістеріне және ең соңында кәсіби ауруларға-«діріл ауруына» алып келеді.

Ең көп тараған аурулар, көбінесе тұрақты дірілдерден болады. Қол машиналармен жұмыс істеген кезде діріл жоғары жиелікті спектрлер аймағында қарқынды болады (125 Гц-тан жоғары), соның салдарынан қан тамырларының жұмысы бұзылады. Соққылы кең жиілікті спектрі бар, тұрақты діріл (соққылау, бұғылау, аршу), әртүрлі қан тамырларның, жүйке- бұлшық еттерінің, сүйек- буындарының бұзылуына алып келеді.

Жалпы діріл жүйке жүйесіне жағымсыз әсер етеді, жүрек-қан тамырлары қызметінің өзгеруіне, вестибулярлық аппараттардың және зат алмасу үрдісінің бұзылуына алып келеді. Сонымен қатар жалпы діріл кезінде жүректің тербелісін бұзып, жүректің тоқтауына алып соқтыруы мүмкін.

Адамға әсер ететін діріл, әрбір орнатылған бағыттар үшін жеке нормаланады, сонымен бірге жалпы діріл кезінде оның категориясын, ал жүйелі діріл кезінде нақты әсер ету уақытын ескеру қажет.

Дірілден қорғану шаралары. Дірілден қорғаныс құралдары екіге бөлінеді: ұжымдық және жеке. Өз кезегінде ұжымдық құралдары әсер ету құралына, қозу көзіне және дірілдің таралуы жолындағы қорғаныс құралдарына сай. Олардың біріншілері машиналарды дайындау мен жобалау кезінде қолданылады, оларды шудан қорғануға да қолданады. Ұжымдық қорғаныс құралдары, дірілдеуіш объектінің операторға тікелей әсері кезіндегі қорғаныс құралдары болып бөлінеді.

Діріл оқшаулау белсенді (машинадан құрылымға немесе негізге берілетін дірілді азайту кезінде) және пассивті (машинадан және аспаптан құрылымға немесе негізге берілетін дірілді азайту кезінде) болады. Пассивті діріл оқшаулау құрылымдар мен негіздің тербелісінен өндірістік жабдықтардың жұмыс орындарында адамдарды қорғау үшін қолданылады. Әртүрлі агрегаттардың дірілін оқшаулауға, тербеліс көзі мен оның құрылымының арасындағы діріл оқшаулауыштарды орнату жолымен қол жеткізуге болады.

Тұрақты технологиялық жабдықтардың дірілін оқшаулау құралы ретінде діріл оқшаулағыштар ретінде іс-жүзінде әрқашанда болат серіппелері, тығындар, резеңке немесе металлдық резеңке астарлар қолданылады. ЖҚҚ ретінде операторлардың қолына қолғаптар, аяқтарына – етіктер және серпімді демпфирлі табанды етіктер, ал денеге – кеуде жапқыштар, арнайы киімдер берілуі қажет.

Негізгі әдебиеттер: 6 [69-79].

Қосымша әдебиеттер: 16 [1-20].

Бақылау сұрақтары:

1. Шудың түрлері және олардың сипаттамалары

2. Адам ағзасына шудың әсері және оны нормалау.

3. Өндірістік шудан қорғаныс.

4. Дірілдің сипаттамалары, оның адамға әсері.

5. Дірілден қорғану шаралары.

Дәріс 8. Жұмыс аймағындағы зиянды заттар. Электромагнитті өріс және иондағыш сәулелер.

Зиянды зат, адам ағзасымен тарағанда кауіпсіздік талаптары бұзылған жағдайда, жұмыс барысында да, бүгінгі және кейінгі ұрпақтарға да таралып, білінетін өндірістік жарақаттар, кәсіби науқастану немесе денсаулықтағы ауытқуларды тудыра алатын зиянды зат.

Қауіпті жене зиянды өндірістік фокторларды жіктеу. Мемлекеттік стандарттарға (МЕСТ) сәйкес болуы қажет. Топтау бойынша зиянды заттардың адам ағзасына әрекет ету түрі жағынан 6 ішкі топқа бөлінеді (7-кесте).

Зиянды газдар мен булардың адам ағзасына әсер етуін гигиеналық бағалау. Уланудың қандай да болсын нұсқасында зиянды заттардың (33) әрекет ету түрі мен дәрежесі олардың физиологиялық белсенділігімен (улылығымен) және шоғырлануымен (дозамен) алдын ала белгіленеді. 3иянда заттардың мүмкін меншікті шектік шоғырланудың (МШШ) анықтамасы берілген. Оны елді мекендер ауасындағы улы заттар мен ауыстыруға болмайды. Ол МШШ-ға қарағанда, бірталай төмен, оның екі мәні бар: бір ретті және орта тәуілікті шоғырланулар.

Кесте 7

Зиянды заттардың ағзаға әрекет ету түрі жағынан жіктеу

Ішкі топ	Факторлар мен зат атаулары	Улану белгілері
	Жалпы токсиндік (иісті көмірсутеклер, бензол, толуолдар, ксиол, анилин, т.б.; сынап пен фосфор-органикалық қосылыстарыр; хлорлан-ған көмірсутектер-дихлорэтан, т.б.)	Жүйке жүйесінің қбұзылуы, бұлшық еттер мен сіңірдің түйілуі.
	Қозғыштықтар (қышқылдар мен сілтілер, хлор, фтор, күкірт пен азотты қосылыслар-фосген, аммиак, күкірт пен азот тотықтары, күкіртсутегі, т.б.).	Тыныс алу мүшелері, тері, көздің шырышты қабық-тарының қабынуы.
	Сенсибилизациялаушы (сынаптың кейбір қосылыстары, платина, альдегидтер, т.б.).	Бұл заттарға жоғарғы сезімталдық, тері өзгерістері, қан аурулары, астма белгілері.
	Канцерогенді (полициклді иісті көмірсутегілер- бензонирендер, бензантрацендер; мұнайды қайта өңцеу өнімдері; иісті аминдер, асбест шаңы, т.б.).	Ісіктердің пайда болуы.
	Мутогенділер (этиленамин, уретан, органикалық тотықтар, иприт, этилен тотығы, формальдегид, гидроксидаман).	Ағзаның түйнек пен соматикалы торларының генетикалық аппаратына кесел тиюі.
	Репродуктивті (бензол мен оның туындылары, күкірттегі, хлоропрен, қорғасын, марганец, улыхимикаттар, никотин, этилен-амин, сынап қосылыстары және т.б.).	Ұрпақтың ұдайы өсу функциясының төмендеуі.

Зиянды заттар. Жіктеу және қауіпсіздіктің жалпы талаптары бойынша адам ағзасына әрекет ету дәрежесі жағынан 4 қауіптілік тобына бөлінеді:

1 - төтенше қауіпті заттар (бензопирендер, сынап, қорғасын, озон, фосген, гексохлоран, гидразин, хлор екі тотығы, бромды метил, никель карбонилі, т.б.);

2 - жоғары қауіпті заттар (азот тотықтары, бензол, йод, марганец, жез, хлор, күкіртсутегі, ащы сілтілер, күкірт және тұз қыш-қылдары, кобальт пен оның тотығы, т.б.);

3 - біріңғай қауіпті заттар (ацетон, кселол, күкірт ангидриді, метил спирті, фенол, толуол);

4 - қауіптілігі аз заттар (аммиак, жанармай, сода скипидар, этил спирті, көміртегі тотығы, т.б.).

Иондаушы сәулелену (ИС) – дегеніміз иондық сәулеленудің затпен ара қатынасы кезінде бұл затты әртүрлі белгілі ионға алып келетін кез келген сәулеленуді айтады. Иондық сәулелену 2-ге бөлінеді: ғимараттық ИС (a, b, нейтрон және т.б.) және фотонды ИС (g-сәулесі, рентгендік сәулелену және т.б.).

Адам күнделікті табиғи радиацияға тап болып отырады. Иондаушы сәулеленудің табиғи қайнар көзіне космостық сәулелену және сонымен қатар жер, топырақ, тау жыныстарының сәулеленулері кіреді. Машина жасауда ИС-ді өнім шығару жұмысының бақылауына бөгет жасамайтын дамушы технологияларға, технологиялық үрдістерді автоматтандыруға, машиналар мен құрал жабдықтардың тозуын зерттеуге және т.б. қолданады. ИС-дің өнімділігі төмендегілермен сипатталады.

Иондаушы сәлелердің қауіптілігі – оның адамның сезу мүшесімен қабылданбайтын-дығында. Сондықтан бұл қауіптілікке көрсететін сақтану реакциясы жасалмайды. ИС-адам ағзасына енген соң оқтаулы бөлшектерді пайда болдырады, яғни көрші атомдарымен ара қатынасы кезінде оларды иондайтын бос атомдар пайда болады. Бұл жағдайдың нәтижесінде заттардың қалыпты алмасуы бұзылады, жасуша, жеке мүшелер және ағза жүйелерінің тіршілік әрекеті өзгереді. Осының барлығы жалпы және жергілікті зақымдану түріндегі сәуле ауруының пайда болуына әкеп соғады. Жалпы әсері “Лейкемия” (қандағы ақ түйіршіктің көбею себебінен пайда болатын ауру) ауруына әкеледі.

Келтірілген зақымдық қаншалықты қүрделі болуы және деңгейлі сәулеленуінің түрі, дененің сәулеге түсірілген бөлігінің биологиялық ерекшелігі сәулеге түскен уақыт, сәулеге сезімталдығы, сіңірілген дозаның мөлшеріне байланысты.

Сіңірілген доза дегеніміз – элементарлық көлемдегі қыздыратын заттың жеткізілетін орташа энергиясы. Сіңірілген дозаның өлшем бірлігі ионды сәулеленудің (ИС) жүйесінде- грей ГР, жүйесізде – рад болып өлшенеді.

Сіңірілген дозасы бірден болғанымен сәулеленудің әрбір түрінен келетін зақымдар әр түрлі болады. Сондықтан эквиваленттік доза деген ұғым пайда болады.

«Жеке компьютерлерді, видеомониторларды қолдануға және олармен жұмыс істеуге қойылатын санитарлы –эпидемиологиялық талаптары» 8-кестеде көрсетілген.

Электромагниттік өріс (ЭМӨ) – бұл қуатқа күшті әсер етуімен көрсетілетін және Е (В/м) электрлік өрістің, В (Тл) магниттік индукциясының жүктеуге немесе Н (А/м) магниттік өрісінің жүктеуі және Р (Вт/м) энергиялы тоқ бойынша тығыздықпен сипатталатын заттың ерекше формасы болып табылады.

Электромагниттік толқын түрінде таратылған ЭМӨ кезіндегі айнымалыны электромагниттік сәулелену, ал уақытындағы тұрақтысын-статикалық деп атайды.

Кесте 8

Компьютерде де жұмыс істеген кезде бөлме ауасының иондагыш дәрежесі

Деңгейлер	1 кубтық метр (әрі қарай – м^3) ауадағы иондар саны
n +	n -
Минималды қажетті Оптималды Максималды рұқсат етілген	1500-3000	3000-5000

Кесте 9

Адам ағзасына сәулелену дозасының әсер етуі

Әсерлік доза	Биологиялық әсері
25-50	Қандағы ақ түйіршіктердің (лейкоциттер) аздап азаюы, адам ағзасының жұқпалы ауруларға қарсы күресетін қабілеттілігінің төмендеуі.
50-100	Қандағы ақ түйіршіктердің біршама азаюы.
100-200	Лоқсу, құсу, шаштың түсуі, қанның жасушасының өлуі.
200-300	Қан кету, жара, қайтыс болу.
300-500	Күшті сәуле ауруы: сәулеленген адамдардың 50% қайтыс болады.
	Сәулеленген адамдардың 100% қайтыс болады.

Адамға төмендегідей тұрақтылар және айнымалылардан құралған өте әлсіз ЭӨ-тің жағдайында әсер етеді:

- шамамен 50 мкТл индукциялы жердің геомагниттік өрісі (ЖГМӨ) (стационарлық қасиеттен тұрады және жердің кез келген нүктесіндегі адам үшін 1 түрлі және 1 қалыпты болып табылады)

- магниттік дабыл, түнерген дәреже, ионсфераның өрісі (айнымалылары).

Жердің электрлік өрісінің жүктеуі кеңістігіне байланысты 120 В/м-ден 150 В/м-ге дейін өзгеріп отырады. Жердің бетінің ара қашықтығының өсуімен қатар жүктеуі экспоненциалдық заң бойынша азайып отырады және 9 км биіктікте шамамен 5 В/м-ді құрады.

Ғылыми-Техникалық прогресс өнеркәсіптің әртүрлі саласында пайда болған жағдайларды ескертіп, соның ішінде машина жасаудағы 500 Гц-өндірістік жиіліктегі және бірнеше Гц-ден 300 Гц-ке дейін қамтитын кең тараған жартылай радио диапазондағы ЭМӨ-тің жасанды қайнар көздерін ескертті.

Электромагниттік сәулелену. Жұмыс орнында міндетті түрде аттестация өткізіліп тұруы керек, өйткені жұмыс орнында және жұмыс орнының қасында орналасқан құрылғылардың барлығының электрлік және магниттік өрістерінің өлшемдерін анықтап отыру керек. Электрлі есептегіш машиналардың (ЭЕМ), компьютерлердің санитарлық ережелері мен нормаларының талаптарына сәйкес, аттестация қажет болған жағдайда ғана өткізіледі. Жұмыс орнында аттестацияны 22.12.2003 жылғы «Дербес компьютерді пайдалану қауіпсіздігі» туралы ҚР СНжЕ жүргізеді.

Жұмыс орындарындағы электромагниттік өрістер деңгейлерінің гигиеналық бағалану және аспаптық бақылау тәсілі.

Жалпы ережелер:

1. ЖК қолданушының жұмыс орынындағы электромагниттік жағдайының аспаптық бақылануы келесі жағдайларда іске асыралады:

1) ЖК-ны қолданысқа енгізгенде және жұмыс орындарын ұйымдастыру және қайта ұйымдастыру кезінде;

2) электромагниттік жағдайды нормалауға бағытталған ұйымдастырушылық-техникалық шаралар өткізілгеннен кейін;

3) жұмыс шарттары бойынша жұмыс орнындарының аттестациясы кезінде;

4) мекемелердің мәлімдемесі бойынша.

2. Аспаптық бақылау мемлекеттік санитарлы – эпидемиологиялық қадағалау мекемелерімен және (немесе) белгіленген ретте аккредиттелінген тәжірибелік зертханалармен (орталықтармен) жүзеге асырылады.

3. Электромагниттік өрістер деңгейлерінің аспаптық бақылануы өлшеулердің бірлігін қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйе реестріне қосылған және тексерістен өту туралы куәлігі бар, өлшеулердің негізгі салыстырмалы қателігі плюс- минус 20% бола алатын құралдармен іске асырылуы керек.

Негізгі әдебиеттер: 3[20-74], 6[85-97].

Қосымша әдебиеттер: 19[2-19].

Бақылау сұрақтары:

1. Ағзаға электр тоғының және ЗЗдың әсері

2. Электр тоғымен адамның зақымдалуы шартын талдау

3. Техникалық қорғаныс әдістері

4. Зақымдалудан ұйымдық қорғаныстық әдістері

5. Адам ағзасына радиоактивті сәулеленудің биологиялық әсері

6. Иондаушы сәулеленуден қорғаныс.

Дәріс 9. Өрт қауіпсіздігі. Өрт және жарылыстан қорғану жүйелерінің жалпы талаптары.

Өрт қауіпсіздігі мен жарылыс қауіпсіздігі жүйесіне қойылатын жалпы талаптар.

Өрт қорғанысы мен жарылыс қорғанысы жүйесі, ол адамдарға өрт пен жарылыстың қауіпті факторларының әсерінің алдын-алуға, сонымен бірге материалдық шығынды шектеуге бағытталған, техникалық құралдары мен ұйымдық шаралар кешені.

Өндірістік объектілердегі өрт қорғанысы (жарылыс қорғанысы): объектінің өртке тұрақтылық дәрежесін және жеке элементтері мен құрылымдарының өртке тұрақтылық шектерін дұрыс таңдаумен; өрт ошағы пайда болған жағдайда өрттің таралуын шектеумен; өндіріс учаскелеріндегі жарылыс қауіпті учаскелерді оларды қорғаныстық кабиналарда бункерлеумен және қаптаумен; жарлысты белсенді басу жүйелерін қолданумен; ғимараттар мен үймереттерде бірден әсер ететін жүйелерді қабылдаумен; түтінге қарсы жүйелерді қолданумен; адамдарды қауіпсіз эвакуациялауды қамтамасыз етумен; дабылдық, хабарлауыш және өртті сөндіру құралдарын қолданумен; өрт қорғанысын, газдық құтқару және тау-кен құтқару қызметін ұйымдастырумен қамтамасыз етіледі.

Жарылыс өрт қауіпсіздігі бойынша өндірістердің категориялары. Өндірістің өрт және жарылыс қауіпсіздігі қолданылатын өндірістегі технологиямен анықталады немесе жарылыс және өрт қауіптілік қасиеті белгілі қоспалар немесе материалдар, заттар өңделінетін технологиямен анықталады.

Өндірісте қолданылатын немесе ондағы сақталынатын заттар мен материалдардың жарылыс және өрт қауіпсіздігі бойынша 5 категорияға бөлінеді: А, Б, В және Г, Д.

10 Кесте

Өрт қауіпсіздігі бойынша ғимарттарды катигорияларға бөлу

Өндірістің категориялары	Өндірістегі материалдар мен заттардың сипаттамасы
А жарылыс өрт қауіпті өндірістер	Жанғыш газдар, тұтану температура шегі 28^0С –дан жоғары емес жеңіл тұтанатын сұйықтар, сондай көлемде бу ауалы қоспа түзе отырып, жарылыс қауіпті жағдай туындатуы мүмкін, олардың тұтану кезінде ғимараттарда жарылыстың артық қысымы пайда болады, ол 5кПа-дан асып кетеді; ауадағы оттегімен, сумен немесе бір-бірімен әрекеттесуі кезінде жануы және жарылуыға қабілетті заттар мен материалдар.
Б жарылыс өрт қауіпті өндірістер	Тұтану температура шегі 28^0С-дан жоғары жеңіл тұтанатын сұйықтар, жанғыш шаңдар немесе талшықты заттар, сондай көлемдегі жанғыш сұйықтар жарылыс

Дата добавления: 2014-01-04