Ad społeczny” – sposób, w jaki w danej społeczności rozdziela się „godność” społeczną miedzy typowe grupy w niej uczestniczące

Ład ekonomiczny – sposób rozdziału i użycia dóbr i świadczeń ekonomicznych.

„ Klasy” stanowią możliwe (i częste) podłoże działań opartych na poczuciu wspólnoty.

Mówimy o klasie gdy:

1 pewnej liczbie osób wspólne są pewne typowe czynniki przyczynowe ich szans życiowych

2 czynniki te dotyczą jedynie ich ekonomicznego interesu – posiadania dóbr i dochodu i to

3 w warunkach rynku towarów lub pracy („położenie klasowe”)

Sytuacja klasowa (położenie klasowe) – typowa szansa uzyskania dóbr, zewnętrznych warunków życia oraz nabrania doświadczeń życiowych. Szansa ta określona jest przez ilość i rodzaj władzy (lub jej brak) dysponowania w strukturze danego ładu ekonomicznego dobrami lub umiejętnościami potrzebnymi do osiągnięcia dochodów.

Sytuacja klasowa (położenie klasowe) – typowa szansa uzyskania dóbr, zewnętrznych warunków życia oraz nabrania doświadczeń życiowych. Szansa ta określona jest przez ilość i rodzaj władzy (lub jej brak) dysponowania w strukturze danego ładu ekonomicznego dobrami lub umiejętnościami potrzebnymi do osiągnięcia dochodów.

Położenie klasowe różnicuje się dalej:

1. według typu własności obróconej w dochód

2. według oferowanych na rynku świadczeń

„Położenie klasowe” jest „położeniem rynkowym”.

Stosunek wierzyciel – dłużnik staje się podwaliną „położenia klasowego” w miastach, gdzie rozwinął się „rynek kredytowy” z rosnącą stopą procentową.

Zaczynają się „walki klasowe”.

Ludzie, których losu nie określają możliwości osobistego spieniężenia dóbr lub pracy na rynku np. niewolnicy, nie stanowią w sensie technicznym „klasy”, lecz „stan”.

„Klasę” tworzą wyłącznie interesy ekonomiczne związane z istnieniem „rynku”.

Działanie oparte na poczuciu wspólnoty to działanie zrodzone z poczucia wzajemnej więzi, wspólnej przynależności.

Natomiast działanie właściwe zrzeszaniu się powodowane jest umotywowanym racjonalnie dostosowaniem interesów.

Położenie klasowe kształtuje się na gruncie zawiązanej wspólnoty

Działanie płynące z poczucia wspólnoty, którego następstwem jest położenie klasowe jest działaniem wzajemnym członków różnych klas. Działaniami bezpośrednio określającymi położenie klasowe robotników i przedsiębiorców, są: rynek pracy, rynek towarów oraz kapitalistyczne przedsiębiorstwo.

Stany, w przeciwieństwie do klas, są zazwyczaj wspólnotami, choć często o nieukształtowanym charakterze.

„Położenie klasowe” – uwarunkowane czysto ekonomicznie

„Położenie stanowe” – wszelkie typowe składniki losów ludzkich uwarunkowane przez określoną, pozytywną lub negatywną ocenę „godności” społecznej, wiążącą się z jakąś cechą wspólną pewnej liczbie osób.

Godność stanowa nie musi wiązać się z „położeniem klasowym”.

Do tego samego stanu mogą należeć zarówno posiadający jaki i nie posiadający.

Wyrazem godności stanowej jest oczekiwanie specyficznie ukształtowanego stylu życia od każdego kto chce należeć do danego kręgu.

Ograniczenie stosunków „towarzyskich”, które nie służą celom ekonomicznym

„Stan” utrzymuje się, gdy zgodne działanie płynie z poczucia wspólnoty, a nie jest jedynie naśladowaniem indywidualnym obcego stylu życia.

W zamkniętej „kaście” oprócz konwencjonalnych i prawnych gwarancji podziału stanowego występują także gwarancje rytualne. Fizyczny kontakt z członkiem „niższej” kasty, jest dla osoby z kasty „wyższej” skazą jako rytualna nieczystość, wymaga pokuty religijnej.

„Kasta” jest formą, w jakiej zwykły żyć „zrzeszone” ze sobą wspólnoty etniczne, przekonane o łączących je więzach krwi i wykluczające zewnętrzne małżeństwa oraz stosunki społeczne.

„Pariasi” – wspólnoty, które żyją w odrębnych wspólnotach politycznych, wykształciwszy tradycję w określonym zawodzie rzemieślniczym lub innego rodzaju, pielęgnują wiarę w swą wspólnotę etniczną, żyją w „diasporze”, w niepewnej sytuacji prawnej, lecz są tolerowani dzięki swej nieodzowności ekonomicznej, często są nawet uprzywilejowani. np. Żydzi

Etniczne współwystępowanie pozwala każdej wspólnocie etnicznej uważać swoją godność za najwyższą

Podział klasowy ustanawia hierarchię społeczną, „nadwyżki” godności

Ogólny rezultat podziału stanowego – zahamowanie swobodnego rozwoju rynku.

Stanowe pojęcie godności wyklucza to, co dla rynku jest specyficzne – targowanie się.

Podział na „klasy” – następstwo stosunku do produkcji i nabywania dóbr.

Podział na „stany” – następstwo zasad konsumpcji dóbr w postaci swoistych rodzajów „stylu życia”.

„Grupa zawodowa” jest również „stanem”, tzn. ubiega się skutecznie o społeczną „godność” dzięki swoistemu „stylowi życia”, który może być uwarunkowany zawodem.

Podziałowi „stanowemu” sprzyja stabilność zasad nabywania i podziału dóbr, natomiast wstrząs i przewrót techniczno-ekonomiczny zagraża mu i wysuwa na pierwszy plan „sytuacje klasową”.

Właściwym żywiołem „klas” jest „ład gospodarczy”, a „stanów” – „ład społeczny”(sfera rozdziału „godności”). Wpływają one na siebie i na ład prawny, pod którego wpływem same się znajdują.

Właściwym miejscem „ partii” jest dziedzina „władzy”.

Działanie ich kieruje się ku „władzy” społecznej, ma na względzie wpływ na działanie oparte na poczuciu wspólnoty.

„Partyjne” dzianie płynące z poczucia wspólnoty, w przeciwieństwie do działania „klasowego” i „stanowego”, gdzie nie jest to konieczne, zakłada zawsze pewne celowe zrzeszenie. Jest ono obliczone na osiągnięcie zaplanowanego celu – „rzeczowego”, bądź „osobistego”

Partie są możliwe jedynie w obrębie wspólnot o charakterze zrzeszenia, posiadających jakiś racjonalny porządek i aparat utrzymywania w gotowości dla jego zachowania. Celem partii jest wpłynięcie na ten aparat i zmontowanie go ze stronników partyjnych. Nie muszą być partiami wyłącznie „klasowymi” lub „stanowymi”. Partia jest zawsze tworem walczącym o władzę i dlatego bywa rygorystycznie zorganizowana na zasadzie zależności „zwierzchnich”.

„Klasy”, „stany” i „partie” – ich warunkiem koniecznym jest łączące je zrzeszenie, w szczególności polityczne dzianie oparte na poczuciu wspólnoty, w obrębie której funkcjonują, nie można wnosić, że są one związane granicami jakiejkolwiek konkretnej wspólnoty politycznej.

Celem takich zrzeszeń jest głównie wywarcie wpływu na już istniejące panowanie (międzynarodowe polityczne lub terytorialne).

Weberowska teoria podziałów społecznych wyrasta z przekonania, że nie jest możliwe uszeregowanie wszelkich nierówności społecznych w jedną hierarchię. Nierówności społeczne są rezultatem walki o podział różnego rodzaju skąpych zasobów dóbr zarówno materialnych, jak i niematerialnych, takich jak uznanie i władza.

Trzy rodzaje dóbr to podstawa trzech zasadniczych płaszczyzn zróżnicowania społecznego:

· płaszczyzna ekonomiczna – podział na klasy

· płaszczyzna prestiżu – podział na stany

· płaszczyzna polityczna – podział na partie

Klasy:

· Źródło podziału na klasy to gospodarka.

· Podział ten jest związany z gospodarką rynkową charakterystyczną dla kapitalistycznych stosunków produkcji

· Podział na klasy wyznacza rodzaj szans na rynku, które zależą od posiadania własności, ale i kwalifikacji. Szanse na ryku wyznacza dysponowanie dobrami lub umiejętnościami pozwalającymi na osiąganie dochodów

· Posiadacze także dzielą się na klasy (inaczej usytuowany jest rentier, inaczej właściciel przedsiębiorstwa produkcyjnego)

· Ci, którzy pozbawieni są własności, też tworzą rozmaite klasy, różniące się typem oferowanych na ryku świadczeń (inne są szanse specjalisty, lekarza, a inne niewykwalifikowanego robotnika)

· Podział na klasy związany jest ze sferą produkcji

Stany:

· Stany, w przeciwieństwie do klas, mają poczucie wspólnoty, ale jest ono często słabo wykształcone

· Sytuację stanową wyznacza „godność” społeczna, która wiąże się z jakąś cechą wspólną pewnej liczbie osób („godność” = „prestiż”)

· Od każdego, kto chce należeć do danego stanu, oczekuje się określonego stylu życia

· Podział na stany wiąże się ze sferą konsumpcji

· Z „godnością” stanową łączy się dążenie do zachowania dystansów wobec osób spoza danego stanu

· Stanem może stać się także grupa zawodowa – kiedy uzyska społeczną „godność”, dzięki swoistemu stylowi życia związanemu z zawodem

Podziały klasowe i stanowe krzyżują się i nakładają na siebie. Zbieganiu się tych dwu podziałów społecznych sprzyja względna stabilizacja zasad nabywania i podziału dóbr, natomiast przeciwdziała wszelki wstrząs i przewrót techniczno-gospodarczy. W warunkach szybkich zmian na pierwszy plan wysuwają się sytuacje klasowe. Natomiast każde opóźnienie procesów przemian ekonomicznych prowadzi do dominacji sytuacji stanowych i przywraca znaczenie społecznej godności jako podstawy nierówności społecznych.

Partie:

· Partie to wszelkie grupy, które stawiają sobie za cel wpływanie na aparat władzy i budowanie go w miarę możliwości ze swoich stronników

· Partie występują jedynie w obrębie zbiorowości o charakterze stowarzyszeń (Tonnies), w których istnieje jakiś racjonalny porządek oraz aparat służący jego utrzymywaniu

· Partie nie muszą być partiami wyłącznie klasowymi czy stanowymi

2) K. Marks, F. Engels – „Manifest komunistyczny” (rozdział Burżua i proletariusze)

· „Historia wszystkich dotychczasowych społeczeństw jest historią walk klasowych”

· Marks zajmował się krytyką stosunków społecznych w społeczeństwie europejskim pierwszej połowy XIX wieku. Krzywdy i cierpienia ludzi jakie niesie kapitalizm, nie są niczym przypadkowym i przejściowym, ale należą do jego niezbywalnych cech. Stąd wniosek, że nie należy naprawiać istniejących stosunków, ale dążyć do ich całkowitej zmiany.

· Społeczeństwo to obiektywnie istniejąca całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane.

· Formacje społeczne traktował jako typy społeczeństw oraz jako etapy rozwoju społecznego. Wyróżnił formację: azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną. Z czasem dodał formację wspólnoty pierwotnej (własność nie była tam znana), oraz przyszłą, końcową formację komunistyczną (własność zostanie zniesiona). Charakter formacji określa sposób produkcji, uwarunkowany poziomem materialnym sił wytwórczych (środków technicznych i umiejętności posługiwania się nimi).

· Rodzaj sił wytwórczych i sposób produkcji określają kształt stosunków produkcji, to jest stosunków między ludźmi, w tym form własności.

Siły wytwórcze i uwarunkowane nimi stosunki produkcji stanowią bazę każdej formacji. Baza – sfera ekonomiczna, fundament. Baza jest źródłem dynamiki społecznej, decyduje o kształcie nadbudowy, czyli ustroju prawno-politycznego i charakterze kultury symbolicznej każdej formacji, sfera ideowa.

· „Byt społeczny określa świadomość”.

· Historia ma swój immanentny, wewnętrzny sens (logikę), nie jest dziełem przypadku. Marks twierdził, że naukowo dowiódł faktu logiki historii, odkrył uniwersalne prawa historii. Proces historyczny poddany jest rządom praw i przebiega w sposób konieczny.

· Na podstawie praw rozwoju społecznego wykazał, że koniec kapitalizmu jest koniecznością historyczną.

· Ekonomizm marksowski – kluczowa jest kwestia ekonomiczna, element własności jest podstawowy, determinuje wszystkie inne sfery życia.

· Marks zawsze postrzega klasy w kontekście struktury społeczeństwa, której jest dla niego dynamiczną całością podlegającą stałemu procesowi rozwoju. Klasy nie są dla niego kategoriami klasyfikacyjnymi, nie zajmuje się zaliczaniem jednostek do poszczególnych klas.

· Teoria Marksa – rozpatrywanie podziałów społecznych z perspektywy strukturalnej.

· Klasa wg Marksa jest to grupa, zbiór jednostek wyróżniona przez stosunek do środków produkcji.

· Społeczeństwo kapitalistyczne - dwie podstawowe klasy:

- klasa właścicieli środków produkcji – burżuazję, kapitalistów

- klasa pozbawioną środków produkcji – proletariat.

· Historyczne pojęcie klasy, odnosi się do podziałów, które są konsekwencją kapitalistycznego sposobu produkcji mającego charakter historyczny.

· Jesteśmy członkami klasy, nie podlega to naszym wyborom. To kim jesteśmy wyznacza rynek, a nie nasze wybory. Wszelkie inne podziały są pochodną podziału klasowego. Pogłębiająca się polaryzacja społeczeństwa kapitalistycznego.

Różnice między klasami nie ograniczają się do różnic położenia ekonomicznego i stopnia zaspokojenia podstawowych potrzeb. Są również różnicami w całym sposobie życia, dostępie do władzy, wykształceniu, stylu myślenia, postaw politycznych. Wszystkie cechy położenia społecznego poszczególnych klas są ze sobą ściśle powiązane.

· U podłoża wszystkiego, co się dzieje, tkwi stały konflikt między klasami: proletariatem a burżuazją. Walka, antagonizmy, sprzeczność - motor dziejów. Walka toczy się na trzech poziomach: ekonomicznym, politycznym i ideologicznym. Walka klas to naturalny składnik życia społecznego, który dynamizuje je i prowadzi do zmian. Ten konflikt decyduje o biegu historii, której zwieńczeniem będzie zniesienie wszelkich klas i stworzenie ustroju sprawiedliwości społecznej.

· Klasy to nie tylko kategorie ekonomiczne, to również grupy społeczne, zbiorowości połączone więzią społeczną, której wyrazem jest „świadomość klasowa”. Przekształcenie się klasy „w sobie” (zbiór jednostek o jednakowy położeniu społeczno-ekonomicznym) w klasę „dla siebie” (zbiorowości o poczuciu klasowej tożsamości i rozwiniętej „świadomości klasowej”).

· „Świadomość klasowa” proletariatu – rozpoznanie przez członków klasy robotniczej własnej roli w procesie produkcji, ich stosunku do właścicieli środków produkcji, zrozumienie, że mogą poprawić swoje położenie tylko przez obalenie ustroju.

· Proces kształtowania się świadomości klasy robotniczej: w jednej fabryce pojedynczy robotnicy dopominają się o swoje prawa i wchodzą w konflikt z właścicielem fabryki. Później wszyscy robotnicy tej fabryki zauważają, że są w tej samej sytuacji. Następnie uświadamiają to sobie robotnicy całego miasta, regionu, kraju, wreszcie świata.

· „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!”

· Proletariat jest grupą wyzyskiwaną, nie posiada środków produkcji. Nie ma świadomości, że jest klasą rewolucyjną. Trzeba ich przekształcić w klasę dla siebie (świadomość odrębności). Bez tego nie zacznie się rewolucja.

· Kapitalizmu nie da się zreformować, rewolucja to jedyny sposób zmiany systemu

· Rewolucja wybucha wtedy, gdy wyzysk osiąga apogeum, apogeum walk klasowych, sprzeczności, konflikty osiągają największe nasilenie. Wybuchnie tam, gdzie kapitalizm jest najbardziej rozwinięty, czyli w Europie Zachodniej. Motorem rewolucji są sprzeczności natury ekonomicznej. Konflikty polityczne, religijne, rasowe są tylko odpryskiem konfliktów ekonomicznych.

· Struktura społeczna jest dychotomiczna, klasy antagonistyczne coraz bardziej się rozrastają.

· Rewolucja proletariacka jest jedyna w swoim rodzaju, raz na zawsze zniesie walkę klas. Proletariat wyzwoli nie tylko siebie, ale wyzwoli również całą ludzkość. Rewolucja proletariacka jest nieuchronna i niebawem nadejdzie.

· Kluczowe cechy porewolucyjnego porządku komunistycznego:

- zniesienie prywatnej własności środków produkcji

- usunięcie logiki historii

- zniesienie klas – społeczeństwo bezklasowe

- nastąpi sprawiedliwy podział dóbr

- zaniknie kapitalizm jako system niesprawiedliwy i nieracjonalny

- zaniknie polityka (bo nie będzie różnych interesów, do czasu rewolucji polityka jest emanacją interesów klas posiadających)

· Państwo komunistyczne jest poza kontrolą społeczną. Państwo decyduje o naszym położeniu społecznym.

· Burżuazja - klasa nowoczesnych kapitalistów, właścicieli środków produkcji, korzystających z pracy najemnej.

- Odegrała rolę rewolucyjną (przewrót produkcji)

- Pozbawiła ludzi więzi, postawiła tylko nagi interes (godność osobista sprowadzona do wartości wymiennej)

- Nie może istnieć bez nieustannych innowacji narzędzi i procesów produkcji(warunkiem istnienia dawniejszych klas było zachowanie stałego procesu produkcji)

- „stwarza sobie świat na obraz i podobieństwo swoje”

- podporządkowała krajom lepiej rozwiniętym kraje mniej rozwinięte (wieś miastu; wschód zachodowi)

- scentralizowała środki produkcji

- nie jest w stanie opanować wywołanych przez siebie potęg: kryzysów handlowych, epidemii nadprodukcji (społeczeństwo posiada za dużo cywilizacji, handlu, przemysłu), przez zbyt ciasne stosunki nie jest w stanie ogarnąć wytworzonego przez siebie bogactwa

- zbyt potężne siły wytwórcze, którymi rozporządza społeczeństwo są hamowane przez burżuazyjne stosunki własności i są zagrożeniem dla tej własności

- sama wykuła oręż przynoszący jej śmierć i stworzyła ludzi, którzy nim pokierują(proletariat)

- nie jest zdolna zapewnić swojemu niewolnikowi egzystencji, bo spycha go do stanu, w którym sama musi go żywić(nie jest zdolna do dalszego panowania)

· Proletariat- klasa nowoczesnych robotników najemnych, którzy nie posiadając środków produkcji zmuszeni są by istnieć, sprzedawać siłę roboczą.

Proletariusze = nieodłączny wytwór przemysłu (drobni przemysłowcy, kupcy i rentierzy, rzemieślnicy i chłopi)

- nowocześni robotnicy, niewolnicy burżuazji i maszyn, towar i dodatek do maszyny

- nędznieją za sprawą rozwoju społecznego (wszyscy inni awansują)

- najniższa warstwa społeczna pozbawiona własności

- lumpenproletariat = bierny wytwór gnicia warstw starego społeczeństwa

- rozwijają się wraz z burżuazją i rosną w siłę

- rekrutują się ze wszystkich klas

- są rzeczywistą klasą rewolucyjną (inne klasy giną wraz z rozwojem przemysłu)

Nowoczesne społeczeństwo burżuazyjne, które wyłoniło się z upadającego społeczeństwa feudalnego, nie zniosło przeciwieństw klasowych. Jednak epoka burżuazji uprościła przeciwieństwa klasowe.

Warunek istnienia i panowania burżuazji => nagromadzenie prywatnego kapitału => warunek istnienia kapitału = praca najemna opierająca się na konkurencji robotników => postęp przemysłu wprowadza w skutek konkurencji rewolucyjne łączenie się robotników przez zrzeszenie (ruch proletariacki) => przez rozwój przemysłu burżuazji upada => zwycięstwo proletariuszy i zagłada burżuazji są nieuniknione

Odkrycie Ameryki =>cechy wyparte przez manufaktury => manufaktury wyparte przez wielki przemysł (maszyna i praca), powstanie nowoczesnych burżua =>utworzenie rynku światowego =>rozwój handlu, żeglugi, koleji, burżuazji.

Walka między burżuazją a proletariatem = walka narodowa (proletariat każdego kraju musi najpierw rozprawić się z własną burżuazją)

Burżuazja:

- mnożyła swoje kapitały, wypierała na dalszy plan wszystkie klasy pozostałe po średniowieczu

- jest wytworem długiego procesu rozwojowego, szeregu przewrotów w sposobie produkcji i wymiany

- odegrała w historii rolę w najwyższym stopniu rewolucyjna

- zdarła ze stosunków rodzinnych ich tkliwie sentymentalną zasłonę i sprowadziła je do nagiego stosunku pieniężnego

3) Stanisław Ossowski – „Pojęcie klasy społecznej: wspólny wzór i niezgodne definicje”

Trzy założenia klasowego społeczeństwa:

1. Klasy stanowią system grup najwyższego rzędu w strukturze społecznej

a) klasy są grupami najwyższego rzędu

b) klasy stanowią system takich grup

1. Podział klasowy dotyczy pozycji społecznych związanych z systemami przywilejów i upośledzeń nie wyznaczonych przez kryteria biologiczne

a) człon pewnych stosunków

1. Przynależność jednostek do klasy społecznej jest względnie trwała

a) istnieje klasa wyższa i niższa

Podziały mają na względzie stopień uczestnictwa w dochodzie społecznym i aby kategorią podziałów klasowych można było również objąć podziały odpowiadające systemowi przywilejów i upośledzeń nieekonomicznych, albo systemowi przywilejów i upośledzeń zależnych w różny sposób od pozycji ekonomicznej.

Zastrzeżenie dotyczące kryteriów biologicznych wyłącza przywileje i upośledzenia wyznaczone bezpośrednio przez płeć.

Względna trwałość przynależności klasowej stanowi warunek niezbędny społeczeństwa klasowego we wszystkich koncepcjach.

Ad.2 => założenie to, można stosować do podziałów przeprowadzanych ze względu na funkcje poszczególnych klas w życiu gospodarczym, jak do podziałów mających na względzie stopień uczestnictwa w dochodzie społecznym, i aby kategoria podziałów klasowych obejmowała również podziały odpowiadające systemowi przywilejów i upośledzeń zależnych w różny sposób od pozycji ekonomicznej.

Sytuacja ta odnosi się zarówno do grup wyróżnionych ze względu na jednostronność podziału przywilejów i upośledzeń oraz do grup które różnią się typem upośledzeń i przywilejów.

Każda klasa posiada upośledzenia i przywileje.

Ad.3 => przechodzenia z jednej grupy do drugiej jest udziałem tylko niektórych jednostek, a regułą jest pozostawanie w łonie własnej grupy przez całe życie.

Warunkiem społeczeństwa klasowego jest trwałość przynależności klasowej we wszystkich koncepcjach, z którymi mamy do czynienia.

Дата добавления: 2013-12-12