Кіріспе

«Сығымдағыштар және жылу қозғалтқыштар» пәнін оқу барысында студенттер білуі керек:

Сығымдағыштар және жылу қозғалтқыштарға ие гидравликалық және энергия-генерирлегіш жүйелерді тәжірибиелік қолдану және жобалауда еркін іске асыру үшін қажетті білім мен дағдыларды алу

ЖЭС және өндірістік кәсіпорындардың технологиялық буындарында қолданатын сығымдағыштар мен жылу қозғалтқыштардың теория және конструкция негіздерін меңгеру

Сығымдағыштарға сорғылар, желдеткіштер, компрессорлар, газүрлегіштер жане т.б. жатады. Қазір сұйықтықты беретін машиналар – сорғылар деп аталады. Қарапайым сорғылар Аристотель (б.з.б. IV ғ) кезінде қолданылған. Адам және жануарлар күшімен іске асырылған су котергіш машиналары бірнеше мыңжылдықтар бұрын Мысырда қолданылған. Италия сәулетшісі Витрувияның шығармаларында поршеньді сорғылар Рим империясында цезарь Августтың патшалығы кезінде қолданылғаны жазылған. Шексіз буынды сорғылар Каирда суды 91,5 м тереңдіктен көтеру үшін б.з.б. V- VI ғ қолданылған. Александрияда б.з.б. V- VI ғ қоладан құйылған поршеньді өрт сөндіретін сорғы орнатылған.

1 Сығымдағыштар және жылу қозғалтқыштардың классификациясы

Стандарт сорғыны сұйық ортаның ағынын тудыруға арналған машинаны ретінде анықтайды. Сорғы жұмысы кезінде қозғалтқыштан алынған энергия сұйық ағынының потенциалды, кинетикалық және жылу энергиясына айналады. Газдарды қозғалтуға арналған сығымдағыштар компрессорлар, желдеткіштер және газүрлегіштер деп аталады.

Желдеткіш – газдық ортаны қысымды 1,15–ке (машинадан шығудағы қысымның кірудегі қысымға қатынасы), газүрлегіште ε›1,15,, бірақ ол жасанды суытылмайды, ε›1,15 компрессорда ауа сығылатын қуыстарда жасанды суытылады.Газүрлегіш деп жоғары емес қысымдағы компрессорларды атайды. Компрессор және сорғылардың қолдану аясы дамушы қысым бойынша шектелмеген, ал желдеткіштердің қолдану аясы МЕСТ-ке сәйкес 15 кПа қысыммен шектеледі.

Сығымдағыштар әрекет принципі бойынша көлемді,қалақшалы (динамикалы) және пневматикалы сорғылар болып бөлінеді.

Жұмыс денесінің ілгері қозғалысында жұмыс істейтін поршеньді, ал айналмалы қозғалысында жұмыс істейтін пластинкалы және тісті көлемді сығымдағыштар.

Жұмыс денесінің айналмалы қозғалысында жұмыс істейтін қалақшалы немесе динамикалық сығымдағыштар – бұл центрден тепкіш, осьті және құйынды. Центрден тепкіш сорғылар атына сәйкес центрден тепкіш деп, центрден тепкіш желдеткіштерді радиалды деп атайды. Көлемді сығымдағыштардағы кысым сұйықтықтың сығылуы әсерінен көтеріледі, ал қалақшалылардағы қысым оның айналуынан көтеріледі. Центрден тепкіш сығымдағыштар өз кезегінде тура ағынды, дискті, құйынды және диаметральды болып бөлінеді.

Ағынды сығымдағыштар газдарды қозғалту үшін қолданылады және эжекторлар сияқты қысым айырымдарын жасау арқылы вакуумдық құрылғыларда жұмыс істейді.

Пневматикалы сығымдағыштар сұйықтықты тереңнен көтеру және қозғалту үшін қолданылады, жұмыс істеу принципы бір сұйықтықтың тығыздықтарының айырымына негізделген (эрлифт, газлифт).

Сығымдағыштар

Көлемдік

ортадан тепкіш

Қалақшалы

тісті

пластинкалыы

дискті

тура ағысты

құйынды

осьтік

құйындыы

диаметральды

поршеньдік

Ағынды

Пневматикалы

Сурет 1 – Сығымдағыштардың классификациясы

Сығымдағыштар одан басқа белгілер бойынша топтастырылады:

Жетек:

- электрлік;

- қол;

- пневматикалы;

- булық.

Қосылыс түрлері:

- бір сатылы;

- көп сатылы;

- көпағынды (паралельді - сатылы);

Орналасу ерекшеліктері:

- Сорғылар – тік, батырылған (артезианды);

- Желдеткіштер – төбеге орналастырылатын;

- Қыздырылған сұйықтықтарды қозғалту кезінде қолданылатын сорғылар:

- желілік;

- конденсатты;

- үрлегіш;

- желдеткіштер;

- түтін сорғыш.

Қатты қоспалы сұйықтықтар қозғалту кезінде қолданылатын сорғылар:

- фекалды (канализация);

- баггерлі (гидро – күл мен қақ шығару);

- құмды, қақты.

Желдеткіштер:

- Тозаңдықтар;

- Смерчевые;

- Диірмендер.

Агрессиялық сұйықтықтарды қозғалту кезінде қолданылатын сорғылар:

- қышқылды;

- бензинді.

Желдеткіштер – жарылу мен коррозиядан қорғалған. және т.б.

Энергиянын жылу түрін мехикалық жұмысқа ауыстыратын машина – жылу қозғалтқыш деп аталады.

Жылы қозғалтқыштардың ең көп таралған 5 түрі:

- Бу турбинасы;

- Бу машинасы;

- ІЖҚ;

- Газ турбинасы.

Реактивті қозғалтқыштар (турбореактивті және зымыранды).

Сонымен қатар сығымдағыштардың қоректік, циркуляциялық, конденсатты, баггерлі сорғылар және мөлшерлегіш сорғылар, түтін сорғыш, үрлегіш желдеткіштер, ыстық–үрлегіш желдеткіштер, компрессорлар және т.б. қолданылады.

2. Сығымдағыштардың негізгі түрлерінің қолдану аясы және принципті схемалары

Поршеньдік (1 сурет). Цилиндрлік денеге тығыз орнатылған поршеннің біржақты қозғалысынан клапан арқылы сұйықтық сорылады да, кері қозғалғанда қысымдалады.

Поршеньдік қысымдағыштардың басты қасиеттері ол – жоғары ПӘК, үлкен қысымдарға қол жеткізу және өнімділіктің қарсы қысымнан тәжірибелік тәуелсіздігі. Кемшіліктері – рабайсыздығы (громоздкость) және электрқозғалтқышпен тікелей қосу қиындығы, жөнге салу машақаттығы, клапандар бар болуынан сұйықтықтың біркелкіліксіз берілуі. Поршеньдік қысымдағыштар насостар және компрессорлар ретінде қолданылады.

Пластинкалы немесе шиберлі (2 сурет). Серіппелердің әсерінен немесе центрге тепкіш күштер әсерінен саңылауларынан сырғып шығатын пластиналы ротор цилиндрлік денеде әдеттенгіден тыс орналастырылады. Оның ішкі жазықтығына жабыса орналасқан пластиналары қысымдағыш патрубок арқылы сұйықтықты итеріп шығарады, және онымен бір уақытта басқа патрубок арқылы сұйықтықты сорып алады. Сұйықтықтың кері ағуының алдын алу дене мен оның ішіндегі ротордың арасындағы минималды саңылау арқылы жүзеге асады.

Поршеньдік және пластинкалы қысымдағыштардың сұйықтыққа әсері ұқсас, бірақ соңғысындағы айналмалы қозғалыс ыңғайлырақ және клапандарда керек етпейді.

Қатты қосылыстармен сұйықтықтың кірленуінен сыналанатын (заклинивающийся) және тез тозатын пластиналардың үйкелісінен және шет саңылауларынан болатын жоғалтулардың нәтижесінен болатын төмен ПӘК бұл қысымдағыштардың кемшілігі болып табылады.

Әдетте мұндай қысымдағыштарды насостар және пластиналары сұйықтықты қысымдамай, тек тасымалдайтын компрессорлар ретінде қолданылады.

4.Құйынды сығымдағыш

3. Тісті сығымдағыш

2. Пластинкалы сығымдағыш

1. Поршеньді сығымдағыш

Тісті немесе тісті доңғалақты (3 сурет). Екі жағынан ашық жазық дененің ішінде минималды шеткі саңылаулары бар қос тіркескен тісті доңғалақтар орналасады. Доңғалақтардың тістері сұйықтықты сорылу жағынан қысымдау жағына қарай тасымалдайды, бірақ сұйықтық тістердің тіркесуінен кері қарай өте алмайды.

Мұндай қысымдағыштар конструктивті айтарлықтай қарапайым, кішігірім, клапансыз, бірақ өнімділігі төмен және доңғалақтардың тіркесуіндегі үйкелісу және шеттік саңылаулар арқылы жоғалтулар нәтижесінен ПӘК – і деп төмен. Олар насостар ретінде, көбінесе сияқты жабысқақ сұйықтықтарды қотару мамыры (қотару) үшін өте қолайлы.Қостісті түрде олар компрессорлар ретінде деп қолданылады.

Құйынды (4 сурет). Жанама бойынша жалғанған екі патрубкасы бар цилиндрлік дененің ішінде тарамдалып шығып тұратын қалақтары бар ротор орналасады. Қалақшалардың ұштары мен дененің ішкі жазықтығы арасында сақина тәрізді патрубок арасында ұстатқышпен қайта жабылатын қуыс құрылады. Ротордың айналуы нәтижесінде патрубоктардың біреуі арқылы келетін сұйықтық шеңбер бойымен ілесіп келесі патрубокқа тасымалданады, сонымен бірге ол қуыстан қалақшаға және кері қарай бірнеше рет ағуынан қысылады. Бұл қысымдағыштардың ПӘК – і аса жоғары болмайды, бірақ олар реверсивті және сұйықтықты шектеп берген жағдай да жоғары қысымдарды береді. Насостар ретінде кеңінен қолданылады.

Осьтік (5 сурет). Олар кішігірім қысымдарды дамытса да, үлкен ПӘК мәніне ие, реверсивті және насостар мен желдеткіштер ретінде қолданылады, ал бірнеше сатылы қосылыс кезінде газдар үшін компрессор ретінде де қолданылады.

Центрден тепкіш (радиалды) (6 сурет). Серіппелі денеде жұмыс істейтін қалақшалы доңғалақ орналасады, оның айналуынан денеге ось бойымен келетін сұйықтық қалақшалармен бұралып центрге тепкіш күштердің әсерінен денеге кіреді, онда ол жиналып оське қарағанда радиалды бағытта шығарылады.

Центрге тепкіш қысымдағыштар жоғары ПӘК – не ие, құрылысы жағынан айтарлықтай қарапайым, сұйықтықты беру қарсы қысымға байланысты болғандықтан электрқозғалтқышпен қосып, реттеуге оңайға түседі.

Олар сорғы және желдеткіш ретінде кеңінен қолданылады, ал бірнеше сатылы қосылыс кезінде компрессор ретінде де.

Айта кететін жағдай, жаңа МЕСТ бойынша центрге тепкіш желдеткіштерді радиалды деп атайды.

Төменде центрге тепкіш қысымдағыштардың бірнеше модификацияларын қарастырамыз.

Тура ағысты немесе диагональды (7 сурет). Цетрден тепкіш қалақшалы доңғалақ денеде серіппелі түрде емес, сұйықтықты денеге жеткізу және ілестірп ала кету ауналусыз жүретін түрде орналасады, бұл белгілі бір жағдайларда өте ыңғайлы. Олар насостар және желдеткіштер ретінде қолданылады.

5. Осьтік сығымдағыш

6. Центрден тепкіш сығымдағыш

7. Тура ағысты сығымдағыш

8. Құйынды сығымдағыш

Құйынды (8 сурет). Олар схемасы бойынша центрге тепкіштермен сәйкес келеді, бірақ жұмыс істейтін қалақшалы доңғалақ дененің артқы қабырғасының қуысына батырыла орналастырылған, осыдан сұйықтық қалақшалар арсынан өтпей, қалақшалардың қатты айналуынан пайда болатын құйын тәрізді бұрамаға байланысты доңғалақтың алдында тасымалданады. Бұл талшықты немесе басқа да қатты қосылыстары бар сұйықтықтарды тасымалдағанда доңғалақты кірленіп бітеліп сынуынан қорғайды.

9. Дискті сығымдағыш

10. Диаметральды сығымдағыш

Дискті (9 сурет). Серіппелі денеде қалақшалы доңғалақтың орнына қуысы бар дисктер пакеті орналасады және олардың сұйықтықпен үйкелісінен қозғалыс пайда болады. Мұндай қысымдағыштардың ПӘК – і аса жоғары болмайды, қысымы да аз, бірақ желдеткіш ретінде қолданғанда айтарлықтай шусыз.

Диаметральды (10 сурет). Центрге тепкіш типті өте көп қысқа қалақшалры бар доңғалақ денеден сұйықтықты шығаруға ыңғайлы түрде орналастырылған. Оны тура ағысты түрде де жасауға болады. Сұйықтықтың диаметрдің бағытымен доңғалақтың шарбағы арқылы өтуі жоғары қысымдарға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Мұндай қозғалыс үшін доңғалақтың ішінде бағыттаушы құрылысты орналастыру өте пайдалы. Үлкен берілістерге қол жеткізу үшін жалпақ доңғалақтарды қолдануға болады. Әзірше бұл қысымдағыштар тек желдеткіштер ретінде ғана қолданылады, олардың ПӘК – і аса жоғары емес.

11. Құйынды сығымдағыш

12. Пневматикалық сығымдағыш

13. Эрлифлт немесе газлифт

Ағынды (сурет жұмысшы сұйықтық 2.11). селі, - энергияны, 1. тарылған каналда сел жылдамдығы үлкейтіп жатыр канал арқылы жүріп жатыр, кинетикалық энергия сәйкесті өсіп жатыр. Заңмен энергия сақтаулары кинетикалық энергия артуын канал шығатын қимасында қысым төмендеулері ескертіп жатыр және, демек, камерада 2. қысымдардың айырым ықпалын жасауы астында (атмосфералық деңгейде 3 және шатысып қалып жатыр жұмысшы сұйықтық ағысымен 2, жан-жақты басып алып жатыр камерада 2) сұйықтықты камераға көтеріліп жатыр оған түсіп жатыр кеңейтуші патрубок 4 және биікке бакқа құбыр жүргізүмен онан әрі КПД Нг. бұларды құруларды ұлы емес, бірақ қолдануға олардың қозғалушы бөлшектердің контрукция қарапайым жоқ болуын жағдай жасап жатыр әртүрлі өнеркәсіптілерді құруларда. Газдардың ауыспалылығы үшін қолданылып жатыр және эжекторлар сияқты вакуумдықтарды құруларда.

Пневматикалы (сурет 12). жұмыс ортасы ретінде сығылған ауа немесе техникалық газ қолданылады. Әрекет ету принципі сұйықтықты компрессор мн пневматикалық баллон 3 арқылы кезеңді резервуардан 1 бакка 2 биіктікке Н_г көтеру болып табылады. Компрессор сондірулі және крандар а және б ашық кезінде баллон 3 резервуардағы 1 сұйықтықпн толтырылады. Крандар а және б жабық кезінде компрессор к қосулы кезінде сұйықтық ашық кран арқылы баллоннан 3 бакка 2 ығыстырылады. Бұл цикл кезеңмен жүзеге асырылады.

Эрлифт немесе газлифт (сурет 13) су мен мұнайды бұрғы скважиналардан көтеруге арналған. Қондырылған құбырға 1 су көтеретін құбыр 2 түсірілген. Ауа компрессордан к ауа құбырымен құбырдың астынғы бөліміне түседі (штрих сызықпен көрсетілген). Онда аз тығыздық бар сумен араласып қоспа түзіледі.. Өз ара қатынасатын сосуд заңы бойынша сұйықтықтардың бағаналары қондырылған және су көтергіш құбырдағы жеңіл қоспа арасында тепе-теңдік орналасады. Су көтергіш құбырдың сұйықтықтың мөлшеріне салынуының тереңдігікөтергіш құбырдағы қоспаның бағанасының биіктігі сол құбырдың үстінгі бөлігіне жете аладаы немесе одан аса да алады. Қондырылған құбырдағы су бағанасы көтергіш құбырдағы қоспаның бағанасын жоғары көтереді. Шой конусына 3 соғылған жағдайда қоспа ауа бөледі. Аудан босатылған су резервуарда 4 жиналады. Осылайша сұйқтықтың Нг биіктікке көтерілуі жүзеге асырылады.

3 Сұйықтықтар және газдар су беруші машиналардың параметрлері. Қуаттылық және ПӘК

3.1 Сұйықтықтар және газдар су беруші машиналардың параметрлері

Машиналардың жұмысын сипаттайтын негізгі мөлшерлер - олар нығайтатын су су беру, напор және қысым. Машинамен газдың немесе сүйықтықтың ағынына жіберілетін энергия осы мөлшерлер және берілуші орта тығыздығымен анықталады. Машинаның гидродинамикалық және механикалық жетілгендігі оның толық ПӘК-мен сипатталады.

Су беру — машинамен уақыттың бірлігіне ауыстырылатын сұйықтық (газдың) саны

Егер су беру көлем бірліктерінде өлшесе, онда оны көлемді деп атаймыз және Q белгілейміз.

СИ жүйемен еңгізілген массалық су беру М, кг/с, уақыт бірлігінде машинаға берілуші сұйықтық(газдың) массасы

Мұндағы, ρ – ортаның тығыздығы, кг/м³;

Q — көлемдік су беру, м³/с.

Массалық су беру ағып кетулер болмаған жағдайда машинаның ағындық қуысының барлық қиыстары үшін біркелкі болады. Көлемді су беру сорғылардың ғана ағындық қуыстардың бардық ұзындығында біркелкі және желдеткіштерде шамалы бірдей. Компрессорларда ­ қысымның жоғарылауы себебінде газдың меншіктік көлемі төмендейді және көлемді су беру ағын қуысының ұзындығында төмендейді.

Есептеуде компрессордың көлемдік су беруін сору шартында немесе қалыпты жағдайда (Т = 293 К, р = 100 кПа, r = 1,2 кг/м³.) есептеу қабылданған. Сорғының су беруі (желдеткіштің, компрессордың) оның жұмыс денесінің қозғалыс жылдамдығынан мен мөлшерлерінен және өзі қосылған құбыр жүйесінің қасиетінен тәуелді.

МЕСТ 17398-72 «Сорғылар. Терминдер және анықтамалар» бойынша сорғымен нығайтылған қысым мына тәуелділікпен анықталады

, (3.2)

р_н и р_к — сорғыға кіретін және шығатын қысымдар, Па; r – сорғымен жіберілетін орта тығыздығы, с_н и с_н —ағынның кірістегі және шығыстағы орташа жылдамдықтары м/с; z _н и z _к – сорғының кіру және шығу қиыстарының центрінің биіктігі.

Мемлекеттік стандарт бойынша напор ұғымы қысыммен мына қатынас арқылы байланысты

(3.3)

ұзындық бірлігімен есептелетін өлшем ретіндегі напордың ұғымы гидромеханиканың негізгі ережелерімен байланысты болады.

Қысымнан тегурінге мүшелерді бөлу арқылы r g-ге өтеміз

(3.4)

Алынған теңдік сорғымен нығайтылған толық қысымды анықтайды.

Графикалық теңдеуді (3.4) суретпен 3.1. түсіндіріледі.

Егер жылдамдық напордың артуын есепке алмағанда, мәні кей жағдайда маңызды болмағанда, машинаның толық напоры оның Н_ст, м статистикалық бөлімімен көрінеді.

(3.5)

Аңғарғанымыздай, напор ағынға қарасты сұйықтықтың бағанасының биіктігі.(суретте 3.1).

Желдеткішпен нығайтылған напорды, кейде су бағанасының миллиметрімен өлшейді. 1 мм су. бағ. = 9,81 Па қысым.

Сорғылар мен желдеткіштерді энегетикалық жағынан сипаттайтын маңызды өлшем болып меншікті пайдалы жұмыс табылады L_n, Дж/кг

(3.6)

Жұмыс - машинаның жұмыс денесінін ағынынан алынатын сұйықтықтың(газ) 1 кг массаға қатысты.

Оны әрекетке әкелуші машина валына келтірілген, жіберуші ортаның 1 кг массасына қатысты жұмысты машинаның меншікті жұмысы деп атайды, ол негізінен машинаның жетектік қозғалтқышының қажетті қуатын анықтайды. Машинадағы энергия шығындары үшін машинаның меншікті пайдалы жұмысы оның меншікті жұмысынан кем.

Компрессордың меншікті жұмысы ­компрессорда өтетін термодинамикалық процесстың түріне байланысты есептеледі.

Центрден тепкіш сорғылардың қуаты және ПӘК-і.

Машинаның жұмыс денелері — қалақша, поршеньдер — ағынмен жұмыс істейді және оның энергиясын үлкейтеді.Бұл жұмысты атқару үшін сорғының валына қозғалтқыштан энергия әкелінуі тиісті. Гидромашинажасауда меншікті пайдалы жұмыс ұғымы пайдалы жұмыс ұғымына сәйкес сорғының пайдалы қуаты және сорғының қуаты ұғымдарды енгізілген.

Машинаның(сорғының,желдеткіштің) пайдалы қуаты - секунд ішінде беруші ортаға машинамен хабарланушы жұмыс,

N_n = r QgH/1000 = Qp/1000 (3.7)

Сурет-3.1 Толық напор, Н

Формула (3.7) жұмыс туралы көріністен күштің жолдың ұзындығына туындысы ретінде анықталады. pQg = M_cg = G_c — Н, м биіктіктен секунд ішінде машинамен берілетін ортаның

салмағы. Осы кезде машина берілуші ортамен хабарланатын пайдалы жұмыс G_CH, Вт, секундына атқарады.

1000-ға бөлу арқылы пайдалы қуатты киловаттпен көрсетеді.

(3.7) Формуласы(3.6) есепке алғанда мына түрге келеді

(3.8)

4 Гидроаэродинамиканың негіздері. Әртүрлі сығымдағыштардың су берудің және напордың графиктері.

Гидроаэродинамиканың негізгі теңдеулері ((шығынның) біркелкілік теңдеуі және Бернулли Д теңдеуі.) есептеуде, жұмысты талдауда және сығымдағыштарды зерттегенде жиі қолданылады

Сурет 4.1 – Гидродинамикалық түтік

Орныққан қозғалыста сұйықтықтың өзгермейтін тығыздығы ­кезінде теңдеу осындай (сурет 4.1) болады

(4.1)

Сәкес қиыстарға L- көлемді шығын немесе су беру («шығын» термині құбырларға қатысты жи, ал «су беру»термин,— сығымдағыштарға қатысты қолданылады), м³/с; F и f — каналдың көлденең қималары (кей жағдайларда ағынның көлденең қимасының ауданы каналға қарағанда азырақ), м²; v – ағынның орташа жылдамдығы м/с.

Сорғылардың су беруін әдетте в м³/ч немес л/с, желдеткіштіктің ауа беруін — м³/ч, компрессорларда — м³/мин.

Ағын біркелкілігі тамшылы сұйықтықтың қозғалысы кезінде бұзылуы мүмкін, себебі,мысалы,сұйықтың қайнауы мен бу түзілуінде пайда болатын қысымның жергілікті төмендеуі.

Аз қысымдарда жұмыс істейтін желдеткіштерге және тамшылы сұйықтықтарды қозғалтатын сорғыларға тән орныққан қозғалыс кезінде және сығызмайтын
сұйықтықта (ρ= const) Бернулли теңдеуі былай болады

(4.2)

Сәйкес қиыстар үшін р_ст — статикалық қысым; Zpg — салмақтық қысым (Z — биіктік,м;ρ— сұйықтықтың тығыздығы, кг/м³; g —ауырлық күшінің үдеуі, м/с²); р/2*υ² - динамикалық қысым (υ— орташа жылдамдық, м/с);Δ р — қиыстар арасындағы толық қысым шығыны.

Салмақтық қысымды канал тік тұрғанда немесе канал бойынша козғалатын сұйықтықтың тығыздығы қоршаған ортаның тығыздығынан айырмашылығы жоқ кезде (мысалы, желдеткіштік құрылғыларда) есепке алмауға болады.

Бұл кезде теңдеу қарапайым түрге енедеі

(4.3)

Атмосфералықтан жоғары қысым плюс таңбасымен, ал төмен болса минус танбасымен белгіленеді. Жоғары қысымдарды техникалық ­ атмосферамен көрсетуге болады(1 ат = 0,0981 МПа) және егер есеп абсолютті ­ вакуумнан басталса, онда оны ата (абсолютті) белгісімен белгілейді, ал егер барометрлік қысымнан басталса ати (артық) деп белгіленеді.

Сорғыларға қолдануда және басқа жағдайларда қысымды напормен – берілген сұйықтықтың теңестіру бағанасының биіктігімен көрсетеді.

(4.4)

Н - напор, м, р - қысым,Па,,ρ- сұйықтықтың тығыздығы кг/м³, g –ауырлық күшінің үдеуі м/с².

Напорды ығыстырылатын сұйықталған бағана биіктігіне қатысты пьезометрмен өлшейді, м немесе мм.

1 Па қысымға суі бағанасының напоры (ρ = 1000 кг/м³)эквивалентті

1/1000-9,81 = 0,000102 м, или 0,102 мм,

Ал стандартты барометрілік қысымға (напор) 760 мм рт. ст. = 13 600 кг/м³. 0,76·13 600·9,81 = 101 400 Па, немесе 0,101 МПа.

Бернулли Д теңдеуінің соңғы мүшесі қабылданған қиыстар арасындығы сұйықтықтардың қозғалысы жолындағы толық қысымның шығынын көрсетеді. Үйкеліс шығындарынан және жергілікті кедергілерден болатын бұл қысым шығынын мына формуламен көрсетуге болады

, (4.5)

λ— қозғалыс режиміне және қабырғалардың кедір-бұдырлығынан (болат құбырлар үшін 0,,02) тәуелді үйкеліске кедергі коэффициенті, l- ұзындық; d — көлдененң қимасының диаметрі, а*б мөлшерлі тік бұрышты қиыстар үшін, мысалы, d₀ = 2аб/(а+б) — геометриялық параметрлерден тәуелді және анықтамалардан алынатын жергілікті кедергілер коэффициенттердің жиынтығы, ρυ²/2 ағынды сұйықтықтың динамикалық қысымы.

4.1 Көлемді және динамикалық машиналардың су беруі және напоры

Машиналардың су беру және напор сұйықтықтарды немесе газды қозғалту үшін машинаның конструкциясы мен оның жұмыс денесінің жылдамдығымен анықталады, бірақ сонымен қатар машиналарға қосылған жүйенің гидравликалық қасиеттерінен тәуелді болады.

Поршеньді және роторлық машиналар жоғары напор жасау үшін конструктивті жасалған; жұмыс денелерінің мөлшерімен анықталатын су беруі аз болуы мүмкін. Бұл аз су беру мен жоғары напордық машиналар.

Қалақшалы центрден тепкіш машиналар нығайтылатын напорлардың кең диапазондарында көп су берудің ауданын жабады.

Аз напорларды және коп су беруді нығайтатын машиналар осьтік деп аталады.

Сурет 4.2 - Әр-түрлі типті сорғылардың су беруі мен напорының графиктері

Құйынды машиналар центрден тепкіш және поршеньді машиналар аралығындағы орынға ие.

5 Поршендік сорғылар

5.1 Поршендік сорғылардың жұмыс істеу принциптері

Қарапайым поршендік сорғы (сур.5.1) екі құбыры қосылған сору (всасывающий) цилиндрден тұрады: цилиндрдің камерасын 4 мен су қоймасын қосатын сорғы 7 және сығымдағыш(нагнетательная) 3. 4 камерада, оның көлемінің үлкеюінің нәтижесінде, поршень оң жаққа қарай жылжығанда босалу (разряжение) пайда болады. Сондықтан су, атмосфералық қысымның әрекет етуінен құбыр бойымен көтеріледі, сору қақпашаны (клапан) ашады да, цилиндрдің сол жағын толтырады. Осы кезде сығымдағыш (нагнетательная) 2 жабық болып қала береді. Поршень шектік оңды күйде (положение) болмағанша, цилиндр сумен толтырылады. Поршеннің (сол жаққа қарай) кері жүріс кезінде цилиндрде қысым пайда болып суырып алатын (выталкивающий) қақпа 2 ашылады және су сығымдағыш (нагнетательная) құбырға 3 суырып алынады.

Поршеннің бірнеше рет қайта – кіру қозғалыс кезінде су сорғының цилиндрі арқылы сығымдағыш (нагнетательная) құбырға және де әрі қарай керекті жерге сору (всасывающая) құбыр бойымен қозғалып жатады. Поршендік сорғыларыдың ерекшелігі – сығымдағыш (нагнетательная) жағына қарай поршеннің көмегімен сұйықтың мәжбүрлігінен суырылынып алынуы (выталкивание).

Сорғылардың поршені бу, электрлік қозғалтқыш, ішкі жану қозғалтқыштың көмегімен қозғалысқа келеді.

5.2 Поршендік сорғылардың жіктелуі

Құрымына, міндетіне және жұмыс шарттарына қарай поршендік сорғылар келесідей жіктелуі мүмкін.

І. Сорғы поршенінің бір қос жүріс (тура және кері) үшін берістердің (подача) санына қарай:

а) қарапайым (біртекті) қозғалысты сорғылар; поршеннің бір қос жүрісі кезінде сорғы бір рет сорады (всасывает)және бір рет сығымдайды (нагнетает) (сур. 5.1)

Сурет 5.2 – Қос қозғалысты сорғының схемасы

б)Қос қозғалысты сорғылар; поршеннің сол жаққа жүрісі кезінде поршеннің сол жағында сығымдану, ал оң жағында сору құбылыстары болып жатады. Поршеннің оң жаққа жүрісі кезінде – керісінше болады. Сөйтіп, бұл сорғылар поршеннің бір қос жүріс кезінде екі рет сорғыштайды және екі рет сорады (сур 5.2).

в)Үш қозғалысты сорғылар немесе құрылымдық сорғылар. Олар сұйығы бір сығымдағыш құбырға түсетін, қосылған үш қарапайым қозғалысты сорғылардан тұратын сорғылар болып табылады. (сур 5.3)

а) б)

Сурет 5.3 – Үш қозғалысты плунжерлі тік сорғының схемасы: а) алдынан көрінісі; б)жанама жағынан көрінісі (вид сбоку),г)Төрт қозғалысты сорғылар.

Олар ортақ сору және ортақ сығымдағыш құбырлары бар, екі қос қозғалысты сорғылардан тұрады;д)Дифференциалды сорғылар (сур 5.4,а). Олар сору жағында қарапайым қозғалысты сорғылар сияқты, ал сығымдағыш жағында қос қозғалысты сорғылар сияқты жұмыс істейді;

ІІ. Цилиндрдің орналасуына қарай:

а) цилиндрдің осі тік орналасқан, тік сорғылар (сур 5.4, б);

б) цилиндрдің осі көлденең орналасқан, көлденең сорғылар (сур 5.2)
ІІІ. Поршеннің құрылымына қарай:

а)поршені, тығыз сақиналы және манжетті диск түрінде жасалған өздік немесе меншіктік (собственно) поршендік сорғылар; дисктік поршень шашқыш (расточенный) цилиндрде жылжып жатады;

б)плунжерлі (скальчатые) сорғылар. Оларда поршень, созылған бос денелі цилиндр түрінде жасалған.

Сурет 5.4 – Сорғының схемасы: а)дифференциалды сорғы,б)өтуші поршенді сорғы

5.3 Поршендік сорғылардың өнімділігі мен көлемдік ПӘК-і

5.3.1Қарапайым қозғалысты сорғылар

Поршендік сорғының қозғалыс принципінің сипаттамасына қарап, сору мен сығымдау құбылыстары периодты түрде болатындығын айтуға болады. Поршень, айналшықты (кривошипного) механизмінің көмегімен қозғалыс алады. Сондықтан ол бірқалыпсыз қозғалады, яғни осыдан алынатын сұйықтың қозғалысы өзі де бірқалыпсыз болады. Бұл поршендік сорғының кемшіліктердің бірі болып табылады.

Қарапайым қозғалысты сорғыда поршеннің бір қос жүрісі кезінде, яғни сорғының қозғалыс белдігі (вал) бір айналымында, сығымдағыш құбырға суырып алатын сұықтың көлемі келесіге тең болады:

(5.1)

Мұндағы F= - поршеннің қимасынның ауданы, м².

D –поршеннің диаметрі, м.

S – поршеннің оң және сол жақтағы қозғалмайтын нүктелердің (поршеннің жүріс) арасындағы қашықтық,м.

Келтірілген белдіктің бір минут ішінде n айналымында, сорғының теориялық өнімі,м³/сек:

(5.2)

Қарапайым қозғалысты сорғының нағыз өнімін келесі формуламен анықтауға болады:

(5.3)

Мұндағы, η₀ - сорғының көлемді пайдалы әсер коэффициенті немесе теориялық коэффициентімен салыстырғанда сорғы өнімінің азоюын ескеретін толу коэффициенті η₀=0,8÷0,9. Қою және тұтқыр (вязкие) сұықтарды алу кезінде көлемдік пайдалы әсер коэффициенті 5-10 % -тен аз болады.

Сорғы мен беретін сұықтың нағыз мөлшері теориялық мөлшерден қарағанда келесі себептерге байланысты аз болады:

1) сору және сығымдағыш қақпақшалары кешігумен ашылады және жабылады. Сору қақпақша кешігумен жабылған кезде (поршеннің сығымдағыш жүрісі кезінде) сұйықтың бір бөлігі сору құбырға кетуге үлгереді. Ал егер қақпақша кешігумен ашылса, (поршеннің сору жүрісі кезінде), онда сору басы кешігеді, демек поршеннің пайдалы жүрісі азаяды. Егер сығымдағыш қақпақша өз уақытында жабылмаса, (поршеннің сору жүрісі кезінде), онда сұйықтың бір бөлігі сығымдағыш құбыршадан цилиндрге қайтады.

2)Поршендер, майлықтар (сальники), сорғылардың қақпашалары және фланцтар тығыздықсыз болуы мүмкін. Бұның нәтижесінде сұықтың бір бөлігі сығымдағыш жағынан сору облысына қарай (поршеннің тығыздықсыздығы арқылы) және де одан кейін сорғы корпусының шегінен өтіп кетеді.

3)Ауа майлықтағы (сальниктағы) мен сору құбырдағы тығыздықсыздығы арқылы сорғының цилиндріне түседі. Ол цилиндрге сумен бірге ерітінді түрде және көпіршіктер түрінде түседі, ал сору құбылысы цилиндрдегі қ ысым сору қысымына түскенде ғана болады. Бұл жағдайда поршеннің пайдалы жүрісі де азаяды. Сорғы өнімімен қақпақшалардың өлшемдерімен сәйкеспеуінің нәтижесінде қақпаша талап етілетін сұйықтың көлемін жібере алады. Соңғы себебі, сорғының жөндеуінен кейін қақпаны дұрыс ауыстырмауының нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Айтылған деффектілерден алғашқысы серіппенің дұрыс таңдауымен жойылады (устраняется). Ал екінші мен үшінші дефектер сорғының нашар құрастыруының, сапасыз тығыздаудың, сорғыға нашар күтім жасағанын нәтижесі болып табылады.

5.3.2 Қос қозғалысты сорғылар

Қос қозғалысты сорғыларда поршеннің екі жағында орналасқан екі сору және екі сығымдағыш қақпақшалар болады. (сур 5.2). Осыдан поршеннің екі жағының екеуі де жұмыс істейтіндігі анық. Поршеннің оң жаққа қозғалуы кезінде 1 сору қақпашасы ашылады және сұйық цилиндрдың сол қуысына түседі. Осы кезде 4 қақпа ашылады және сұйық цилиндрдың оң қуысынан сығымдағыш құбырға сорылады. Осы кезде 2 және 6 қақпалар сұықтың қысымының әркетінен жабық болады. Поршеннің сол жаққа қозғалуы кезінде 1 және 4 қақпалар (сол себептерден) жабылады, ал 2 және 6 ашылады. 6 қақпа арқылы сұық сорылады, 2 қақпа арқылы сығымдалады. Франц 3 құбыршаға бұратылады. Майлық (сальник) 5 сұықтың өтіп кеткенін ескерту үшін қызмет етеді. Поршеннің оң жаққа қозғалуы кезінде цилиндрден төмендегі көлеммен сұық шығарылады:

q₁=(F-f)S (5.4)

Поршеннің сол жаққа жүрісі кезінде цилиндрден төмендегі көлеммен сұық шығарылады:

q₂=FS м³ (5.5)

Мұндағы F -поршеннің ауданы,м²;

f - поршень штогының қимасының ауданы,м².

Сорғы поршеннің бір қос жүрісі үшін:

q=q₁+q₂=FS+(F-f)S=(2F-f)S (5.6)

Поршеннің n-ді жүрісі кезіндегі сорғының теориялық өнімі,м³/сек:

(5.7)

Сұйықтың ағып кетуін есептегенде қос қозғалысты сорғының нағыз өнімі, м³/сек:

(5.8)

(5.8) формуласы қос қозғалысты сорғының өнімі сол өлшемді қарапайым қозғалысты сорғының екі еселенген өнімімен аз болатындығын көрсетеді. Өйткені шток жақтағы поршеннің ауданы қарама-қарсы жағынан аз болады.

5.3.3 Үш қозғалысты сорғы

Үш қозғалысты сорғылар (құрылымды сорғылар) ортақ буынды белдіктен қозғалысқа келетін қарапайым қозғалысты үш сорғылар болып табылады. (сур 5.3,а) Айналшықтар (кривошипы) бір – біріне қатысты 120° ауытқыған. Бұндай сорғыларда ортақ сору және ортақ сығымдағыш құбырлар болады(сур 5.3,б).

Айналшықтардың бұндай орналасуның арқасында кез – келген кезде үш сорғының (цилиндрдың) біреуі сұықты сорады, ал басқасы сығымдайды. Осының нәтижесінде берістің (подача) мөлшері де қос қозғалыстағы сорғыдан қарағанда үлкен болады. Сондықтан үш қозғалысты сорғының маховигінің мөлшерлері қос қозғалысты сорғының мөлшерлерінен аз болады.

Үш қозғалысты сорғының өнімі келесі формула бойынша анықталады, м³/сек:

(5.9)

Яғни жұмыстағы қарапайым қозғалысты үш сорғылардың біреуінің өнімінен үш еселенген өніміне тең болады.

5.4 Поршендік сорғының сипаттамасы

Сорғы сипаттамасы деп берілген айналым сан кезіндегі өніммен қысымының (напор) тәуелділігін айтамыз. Бұл тәуелділік график түрінде беріледі.

Поршендік сорғылардың өнімін есептейтін формулалар оның өршітуші (развиваемого) қысымнан аса тәуелді болмайды, бірақ ол сорғының берілген өлшемдерімен буынды белдіктің айналым санымен анықталады. Осыдан поршендік сорғының сипаттамасы қысымдардың тура және параллель осімен бейнеленеді. 5.5 суреттен көріп отырғанымыздай, n₁ айналым санына Q₁ өнімі сәйкес келеді, Q₁ кезінде қысым шамасы Н₁^I, Н₁^II, Н₁^III және т.б. болуы мүмкін. Бұл желідегі қарсы қысымға және қозғалтқыштың қуатына байланысты. n₂ айналым санына Q₂ өнімі сәйкес келеді, n₃ айналым санына Q₃ өнімі сәйкес келеді т.с.с. Поршендік сорғының өнімін тек сорғы қозғалтқыштың айналым санын реттеумен ғана өзгертуге болады.

5.5 Поршендік сорғының қуаты

Сорғымен өршітілген, қысым сорғыдағы 1 кг сұықпен жіберілген қуатына сан жағынан тең. Бір секунд ішінде сорғымен жіберілетін судың, килограммен өлшегенде мөлшері Q_у – ға тең.

Сондықтан сорғының пайдалы қуаты, кг/сек:

N_пол=QγH (5.10)

Сурет 5.5 – Әр түрлі айналым сан кезіндегі поршендік сорғының сипаттамасы

Көтерменің (привод) қуаты келесі формуламен анықталады:

(5.11)

Мұндағы γ - айналатын сұйықтың сыбағалы (удельный) салмағы, кг/м³;

Q - сорғының өнімі, м³/сек;

Н - толық қысым,м;

Н - сорғылы қойылымның толық ПӘК-і кіші сорғылар үшін η=0,6, қазіргі ірі сорғылар үшін η=0,9 және одан да жоғары.

Қозғалтқыштың қуатының жіберілуі (передача) кезінде:

(5.12)

Мұндағы, К =1,1 ÷1,3 - қозғалтқыштың артық салмағы болған кезде қор (запас) коэффициенті(қуаты кішкентай сорғылар үшін қор үлкен алынады).

η_пер - жіберу (передача) ПӘК-і

Қуаты аттың күшімен көрсету үшін формулаға ауыстырғыш коэффициент 75 енгізіледі, өйткені аттың күші 75 кг м/сек тең.

5.6 Поршендік сорғылардың кемшіліктері мен артықшылықтары

Поршендік сорғыларда бір қатар артықшылықтары мен кемшіліктер бар. Бұл сорғыларды таңдау кезінде ескерту жөн.

Поршендік сорғылардың артықшылығы – керекті кезде, олар үлкен қысым кезінде сұйықты кішкентай мөлшермен беріп отыруға мүмкіндік жасайды.

Бұндай сорғыларда қысымның шамасы өнімге тәуелді болмайды; егер бір өнім кезінде қозғалтқышты сәйкес бір қуатқа қойсақ, онда кез – келген қысымнан(напор) өтуге болады. Бірақ жоғары қысымдар (напоры) машинаның бөлшектерінің төзімділігінің жоғары болғанын талап етеді.

Поршендік сорғылар алдын – ала құйылымсыз да (заливка) жұмысқа кірісе алады. Алайда бұның нәтижесінде сорғы цилиндрының төзуі мен қызуына, қуаттың артық шығындарына, сорғы цилиндрінде температуралық кернеулердің пайда болуына әкеледі.

Сонымен қатар, плунжерлі және дискті сорғылар бір қатар ерекшеліктерге ие. Мысалы, плунжерлі сорғыларда тығыздықты майлықтардың (сальниктер) сыртында орналасқандықтан, бұл плунжердің тығыздануын байқап отыруға және сальниктердің қатаюынан (подтягивание) пайда болған ағып кетуді жоюға мүмкіндік береді. Дискті поршенді, тығыздатылған манжетті немесе серіпімді металды сақиналы сорғылардан қарағанда бұл сорғыларда тығыздану жақсырақ болады.

Тығыздануы жақсы плунжерлі сорғылар үлкен биіктікте сұйықты көтеруде, демек үлкен қысымда (напор) қолданылады.

Плунжерлі сорғылардың кемшілігі – дискті сорғылармен салыстырғадағы (су жіберудің тең шама бергенде) мөлшерлері ірі болып табылады. Дискті сорғылардың артықшылығы олардың мөлшерлері мен салмақтары кішкентай болатындығында жатыр.

Дискті сорғылардың кемшілігі – олардың поршень мен штоктың тығыздалуы қиын қамтамасыз етілетіндігі. Сонымен қатар, тығыздайтын сақиналар мен тері манжеттерді ауыстыру үшін сорғны бөлуге тура келеді.

Ішкі беттің тозуына байланысты дискті сорғылардың цилиндрін үшкірлеу (растачивать) керек, ал бұл өте қымбат.

Дискті поршенді сорғыларда поршеннің бір жағынан сору екінші жағынан сығымдағыш сұйық ағып кетуі мүмкін. Сондықтан олар қысым (напор) аз керек болғанда ғана қолданылады.

Қарапайым және қос қозғалтқышты сорғыларды салыстырсақ бірдей ірі мөлшерлерде қарапайым қозғалысты сорғылардан қарағанда екіншісінің өнімі үлкен болады. Бірақ онда сорғылардың құрылымын күрделендіретін, қақпашалар саны екі есе көп болады.

Барлық поршендік сорғыларда бір қатар кемшіліктер болады:

1.Салмағы мен мөлшерлері үлкен әрі құны жоғары;

2.Штокты поршеннің қайта – түсудің қозғалысының нәтижесінде фундаментке бекітілген бекітпе қозғалады;

3.Сорғы мен көтерменің (привод) алатын ауданы үлкен болады;

4.Поршендік сорғылардың бөліктері (қақпалар және т.б) тез төзеді;

5.Қозғалтқыштан жіберу (передача) құрылғының құрылымын және оның қызмет етуін қиындатады;

6.Сұық сығымдағыш құбырға біркелкі түспейді.

6 Ортадан тепкіш сорғылар

6.1 Ортадан тепкіш сорғылардың жұмыс істеу принципі

Қазіргі кезде құрылымы қарапайым әрі қолдануда ыңғайлы болып келетін ортадан тепкіш сорғылар кең таралған.

Ортадан тепкіш сорғылардың негізгі бөліктері: иілген қалақшалы 2 (изогнутыми лопатками) білікке (вал) орналастырылған жұмыс доңғалағы, сыртқы ортадан доңғалақты оқшауланған, спираль формалы жылжымайтын корпус 3. Сорғы корпусында сору құбырға 5 жалғану үшін құбырша 4, ал сығымдағыш құбырға 7 жалғану үшін құбырша 6 болады. Доңғалақтың білігі жіберілетін, корпустағы тесік 8 майлығымен (сальник) қамсыздандырылады. Сорғының ішіндегі сұйықтың циркуляциясынан құтылу үшін, доңғалақпен корпустың сору құбыршаның арасындағы тығыздану (уплотнение) орналастырылады. Құйылымсыз (заливка) жұмысқа жіберілетін поршендік сорғыдан қарағанда ортандан тепкіш сорғымен сору құбыр жұмысқа жіберудің алдында міндетті түрде сумен толтырылуы тиіс.

Сурет 6.1 – Сору және сығымдағыш құбырлы ортадан тепкіш сорғылар:

z_t - сорылатын биіктігі; z₂ - сығымданатын биіктігі; Н_г - сұйықты көтерудің геометриялық биіктігі.

Ортадан тепкіш сорғылардың кейбір құрылымдарында, шығуында доңғалақтан бағыттауыш аппарат орналасытырылған. Ол екі сақиналы дисктерден тұрады. Бұл дискілердің арасындағы, доңғалақтың қалақшасынан шыққан, судың бағытына қарама – қарсы жаққа бұрмаланған екі қалақша орналасады. Бұл аппараттың міндеті – сұйықты жұмыс доңғалағынан спиральді камераға бағыттау.

Жұмыс доңғалағы айналған кезде сорғының ішіндегі жұмыс істеудің алдында құйылған сұйық қалақшадан өтіп, ортадан тепкіш күштің әсерінен қалақша бойымен доңғалақтың центріне, оның сыртқы жағына қарай қозғалады және спиральді камерамен сығымдағыш(нагнетательная) құбыр арқылы жіберіледі. Сондықтан кірісте, доңғалақта сору құбыры корпусқа қосылған жерінде сиретілу пайда болады. Бұның әсерінен су суқоймасынан сорғыға сорылады. Айналатын жұмыс доңғалақ сорылатын құбыр бойымен көтеріліп жатқан сұйықты ұстап алып сығымдағыш (нагнетательная) құбырға лақтырады.

Сөйтіп су қоймасын сору құбыр арқылы сығымдағыш (нагнетательная) құбырға сұйықтың үздіксіз қозғалысы орналасады.

Гидравликалық шығындарды азайту үшін құбырдағы сұйықтың қозғалу жылдамдығы шектеулі болуы тиіс. Егер спиральді камерадан шығу кезіндегі жылдамдық сығымдағыш (нагнетательная) құбыршасындағы жылдамдығынан үлкен болса, онда сорғы корпусындағы сығымдағыш (нагнетательная) құбырша таралып жатады. Бұндай құбыршада қиманың үлкеюінің нәтижесінде жылдамдық азаяды, қысым жоғарлайды және де мұндағы қозғалыстың кинетикалық энергиядан қысымның потенциалдық энергияға әрі қарай айналу құбылысы болып жатады.

6.2 Ортадан тепкіш сорғылардың жіктелуі

Ортадан тепкіш сорғылар төмендегідей болып бөлінеді:

1.Доңғалақтың санына қарай:

А)Бірдоңғалақты (6.2 сур). Бірсатылы (бірдоңғалақты) сорғыда қысымның жоғарлануы доңғалақтың айналу санының үлкеюімен жетіледі. Бірақ айналым саны доңғалақтың төзімділігімен шектеледі; бір доңғалақтың көмегімен 40-50 м жететін қысым (напор) жасайды.

1- жұмысшы доңғалақ; 2 - сору құбырша; 3 - жалғаныш муфта; 4 - майлық (сальник); 5 - тығыздайтын сақина; 6 - майлықтың (сальник) гидравликалық тығыны (затвор); 7 - осьтік күшею жүктемесі үшін құбыр

Сурет 6.2 – Бірсатылы ортадан тепкіш сорғы

б)көпдоңғалақты (көпсатылы). Олар бір корпуста 5 белдігімен айналатын, 7,2,3,4 деген бірнеше доңғалақтан тұратын үлкен қысымдарға (н

Дата добавления: 2014-01-05