Дынастычная барацьба ў 70-я ГГ. XIV ст

У ВЯЛІКІМ КНЯСТВЕ ЛІТОЎСКІМ У КАНЦЫ XIV СТ.

Тэма 3. АБВАСТРЭННЕ ЎНУТРАНЫХ СУПЯРЭЧНАСЦЕЙ

Смерць Альгерда парушыла палітычную раўнавагу ў ВКЛ. Паміж прадстаўнікамі вялікакняжацкай сям’і пачынаецца барацьба за ўладу. Штуршком для яе стала заняцце вялікакняжацкага пасада малодшым братам у абыход старэйшых.У свой час Альгерд быў жанаты два разы: першы раз на Марыі Віцебскай, другі – на Ульяне Цверскай. Ад адной і другой жонак было ў яго 12 сыноў. Пры яго жыцці яны атрымалі ўдзелы ў розных частках краіны, і на гэтым трымалася палітычнае адзінства вялікай дзяржавы. Аднак паміж гэтымі дзвюма галінамі Альгердава роду ішло саперніцтва. Пасля яго смерці, насуперак традыцыі, паводле якой спадкаёмцам павінен быў стаць старэйшы сын ад першай жонкі Андрэй, вялікім князем быў абвешчаны старэйшы сын ад другой жонкі Ягайла. Чаму Альгерд аб’явіў сваім спадкаёмцам не Андрэя, а Ягайлу – гэта адна з загадак гісторыі. Даследчыкі бачаць у гэтым вынік інтрыг другой Альгердавай жонкі – Ульяны, якая прагнула бачыць уладаром Вялікага княства свайго сына Ягайлу.

Ягайла не стаў пераемнікам Альгерда ў аб’яднанні ўсіх рускіх зямель вакол Вільні. Гэта тлумачыцца ўнутрыпалітычнымі супярэчнасцямі (дынастычнай барацьбой за вялікакняжацкі трон з родным братам полацкім князем Андрэем Альгердавічам) і складаным знешнепалітычным становішчам (актывізацыя захопніцкай палітыкі Ордэна, абвастрэнне адносін з Маскоўскім княствам).

Супраць завяшчання Альгерда выступілі старэйшыя браты Ягайлы. У краіне ўспыхнула барацьба за ўладу. Ягайла звярнуўся па дапамогу да татар і крыжакоў. Тэўтонскі ордэн пільна назіраў за падзеямі ў Літве. Палітычны крызіс у княстве адкрываў магчымасць для інтрыг, якія маглі яшчэ мацней штурхнуць Літву ў полымя міжусобіцы.

Праціўнікаў Ягайлы ўзначаліў полацкі князь Андрэй, найбольш незадаволены размеркаваннем улады, які шукаў падтрымкі ў паўночнай і ўсходняй Русі. Не прыняўшы клятвы новаму гаспадару, ён адпраўляецца за падтрымкай у Пскоў. Там яго чакае расчараванне. Пскоў, аслаблены вайной з крыжакамі, не рашаецца падняць зброю на ВКЛ. Тады шлях Андрэя Полацкага ляжыць у Маскву да Дзмітрыя Іванавіча, які стане вядомы пазней як Дзмітрый Данскі. Маскоўскі гаспадар не забыўся, як Альгерд разам з Андрэем ударылі кап’ём у браму Масквы. І вось Андрэй перад ім. Дзмітрый прыняў яго і ў надзеі распаліць вогнішча міжусобнай барацьбы ў ВКЛ абяцаў падтрымку. Аднак на сур’ёзную вайну з літоўскай дзяржавай ён не адважыўся: "Мамай яростю дышит на всех нас". Мы не маем ніякіх сведчанняў аб намеры князя Дзмітрыя дапамагаць Андрэю ў змаганні з Ягайлам. Затое маскоўскі князь выкарыстоўвае яго вайсковы вопыт.

Андрэй, адкрыта стаўшы прыхільнікам Маскоўскай Русі, прыняў удзел у яе барацьбе супраць мангола-татараў. У 1378 г. ён дапамагае маскоўскаму князю разбіць іх полчышчы на рацэ Вожы. Як сведчыць "Хроніка літоўская і жамойцкая" ён прывёў "войска вялікае" на Кулікова поле. Са сваёй дружынай прышоў і яго родны брат Дзмітрый Бранскі. Іх стрыечны брат Дзмітрый Баброк-Валынскі стаяў на чале засаднага палка, які практычна вызначыў зыход бітвы на карысць рускіх войск. Перад самай бітвай маскоўскі князь правёў нараду, на якой Андрэй Полацкі прапанаваў перайсці Дон: "Аще пребудем зде, слабо будет воинство, аще мы на ону сторону Дона переведемся, крепко и мужественно будет". Дзмітрый згадзіўся з довадамі полацкага князя, і войска пераправілася цераз Дон. І ў далейшым Дзмітрый прыслухоўваўся да парад Андрэя.

8 верасня 1380 г. "…соступишеся обе силы великия на бой и бысть брань крепка и сеча зла зело…". Андрэй камандаваў палком правай рукі, які адбіў усе атакі татараў, вымусіў ворага адступіць, чым спрыяў агульнай перамозе рускіх войск. "О соловей, летняя птица, вот бы тебе, соловей, пеньем своим прославить великого князя Дмитрия Ивановича, князя Владимира Андреевича, и из земли Литовской двух братьев Ольгердовичей, Андрея и брата его Дмитрия, да Дмитрия Волынского. Те ведь – сыновья Литвы храбрые, кречеты в ратное время и полководцы прославленные, под звуки труб их пеленали, под шлемами лелеяли, с конца копья они вскормлены, с острого меча вспоены в Литовской земле". Вось так узнёсла ўсхваляў герояў Кулікоўскай бітвы аўтар "Задоншчыны".

Наяўнасць беларускіх дружын у войску Дзмітрыя Данскога мела і палітычнае значэнне. Справа ў тым, што на адлегласці аднаго пераходу ад Кулікова поля знаходзіўся саюзнік Мамая – Ягайла, які з дапамогай Залатой Арды намерваўся атрымаць ярлык на вялікае княжанне Маскоўскае, са сваёй літоўска-рускай дружынай. Ён так і не наважыўся ўдзельнічаць у бітве. Можна толькі згадвацца, чаму Ягайла кінуў на волю лёсу свайго ардынскага саюзніка, хоць нічога не перашкаджала прыйсці на дапамогу Мамаю. Хутчэй за ўсё ён ухіліўся ад бою свядома. Можа ён сутыкнуўся з моцнай апазіцыяй ва ўласным войску, у значнай частцы праваслаўнай, якая спачувала барацьбе сваіх аднаверцаў супраць татар. Паўплывала на іх і прысутнасць у маскоўскім войску літвінаў на чале з Андрэем Полацкім – ніхто не хацеў запляміць рукі крывёю братоў. Можа быць, і сам Ягайла не быў шчыры, абяцаючы Мамаю падтрымку, і свядома марудзіў, даючы магчымасць Дзмітрыю Данскому атрымаць перамогу. І ці не сам Ягайла справакаваў Мамая на гэты паход, каб аслабіць Маскву чужымі рукамі? Але хутчэй за усё вялікі князь літоўскі чакаў, на чый бок схіліцца поспех, каб не апынуцца ў пройгрышы. Ва ўсякім выпадку, паход Ягайлы наўрад ці дадаў яму славы.

Ваенны трыумф Масквы рэзка ўзвысіў яе аўтарытэт на землях ВКЛ, прымусіў Ягайлу шукаць сяброўства з Дзмітрыем. Тады ўзнік праект саюза Масквы і Вялікага княства Літоўскага. Ён прадугледжваў хрышчэнне Ягайлы ў праваслаўе і яго жаніцьбу з дачкой Дзмітрыя Данскога. Тады, у 1380–1381 гг., лёс Вялікага княства Літоўскага і Рускага, ды і ўсёй Русі, мог павярнуцца зусім інакш. Паход Тахтамыша і спаленне Масквы ў 1382 г. на цэлае стагоддзе адсунулі канчатковае звяржэнне Руссю ардынскага іга. Звестка пра сакрушальнае паражэнне Масквы вынудзіла Ягайлу шукаць новых саюзнікаў і адмовіцца ад праекта, які мог бы стаць паваротным момантам у лёсе ўсёй Усходняй Еўропы.

Пасля Кулікоўскай бітвы Андрэй вярнуўся ў Полацк. А туды ўжо меціў Ягайлаў брат Скіргайла. Скарыстаўшы адсутнасць полацкага князя, ён з’явіўся ў горадзе. Палачане ветліва сустрэлі свайго госця, але калі даведаліся, што той квапіцца на полацкі пасад, абурыліся і, пасадзіўшы на каня задам наперад, з ганьбай выправадзілі за браму. Гэты бунт у Полацку, калі гараджане выгналі прысланага ім князя, адбыўся ў 1381 г.

За спіною Скіргайлы стаяў Ягайла, які марыў чужымі рукамі расправіцца са сваім палітычным праціўнікам. Ён даў войска брату і паслаў яго заваёўваць Полацк. Разам са Скіргайлам пашукаць удачы ў крывіцкіх землях выправіліся і крыжакі. 11 дзён аб’яднанае войска трымала Полацк у аблозе, але так і не авалодала ім. А калі крыжакі вярнуліся да сябе, палачане пад кіраўніцтвам свайго князя Андрэя разбілі дружыну Скіргайлы. На гэтым барацьба з Ягайлам не спынілася, але ў рэшце рэшт Андрэй быў вымушаны пакінуць Полацк і зноў шукаць падтрымку ў Дзмітрыя Данскога. Але яго чакала расчараванне.

Яшчэ ў той час, калі Андрэй шукаў падтрымку ў паўночна-ўсходняй Русі, малодшы Альгердаў брат, Кейстут, які карыстаўся вялікай папулярнасцю ў княстве і меў падтрымку на Берасцейшчыне, Гарадзеншчыне і Жамойці, здолеў паланіць Ягайлу і абвясціў сябе вялікім князем. Аднак выкарыстаўшы ўдзел Кейстута ў вайне з Псковам, Ягайла зрабіў пераварот, заняў Вільню і Трокі, а затым хітрасцю заманіў Кейстута з сынам Вітаўтам у Крэва (зараз Ашмянскі раён Гродзенскай вобласці), вераломна схапіў іх там і пасадзіў у турму. Стары Кейстут быў задушаны падасланымі забойцамі. Так трагічна закончылася жыццё гэтага палітыка, паспрабаваўшага заняць вядучае месца ў дзяржаве. Вітаўту ўдалося ўцячы. Паданне кажа, што ўцёк ён з палону, пераапрануўшыся ў жаночаю вопратку, якую даставіла яму жонка Ганна.

З 1382 г. пачынаецца актыўная палітычная дзейнасць Вітаўта (1350–1430 гг.). Каб адпомсціць забойцу бацькі, ён аддаецца пад заступніцтва нядаўняга ворага – Тэўтонскага ордэна, заключае з ім саюз, паводле якого абавязаўся прыняць каталіцтва, быць васалам Ордэна і нават аддаць яму Жамойцію. Крыжацкая дапамога аплачвалася дарагой цаной. Зноў запалалі гарады і вёскі ў ВКЛ. Пад выглядам дапамогі рыцары імкнулісяда падпарадкавання дзяржавы. Вітаўт своечасова зразумеў гэта і пайшоў на прымірэнне з Ягайлам, за што той вяртае яму Бярэсце, Гародню, Падляшша.

Барацьба за ўладу працягвалася. Андрэй Полацкі па-ранейшаму прад’яўляў свае правы на прастол. Становішча Ягайлы заставалася хісткім: сапернікі – браты, татары, крыжакі і маскоўскія князі не збіраліся складаць зброю. Ягайла вымушаны быў шукаць шляхі да пагаднення з суседзямі. У 1380 г. была заключана дамова з Тэўтонскім і Лівонскім ордэнамі, па якой Жамойція адыходзіла да крыжакоў, што дало перадышку.

Дата добавления: 2014-01-06