Барацьба феадальных груповак за ўладу ў 30-я ГГ. XV СТ. І змены ў кіраўніцтве дзяржавай

Фактычна амаль адразу пасля смерці Вітаўта пачалася грамадзянская вайна. Яна была не проста дынастычнай барацьбой за ўладу розных палітычных груповак. Нацыянальна-рэлігійныя супярэчнасці не далі магчымасці літвінскаму грамадству з’яднацца на агульнай ідэйна-патрыятычнай і канфесійнай аснове. Гэта моцна аслабляла ваенна-палітычную магутнасць ВКЛ і, урэшце, прывяло да страты дзяржаўнага суверэнітэту. Штуршком, які прывёў да грамадзянскай вайны ў краіне, была рэалізацыя дыскрымінацыйных артыкулаў Гарадзельскага прывілея 1413 г., што пазбаўлялі палітычнай улады праваслаўную знаць, ставілі яе ў няроўнае палітычнае становішча з каталіцкімі братамі па класе.

У 1430 г. на вольны пасля смерці Вітаўта вялікакняжацкі прастол узышоў пры падтрымцы князёў і баяр усходнебеларускіх, украінскіх і рускіх зямель ВКЛ малодшы брат Ягайлы Свідрыгайла Альгердавіч (каля 1370–1452 гг.). Таму новапасаджаны гаспадар пачаў абапірацца ў кіраванні дзяржавай на гэтыя сілы.

Свідрыгайла праводзіў незалежную, антыпольскую палітыку. У свой час ён выступаў праціўнікам вымушанай прапольска-каталіцкай палітыкі Вітаўта першых дзесяцігоддзяў XV ст. Прычым цікава, што антывітаўскія захады Свідрыгайлы абапіраліся на праграму таго ж Вітаўта 90-х гадоў XIV ст. – праграму стварэння літоўска-рускай дзяржавы з апорай на праваслаўны асяродак Вялікага княства. Як заўважыў храніст XVI ст. Мацей Стрыйкоўскі, Свідрыгайла змагаўся супраць Вітаўта з дапамогай Русі, што яму спачувала.

Пры Свідрыгайле праваслаўная арыстакратыя рускіх абласцей княства займае вышэйшыя пасады, засядае ў Радзе, прымае ўдзел у вырашэнні самых складаных дзяржаўных пытанняў. Практычна манапольная ўлада каталіцкіх феадалаў, што ў асноўным былі балцкага паходжання, пераходзіла да палітычнай эліты праваслаўных рускіх, прадстаўнікоў пануючага класа поліэтнічнага Вялікага княства. У студзені 1432 г. кракаўскі біскуп пісаў да кардынала Цэзарыні, што Свідрыгайла ва ўсім слухаецца рускіх схізматыкаў і параздаваў ім усе асноўныя землі і пасады, чаго не было пры нябожчыку Вітаўце.

Узрастанне палітычнай ролі праваслаўных феадалаў усходнеславянскага паходжання, страта каталіцкай арыстакратыяй прывілеяў прывялі да змовы апошняй супраць Свідрыгайлы. У ноч на 1 верасня 1432 г. быў зроблены замах на вялікага князя. Змоўшчыкі пасадзілі на яго месца брата Вітаўта Жыгімонта. Дробны старадубскі князь, які пры жыцці Вітаўта не адыгрываў прыкметнай ролі ў палітычным жыцці дзяржавы, па волі лёсу быў узнесены на вялікакняжацкі пасад. Свідрыгайла ратаваўся ўцёкамі ў Полацк. Гэты беларускі горад на нейкі час становіцца сталіцай "Вялікага княства Рускага". Існаванне менавіта такога дзяржаўнага ўтварэння адзначае летапісец: "1 верасня 1432 г. пасадзіла Літва на вялікае княжанне, у Вільню і Трокі, вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча. Свыдрыгайла ж пайшоў (княжыць) у Полацк і Смаленск, і рускія князі і баяры пасадзілі яго на вялікае княжанне Рускае".

Такім чынам, адбыўся раскол княства на два дзяржаўныя ўтварэнні – Вялікае княства Літоўскае і Вялікае княства Рускае. Апошняя з прыгаданых дзяржаў, якая стварылася і функцыянавала на аснове аўтаноміі Полацкай, Віцебскай, Смаленскай зямель у складзе Вялікага княства, існавала чатыры гады. Знікла яна ў выніку ваеннага паражэння войскаў Свідрыгайлы ў бітве пад Вількамірам летам 1436 г. Але галоўнай прычынай распаду Вялікага княства Рускага была не ваенная слабасць гэтай дзяржавы. Сваё існаванне яна спыніла ў першую чаргу з прычыны авантурных, неабачлівых дзеянняў "князя рускага", які быў не ў стане супрацьстаяць тонкай дыпламатыі "вялікага князя на Вільні і Троках", скаардынаванай з польскім каралём.

Абапіраючыся на рускіх князёў і баяр, з дапамогай цвярскога князя, Лівонскага ордэна Свідрыгайла на працягу 1432–1435 гг. неаднаразова "ваяваў" "Літоўскую зямлю", "шмат бяды нарабіўшы ёй": паліў гарады (Крэва, Заслаўе, Менск і іншыя), "людзей жа шмат пасек і ў палон пабраў". Спробы Жыгімонта разбіць Свідрыгайлу пакуль поспеху не мелі.

Дата добавления: 2014-01-06