Паўстанне 1863-64 гг. у Польшчы, Літве, Беларусі і палітыка самаўладдзя. К. Каліноўскі і зараджэнне беларускага руху

Вастрыня аграрнага пытання і нацыянальна-вызваленчая барацьба польскага грамадства прывялі да паўстання супраць царызму. Яго рыхтавалі Варшаўскі Цэнтральны і Літоўскі Правінцыянальны камітэты. У склад апошняга ўваходзілі К. Каліноўскі, Вярыга, Звярждоўскі, Ражанскі, Чэховіч. Палітычна паўстанцы падзяляліся на 1) «белых», для якіх галоўнай мэтай было аднаўленне Рэчы Паспалітай і 2) «чырвоных», якія стаялі на пазіцыях дэмакратычнай перабудовы грамадства.

Пачалося ў студзені 1863 г. у Царстве Польскім з нагоды рэкруцкага набору, а ў лютым было падтрымана Літоўскім камітэтам. На тэрыторыі Беларусі найбольш актыўна развівалася вясной 1863 г. у заходніх паветах – Мілавіды, Горкі. Да кіраўніцтва паўстаннем у Літве прыйшлі «белыя» на чале з Якубам Гейштарам. Каліноўскі стаў палітычным камісарам Гродзеншчыны.

Жорсткі курс на падаўленне паўстання ўзяў генерал-губернатар Мураўёў. Паўстанне было разгромлена восенню 1863 г. Вяртанне да кіраўніцтва К. Каліноўскага і яго спроба аднавіць паўстанчаскі рух вынікаў не прынеслі. 10 сакавіка 1864 г. К. Каліноўскі быў арыштаваны, а затым пакараны смерцю.

Крах паўстання быў абумоўлены як абмежаванасцю праграмы, якая выключала магчымасць шырокага ўдзелу ў ім сялянства, так і разнагалоссем у кіраўніцтве паўстанцаў, у т.л. і прэтэнзіі да Каліноўскага.

Паўстанне паўплывала на палітыку царызму у адносінах да беларуска-літоўскіх зямель. Яе вынікамі сталі:

– карэктывы аграрнай рэформы у краі на карысць сялян;

– паскарэнне курсу русіфікацыі на аснове афіцыйнай тэорыі народнасці;

– фактычная ліквідацыя шляхты;

– паслабленне польска-каталіцкага элементу палітычны і эканамічныя абмежаванні пры набыцці зямлі і карыстанні ёю сялянамі-католікамі;

– закрыццё шэрагу навучальных устаноў, у т.л. адзінай вышэйшпй – Горы-Горыцкага земляробчага інстытута.

Паўстанне мела шырокі грамадскі і замежны рэзананс. Падтрымлівалася рускай антыцарскай эміграцыяй.

Стала этапным у беларускай гісторыі. Ад паўстання вядзе адлік беларускае вызваленне. К. Каліноўскі як рэвалюцыянер-дэмакрат арыентаваўся на беларускага мужыка. Упершыню у «Мужыцкай праўдзе» загучала беларускае слова. Ён жа звярнуўся да беларускай гісторыі і бачыў ідэал дзяржаўнасці у ВКЛ, дзе беларусы былі свабоднымі, хацеў іх самавызначэння, называў нацыянальнай уніяцкую царкву.

Падобныя ідэі далей развівалі народнікі 90-х гг. XIX ст. (гурток «Гоман») і арганізатары першай беларускай партыі. Таму паўстанне 1863-64 гг. Можна лічыць пачаткам нацыянальна-беларускага руху. Яно знайшло і мастацкае адлюстраванне ў карцінах беларускіх мастакоў Сергіевіча, Філіповіча.

Дата добавления: 2014-01-07