Шляхі ўмацавання дзяржаўнага суверэнітэту. Прыняцце Канстытуцыі

Змены ў палітычным жыцці і працэсы дэмакратызацыі ў БССР (сяр. 1980-х – пач. 1990-х гг.). Распад Савецкага Саюза. Станаўленне суверэнітэту і дзяржаўнае будаўніцтва Рэспублікі Беларусь

Палітыка перабудовы пацягнула палітычныя перамены і працэсы дэмакратызацыі ў БССР. З 1988 года разгортваецца публічная палеміка аб грамадскім жыцці і шляхах рэфармавання сацыялістычнага ладу. Грамадскасць рэспублікі ўцягнулася ў працэс дэсталінізацыі, вывучэнню і выяўленню месц масавых захараненняў, галоўным чынам у лясным масіве Курапаты пад Мінскам. Разгарнуліся працэсы рэабілітацыі рэпрэсіраваных.

На аснове абуджэння цікавасці да нацыянальна-гістарычнай спадчыны ўзнікаюць шматлікія нефармальныя аб’яднанні, культурныя таварыствы, клубы (“ Талака”, “Паходня”, “Узгор’е”).

У 1989-1990 гг. праходзяць дэмакратычныя альтэрнатыўныя выбары ў Вярхоўны і мясцовыя Саветы БССР, якія спрыялі іх абнаўленню і ажыўленню дзейнасці.

Складваецца шматпартыйнасць (1989-1991 гг.). Аформіліся БНФ, Аб’яднаная дэмакратычная партыя Беларусі (АДПБ), Беларуская Сялянская Партыя, Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада, Нацыянальна-дэмакратычная партыя Беларусі, Партыя Народнай згоды, Беларускае Хрысціянска-дэмакратычнае аб’яднанне, распачалося рэфармаванне Кампартыі Беларусі.

Быў створаны шэраг незалежных прафсаюзных і маладзёжных арганізацый.

Адной з задач перабудовы была палітыка карэннога абнаўлення СССР і умацавання саюзных адносін на базе узмацнення прынцыпу федэралізму. У красавіку 1990 г. быў прыняты закон “Аб размеркаванні паўнамоцтваў паміж Саюзам ССР і суб’ектамі федэрацыі”, які значна пашыраў правы саюзных рэспублік. 27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет БССР прымае Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце рэспублікі. На такіх падставах Беларуская ССР уключылася ў выпрацоўку новага Саюзнага Дагавору і ў сакавіку 1991 г. на рэферэндуме па пытанню захавання абноўленага СССР (прайшоў у 9-ці рэспубліках) большасцю галасоў (80%) падтрымала гэтую ідэю.

Аднак рэзкае абвастрэнне міжнацыянальных адносін сярод саюзных рэспубоік, недавер да цэнтра, гаспадарчыя супярэчнасці, дзейнасць палітычных варожых знешніх сіл аслабляў працэс саюзнага будаўніцтва. Пасля спробы ў жніўні 1991 г. пэўных сіл цэнтра правесці палітычна-дзяржаўны пераварот (“путч”) паглябляецца крызіс саюзнай улады, абвастраецца рух за незалежносць. Як вынік – 8 снежня 1991 г. адпаведна з Белавежскімі пагадненнымі спыняе існаванне СССР, скасаваны саюзны дагавор 1922 г., ствараецца СНД.

Яшчэ 25-26 жніўня, пасля “путчу” Вярхоўны Савет БССР надаў Дэкларацыі аб суверэнітэце (якая азначала вяршэнства канстытуцыі і законаў БССР, паўнату ўлады рэспубліканскіх органаў на ўсёй тэрыторыі краіны) канстытуцыйны статус і прымае закон, згодна з якім усе саюзныя прадпрыемствы, арганізацыі і установы на тэрыторыі БССР пераходзілі ва ўласнасць рэспублікі. У верасні 1991 г. на нечарговай сесіі Вярхоўнага Савета БССР была прынята назва дзяржавы – Рэспубліка Беларусь і новая сімволіка – герб “Пагоня” і бела-чырвона-белы сцяг. Пачаўся працэс рэарганізацыі органаў улады. З распадам Савецкага Саюза паскараецца дзяржаўнае будаўніцтва. Ствараюцца рэспубліканскае міністэрства унутраных спраў, камітэт дзяржбяспекі, мытная служба, камітэт па кіраванню дзяржмаёмасцямі, уласныя ўзброеныя сілы, банкаўская і грашовая сістэмы.

Міністэрства замежных спраў Беларусі наладжвае дыпламатычныя зносіны і падпісвае дагаворы са шматлікімі краінамі свету. Новы статус беларускай дзяржаўнасці патрабаваў канстытуцыйнага замацавання.

Рэспублікі Беларусь. Канстытуцыя РБ са змяненнямі і дапаўненнямі аб асновах грамадска-палітычнага ладу дзяржавы

Унутранае развіццё РБ з ліквідацыяй былого СССР не стабілізавалася. Спад вытворчасці і эканамічны крызіс, выкліканы разрывам былых гаспадарчых сувязяў, фінансавая дэстабілізацыя выклікалі канфлікт інтарэсаў, сацыяльную напружанасць і размежаванне палітычных сіл. Стабілізуючым фактарам павінна была выступіць новая Канстытуцыя, як заканадаўча-прававая база для дзяржаўнага будаўніцтва і рэформ эканамічнага і палітычнага ладу.

Распрацоўка канстытуцыйных норм вялася на працягу 1992-1994 гг. Вярхоўным Саветам РБ у абставінах вострай ідэалагічнай барацьбы і процістаяння па пытаннях будучага ладу краіны. Была ўхвалена Вярхоўным Саветам 15 сакавіка 1995 г. Паводле Канстытуцыі Беларусь была абвешчана унітарнай дэмакратычнай сацыяльнай прававой дзяржавай, для кіравання якой уводзілася пасада прэзідэнта. Ні парламент (Вярхоўный Савет), ні прэзідэнт не атрымалі перавагі ва ўладных паўнамоцтвах, іх функцыі не былі дакладна вызначаны.

У чэрвені 1994 г. у выніку двух тураў прэзідэнцкіх выбараў быў абраны першы прэзідэнт РБ (А.Р. Лукашэнка). Пасля выбараў пачаўся працэс размежавання паўнамацтваў заканадаўчай і выканаўча-распрадарчай галіны ўлады, умацаванне сістэмы дзяржаўнага кіравання.

Палітычная барацьба працягвалася, вылілася ў форму крытыкі палітычнай пазіцыі прэзідэнта, абвастрылася ў сувязі з выбарамі у Вярхоўны Савет у маі 1995 г. Сродкам вырашэння палітычнага крызісу стаў рэферэндум, што праходзіў у дзень выбараў. Пытанні рэферэндуму: а) статус рускай мовы; б) новая дзяржаўная сімволіка; в) інтэграцыя Беларусі з Расіяй; г) права Прэзідэнта датэрмінова перапыняць дзейнасць Вярхоўнага Савета ў выпадку сістэматычнага або грубага парушэння ім Канстытцыі. Па ўсіх пытаннях была атрымана падтрымка грамадзян. Аднак палітычны крызіс не быў вычарпаны. У лістападзе 1996 г. прайшоў рэферэндум, на якім Прэзідэнт з аднаго боку, а яго палітычныя апаненты – з другога выставілі прапановы аб дапаўненнях і змяненнях артыкулаў Канстытуцыі РБ.

Пытанні рэферэндуму датычыліся пераносу нацыянальнага свята на 3 ліпеня, свабоднага абароту зямлі, адмены смяротнага пакарання, рэарганізацыі парламента, тэрміну паўнамоцтваў кіраўніка дзяржавы, прыняцце новай рэдакцыі Канстытуцыі 1994 г.

На аснове рэферэндума былі ўнесены змяненні ў Канстытуцыю. Беларусь пераўтваралася ў прэзідэнцкую рэспубліку. Прэзідэнт як гарант Канстытуцыі і кіраўнік дзяржавы пашырыў свае паўнамоцтвы. Былі ўмацаваны правы Савета Міністраў (урада), які ўзначаліў Прэм’ер-міністр. Замест аднапалатнага Вярхоўнага Савета ў якасці заканадаўчай улады уводзіўся двухпалатны парламент – Нацыянальны Сход. Ён складаецца з Палаты Прадстаўнікоў (110 дэпутатаў абраных непасрэдна на выбарах), Савет Рэспублікі (па 8 чалавек ад абласцей і г. Мінска і 8 чалавек, прызначаемых Прэзідэнтам).

Новая сістэма цэнтральнай улады выявіла здольнасць да эфектыўнага дзяржаўнага кіравання. Асновы канстытуцыйнага парадку зафіксаваны у І разделе, які замацоўвае ўзаемную адказнасць чалавека, грамадства і дзяржавы. Ён усталёўвае прынцып вяршэнства права, прызнае прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права, абвяшчае вяршэнства волі народа як адзінай крыніцы дзяржаўнага суверэнітэту, гарантуе ідэйны плюралізм, замацоўвае сістэму падзелу улады і права на развіццё ўсіх форм уласнасці.

Палітычны лад РБ рэалізуе дэмакратычны прынцып народаўладдзя праз такія канстытуцыйныя правы як выбарчае, мясцовага самакіравання, рэферэндума, права на дзейнасць грамадскіх арганізацый і палітычных партый і аб’яднанняў.

Канстытуцыя забяспечвае прававую гарантыю правоў чалавека ў сферы адукацыі, медыцыны, сацыяльнай абароны і забяспечанасці. Згодна з Канстытуцыяй Беларусь – свецкая дзяржава, якая ў пытаннях свабоды сумлення і веравызнання кіруецца міжнароднымі стандартамі. У сферы нацыянальных адносін абвешчаны і праводзяцца дэмакратычныя прынцыпы. У адносінах паміж нацыянальнымі супольнасцямі дзейнічае прынцып роўнасці перад законам.

Дата добавления: 2014-01-07