Ткелдер

Дымдалу арқасында, жер жолақтары салынатын топырақтар, өздерінің физикалық - механикалық қасиеттерін өзгертеді, бұл олардың нағыз қабілеттіліктерінде өкпек азаюда білінеді және тиеулердің сыртқы әрекеттеріне қарсылығына әсер етеді. Тек құм және гравелистік топырақтар ғана ондай емес, олар дымдалу кезінде көліктер үшін тіпті көбірек өтетін болып шығады. Сазды және суглинисті топырақтар дымдалудан кейін әбден су болады, ­ көлемі ұлғаяды, ал суды тіпті көп қосқан кезде тік құламаларда жылжуға дейін алып келеді. Сонымен қатар, жолдың үлкен бойлай еңістері кезінде су үлкен жылдамдықпен аға алады және жер бетін шайып кетуі мүмкін.

Жол киімін бұзылып кетуден қорғау үшін, жер жолағын дәл осылай құрастыруға ұмтылады, ол жылдың кез келген мезгілінде дымдалуға азырақ душар болуына жағдай жасай отырып.

Жер жолағының дымқылдануы қайнары болып су өткізетін жолдың қиімі арқылы ағып жиналушы атмосфералық түсулер болуы мүмкін, жолдың жақын бөлігінде жиналатын немесе кюветтердегі су, капиллярдық су, биік ­ жер астылық сулардың деңгейінде тұратын, сонымен қатар буға ұқсас және пленкалы су, топырақ қабаттарында жылы орыннан көбірек салқындау жерге қозғалып жатқан.

Көрсетілген анау немесе басқа дымқылдану қайнарларының басымдылы жергілікті табиғи шарттардан және жыл уақыттарынан тәуелді болады.

Жер жолағына ылғал түсуіне, жергілікті ­ климат шарттарынан басқа, жүргінші бөлім еңістерінің және жолдың жағаларының бойлай еңістері шамасы ықпал етеді, жол киімінің конструкциялары, жолдың жағаларын нығайту үлгі және құламаларды, жер жолағының топырақтарының нығыздау дәрежесі де әсер етеді. Жер жолағының дымқылдануының негізгі қайнарларын ­14 суретте айқын суреттелген.

Жер жолағына болған судың жағымсыз әсерлерін ескертуге және азаюту үшін бағытталған бірқатар конструктивті шараларды және алдын ала ескертулер жасалады, ол жолдың су бұрғыш жүйесі деп аталады (15 сурет).

Оған келесі салулар және құрылымдар кіреді: әртүрлі қанаулар (кюветтер, таулы, субұрғыш, құрғататын); буландыратын бассейндер және резервтер; дренаждар; су өткізетін салулар - құбырлар және көпірлер; су қорғайтын және суды бағыттайтын жоспарлаулар – бермалар, банкеттер, себінділер.

Жолды үстіңгі сулармен дымдалудан сақтау үшін келесі шаралар қарастырылады:

1. Жаңбырлық және еріген су ағыны тездетуіне арналған ­ жол үстінің жүргінші бөлімін және жолдың жағаларын көлденең еңіспен істейді.

2. Суды бұру үшін, жол бетінен ағып кеткен және оған жердің жабысып тұратын, кюветтер, таулы және - қанауларды жасайды. Қанауларды ағымдағы судың жуып кетуінен қорғау үшін, өте үлкен бойлай еңістерде болуы мүмкін болған, қанаудың түп және құламаларын бекітеді. Еңістер жанында 1-3% бекітулерді шыммен істейді, ал еңістері 3-5% болғанда таспен бекітуді қолданады, ал еңістігі 5% дан көбірек болғанда қанауларда құламаларды жасайды.

Құлама тік қабырғасы биіктігі 0,3-0,5 м тастардан болады, ағаштан, бетоннан немесе темір бетоннан бекітілген ұстындармен, құламалармен және сусоққышпен. Құламалар арасында қанау түбіне бойлай еңісті қосады, мұнда топырақтарды ағымдағы сумен жуып кету болмайды (ол гидравликалық есеп-қисаппен орналастырады).

Ұзын түсірілімдерде бірнеше құламалар жасалған болуы мүмкін (күрілдеуік) l - ара қашықтықпен орналасқан, ол мынаған тең

Мұнда h – құлама қабырға биіктігі;

- жолдың бойлай еңісі немесе қанау жолымен жердің беті;

- құламалар аралық қанау түбінің бойлай еңісі.

3. Буландыратын бассейндер және резервтер. Тегістік шарттарында жолдың су бұрғышы кейде жер – еңістерінен күшті ауырлаған. Мұндай жағдайларды, егер климаттық шарттар жол беріп жатса, суды жолдан дәл осылай аталатын буландыратын бассейндерге – шұңқыр болмаған котловандарға (1,5 м ге дейін) 200-300м³ дейінгі сыйымдылығы болған суды бұрады, мұнда су табиғи жолмен буланады. Суырылып алынған топырақты бассейн айналасында шашады, бұл оған қоршаған ортаның суы тиюін қақпайлайды.

4. Сорып алатын құдықтарды әдетте елді пункттерде жасайды, егер гидрогеологиялық шарттар рұқсат етсе. Сорып алатын құдық 1 X 1 м жоспардағы мөлшермен тік өңдіруді ұсынады, тереңдігі 3м-ге дейін және одан да көбірек, суды жұтушы қабатты түппен жеткізуші.

Құдықты жол жолағынан 10 м-ден жақын болмаған төмендікте жайғастырады және дренирленуші тасты материалдармен толтырады, ­ кішкентай бөлшектердің ірілік өсуімен төмен жағынан жоғарыға қарай. Құдыққа суды қанаумен әкеледі. Ол айнала кішкене білікті жасайды, жергілік жабысып тұратын сулардың тиюін қақпайлаушы.

Жолды сақтап қалу үшін, жоғарыда түзілген жер астылық сулардың зиянды әсерлерінен, алдын ала жер жолағының қасын биіктетуді ескереді ­ (16, а сурет); жер астылық сулардың деңгейін аласартады ­ құбырлы дренаж қуатымен (16,б сурет);

Денеде горизонтальдық қабаттау үйінділерінен ­ су өткізбейтін пленкалы немесе сөк (гравелдік немесе ірі құмдық) материалдардан жасайды, жолдағы жоғарғы қабаттарға капиллярдық, пленкалы немесе буға ұқсас ылғалды қозғалыстардың жолдарын бөгейтін (16,в сурет). Капиллярлы бөлуші қабаттарды жер жолағының барлық еніне жабудан 0,5-0,8 м тереңдікте жасайды, бірақ жер асты суларының бетінен 20 см-ден жақын болмаған түрде.

Дренаж және қабаттаулар жолдарды биік болмаған үйінді жерлерде дымқылдылығы жоғары болған жерлерге салуға мүмкіндік береді, мұнда жер жұмыстарында үнемділікке қол жеткізеді.

Қиғаш таулы учаскелерде, жолдар ойықтар арқылы жүргізілгенде, жер астылық сулардың ұстап қалуы таулы дренаж құрылғысымен жүзеге асырылады (16, г сурет).

Дәл осылай барлық бұл шаралар жолдың құнын маңызды үлкейтеді, онда оларға тек ­ етжеңді жағдайларда ғана жүгінеді. Сондықтан жоспарда жолдарды жайғастыру кезінде мүмкіншілігі барынша су бұрғыштық бойынша арнайы өлшемдерді талап етпейтін жерлерде орналастыруға ұмтылады.

Жер жолағы топырақтарында қысқы мезгілдегі су қорлануы ­ болғанда, кей кездері жолдардың бетіне иірімдердің жиналуына әкеп соғады. Бұл әдетте ылғалдың төменгі бөліктерден орын ауыстыруынан болады, көбірек жылы қабаттардан анау жоғарғы, көбірек салқын қабаттарға түскенде, су мұз боп қатады және ­ мұздың линзалары жиналады. Аязды дәуірлерге кеңейе отырып, мұз аздап жоғары көтеріледі және бөлек жерлерде жол киімін қиратады. Көктемде мұз еругенде сол себепті аса дымқылданған орындар пайда болады, көлшіктер және шұңқырлар. Иірімдер – аса бір ­ жағымсыз құбылыс, ол бүтіндей жолды толық қатардан шығара алады.

Иірімнің пайда болуына шаңды топырақтар көбірек бейімді, ­ сондықтан жолдың жер жолағының жоғарғы бөлігін шаң болмайтын құмдық және суқұмдық топырақтардан істейді.

Жолдардағы салынымдар және суағыны арқылы асулар

Автожолдарда жасанды салуларды жасайды (инженерлік, су өткізетін): көпірлер, құбырлар, бро­дтар, тартпалар, сүзуші ағаш бөгеттер, жол өтпелер, эстакадалар, қабырғалар, өткелдер, жол бойындағы суаттар. Ең үлкен таратуды жолдарда суөткізетін салулар алды - көпірлер және құбырлар, сонымен қатар қайықтар және өткелдер. Су өткізетін салуларды жолды өзендер кесіп өтулерде салады, жылғалар және уақытша суағымдары кесуінде, мол жаңбырдан кейін және қар ерігеннен кейін пайда болғанда.

Ереже бойынша, су өткізетін салуларды әрбір жолды су ағыны кесіп өтуде салынады, тиісті негіздеуде кейде екі немесе бірнеше көршілес суағымдарын сол бір салу арқылы жіберуі мүмкін.

Жолдардың құрылысы кезінде өткізетін салулардың құрылғысы бірінші кезектегі шара болып келеді, дәл осылай тұрақты немесе уақытша су ағындары әдетте көлікке өтіп болмайтын кедергі келтіреді.

Ауылшаруашылық жолдарында қозғалыста үзілістер болады, сондықтан тұрақты су ағымдары арқылы тығыз гравелистық түппен және өзен суының төменгі сабасына 0,3-0,4м тереңдікпен көпірлердің және құбырлар орнына өткелдер жасауға рұқсат етіледі - бродтар (17 сурет). Оқтын-оқтын істейтін су ағындарында тартпаларды орналастырады - жолдың шектеріне уақытша кесіп өтулерге тастан нығайтуды жасайды.

Су ағыны жағасы, өткелдер немесе тартпаларды жасайтын, жайпақ болуы тиісті, үлкен шығындарсыз еңістігі 10% дан көп болмаған түсірілімдерді жасау үшін. Өткел шектерінде және тартпада жолды таспен, шағалмен, қиыршық таспен бекітеді. Әрбір тартпа 2-4 м тесікпен көпірді ауыстырады және 2-3 есе арзан түседі.

Уақытша су ағындарында судың салыстырмалы шығындарымен (10м/с қа дейін) ыңғайлы жергілікті тастың молдығы кезінде көпірлердің немесе құбырлар орнына кейде олар сүзуші дамбыларды орналастыру мақсатқа лайықты. Олар құрылысы бойынша жайлы, биік мамандықтық жұмысшы талап етпейді және дефицит материалдар шығындарынсыз ­жасауға болады (цементті, болатты).

Құбырлар (18,а сурет) автомобильдік және темір жолдардың қиылыстары кезінде салынады, трамвай жолдары және әр түрлі деңгейлердегі көшелердің қиылысында.

Виадуктарды (18, в сурет) терең шатқалдар арқылы өткелдер үшін жасайды, жыралар және басқа табиғи кедергілер болғанда. Эстакадалардан айырмалы түрде (18, б сурет), ереже бойынша, бірдей биік тіректерге ие болған және биік үйінділердің немесе ағаш бөгеттер орнына құрылады, виадуктардың тіректері әр түрлі биіктікте болады. Қоныстанған пунктілердің жолдарының қиылысында әдетте эстакадалар жасайды, жергілікті қозғалысқа бөгет жасамау үшін және бағалы жерлерді алып тұрмау үшін. Бұл салулар жоғары категориялы жолдар үшін көбірек қатерлі.

Тіреуішті қабырғаларды (19 сурет) әдетте таулы шарттарда істейді, тік қия беткейлерінде, жер жолағының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін және жер жұмыстары мен құз жұмыстары көлемін азайту үшін.

Ауылшаруашылық жолдар мен үлкен су бөгеттерінің қиылысында күрделі көпірлерді істемейді, себебі ол экономикалық тұрғыдан пайдасыз. Бұл жағдайда ­ паромдық және мұзды өткелдерді құрастырады, сонымен қатар үшін су астына түсірілетін және үстінде жүретін көпірлер.

Паромдық өткел паромнан және айлақта ­ құрылғыларынан тұрады. Паром - бұл жағалар арасында жүріп тұрған жайпақ түпті кеме немесе жайпақ түпті қайықтардан жасалған (плашкоуттар) сал, ­ адамдарды тасу үшін арналған, малды және әртүрлі жүктерді және техникаларды тасу үшін. Паром кішкене кемемен немесе моторлы қайықпен сүйрету жолымен орналасады, сонымен қатар өзіне меншікті қозғалтқыш арқасында. Су ағыны ені 200 м болғанда

паром бойлай созылған аралық ­ арқансым көмегімен отырған адмдардың күші көмегімен немесе ­ қозғалтқыш қуатымен қозғала алады.

Паромдық өткелдер - су бөгеттері арқылы қозғалудың арзан құралы, бірақ қозғалыстың үзілмеліліксізі жол жөнекей жылдың бөлек мезгілдерінде (сең жүру уақытында, шугоходта), тоқтатылады. Сонымен қатар, паромдық өткелдер циклик түре жұмыс істейді, және көлік жағада кезекті рейсті күтіп тұруға тура келеді, бұл оның жол жөнекей қозғалыс орта жылдамдығын төмендетеді және оның өткізгіш қабілеттілігін. Сондықтан қозғалыстың күшейе түскен кезінде паромдық өткелдер орнына көпірлік өткелдер құрылысы мақсатқа лайықтылығы туралы мәселе қойылады, ол техника - экономикалық есеп-қисаптармен дәлелденуі тиісті.

Жүзуші көпірлердің аралық құрылымдары тіректері болып понтондар, баржалар, салдар, плашкоуттар қызмет етеді. Жүзуші көпірлерге жанамалар эстакадалар түрінде орындалады, тіреулі тіректерде.

Қысқы уақытта жүзуші көпірлерді шығанақтарға жинайды, ал жағалар аралық қозғалыс мұзбен жүзеге асады. Ол үшін мұзды өткелдерді жасайды. Тәжірибелер көрсеткендей, мұзбен оның жеткілікті жуандығында практикалық түрде барлық транспорттық құралдары жүре алады. Адамдардың өтуіне арналған мұздың жуандығы 5 см ден кем болмауы тиісті, атты көлік өту үшін -16, ЗИЛ автомобильі үшін -35, МАЗ -60, КРАЗ -70 см; тракторлар үшін 1,2 т -36 см,16 т -40 см; автопоездер үшін ЗИЛ базасында - 50см. Жүкті тиеулердің қосымша нүктелері аралық ара қашықтық – жеке адамдар арасында 2 м ден кем болмауы тиіс, атты жеккенде -13 м және автомобильдермен -20-30 м.

Талап етілетін мұз жуандығы мұз асты немесе үстіңгі мұздату арқылы алынуы мүмкін.

Мұз асты мұздатуды әдетте мұздың үстіңгі бетін қардан тазалау жолымен істейді ені 30 м ден кем болмағанда. Мұздың төменнен мұздатылуы төмен жағынан ауаның температурасы минус 10° және төмен болғанда болады. Беттік мұздату минус 5° тен төмен болған температурада мүмкін болады. Ол үшін мұзды еніне 30м ге дейін қардан тазалағаннан кейін жолақты периодты түрде өзен суымен сондай құяды, сайып келгенде, мұздаған қабаттар 3-5 см жуандықта болуы керек. Кей кездерде арасына шырпы немесе тақтайлар тастайды, суғарудан кейін ол мұзға жабысады, оның беріктігі үлкейеді.

Барлық суреттелген жағдайларда жол беттерінде 10 см-ден кем болмаған қар қабаты болуы тиісті, мұзды алдын ала жүкті тиеумен жылжымалы зақым келуден сақтау үшін, ал жуандығы мен жағдайын тексеру үшін жол жақтары арқылы әрбірі 20-25 м шұңқырлар істелген болуы тиіс.

Жолдармен арқалықтардың, жыралардың, алқаптардың және басқа төмендеулердің қиылысуы кезінде жолды құрумен бір уақытта ­ жол бойындағы суат құрылғысына арналған жол үйінді қолдану қажет, мұнда балықты салуға және суда жүзетін құсты өсіруге болады. Жол бойындағы суаттар, әсіресе суы аз аудандарда, көріністі көркейтеді, еңбеккерлердің мәдениетті демалыс орыны болып қызмет етеді ­ және ауылшаруашылық жерлерді суландыру үшін қолданылады.

Бірақ суөткізгіш құрылғылардың негізгі түрлері болып (жалпы олардың санының 85 пайызы) автомобильдік жолдарда құбырлар келеді. Құбыр, сонымен қатар аз аралықтардағы көпірлер жолдың барлық құнының 20% ын құрастырады және барлық жолдардың көбірек құнын, сондықтан бұл құрылғыларлы орынды жобалау үлкен мағынаға ие болады. Құбыр – бұл жасанды ­құрылғы, жасалған денеде су салыстырма - шығындарының кіргізуіне арналған жол үйінділері (6-10 м³ қа дейін) тұрақты немесе оқтын-оқтын суөткізгіштер.

Жұмыстан алынған тәжірибе көрсетеді, көп болмаған шығындарда құбырлардың құрылғысы арзандау, кіші көпірлерді тұрғызуға қарағанда. Құбырлар қолдануда қолайлы.

Құбырлардың және көпірлердің саны жолдарда климаттық жағдайларына тәуелді болады, гидрографиялық тор қоюлығынан және жер рельефінен, қуаң, жартылай шөл далалы және елсіз аудандарында бір су өткізетін құрылым орташа 3 км жолға келеді, жазықтар және далалы аудандарда - 2, сазды аймақтарда - 1, ал таулы жерлерде - 0,5 км.

Құбырлардың мөлшерлерін және кіші көпірлердің көлемін гидравликалық есеппен тағайындайды. Есеп-қисапсыз кіші көпірлер 2-3 м аралықпен орналастырылуы мүмкін, әрбір 1-2 км-лерде, егер жолды саз бойына салса.

Құбырларды жасау тұрақты су бұратын аудандарда, қатал қыста, мұздыжүрулер және корчеходтар болатын жерлерде ұсынылмайды, дәл осылай бұл жағдайда құбыр мұзбен немесе тырбиған ағаштармен жабылып қалуы мүмкін.

Суды өткізуден басқа негізгі техникалық талаптар, құбырларға және көпірлерге көрсетілуші, олардың қызметінің барлық мезгілінде транспорт қозғалысының қауіпсіз және толассыздығын қамтамасыз ету.

Құбырлар және көпірлер ереже бойынша, күрделі үлгіде орнатылған болуы тиіс (темірбетонды, тастар, бетонды). Орманды аудандарда ІV – V категориялы жолдарда көпірлер ағаштан орналаса алады. Ағаш құбырларды жалпы тор жолдарында қолдануға шешілмейді, себебі ағаш үйінділер астында жылдам үгітіледі. Тек қана оларды кейде орманның ішкі шаруашылық жолдарында қолданылады.

Техникалық шарттар құбырлар және көпірлерді профильдің кез келген - үйлестірулерінде жайғастыруға рұқсат етеді және жобаланушы жолдың сәйкес нормативтерінің шектерінде жол жоспарын.

Құбырлардың тесіктері стандартты диаметрмен қабылданады 0,5; 0,75; 1,0; 1,25; 1,5 және 2,0 м – шығаратын су шығынына тәуелділікте.

Көлденең қимасында құбыр дөңгелек, тік бұрышты, үшбұрышты, трапецеидалды бола алады, эллиптикалық және овальды. Ең кең­ таралғаны дөңгелек құбырлар.

Құбыр (20 сурет) кіріс және шығатын бастамалардан түзеледі және бөлек буындардан, темірбетонды контрукциялар зауытында дайындалатын. Қамыттың балақ және құбырлардың буындары бетонды фундаменттерде орнатылады. Оларды кейде тығыздалған грунтщебеньдер немесе глинобетонды фундаментке орнатады. Судың ағып жиналуын азайту үшін жапсарлар (тігістер) аралық құбыр элементтерімен гидроизаляциялық материалдармен бітеп тастайды, мысалы қалдық талшықпен қарамайланған, сыртынан битумдағы рубероид қабаттарымен жабады, ал цемент ерітіндісімен ішінен сүртіп тастайды. Алдын ала барлық құбыр буындары жақ сыртымен, сонымен қатар қамыттың балақтарының элементтері топырақ жағынан битуммен жабады, бетонды агрессивті жер астылық сулармен қиратуын қақпайлау үшін.

Құбырлардың контрукциялары типтік жобалармен қабылданады. Жұмыстарды ұйымдастыруды оңайлату үшін салынған жолда буындардың диаметрлерінің ең азы санымен өткізілуге талаптанады, сондықтан әр түрлі шамадағы шығындардың кіргізу үшін бір-, екі - немесе үшұпайлық құбырлар қолданылады.

Соңғы жылдары мырышпен қапталған метал бүрмелі құбырлар енді, шамамен 20% ға темірбетонды трубалардан тиімді болған.

Көпірлер әртүрлі контрукцияларда бола алады: біршығысты бөренелік (21, а сурет) және көпшығысты (21,д сурет); аркалық (21, б сурет); рамкалы (21, в); аспалы (21, г) және б.

Ауылшаруашылық жолдарында ең үлкен қолданылатыны ­ контрукциясы қарапайым бөренелік көпірлер және даярлауы да қарапайым. Бөренелік көпір (21, а және д) бір немесе бірнеше жайлы ­ ұшулар құрылымдарынан құралады (2), жолдың жүргінші бөлімін қолдайтын. Аралық құрылымдар (3) тіреулерге сүйенеді және быктарға (4). Тіреулер - бұл жағалық тіректер, ал быктар - аралық. Демек, біршығысты көпірлерде быктар жоқ.

Көпір ұзындығы ()- бұл тіреулердің сыртқы шекаралары аралық ара қашықтық, көпір бетінен өлшенген. Ол оның биігінен тәуелді болады, контрукциясынан және мынаған тең:

Мұнда - көпірдің типтік тесігі;

п - көпір тіректерінің саны

d – тіректер ені (немесе свайлы тіректерде свай диаметрі);

m – көпір конустарының коэффициент құламалары;

- көпірдің азат биіктігі – УВВ дан аралық ара қашықтық құрылым астысына дейін (0,5 м ден кем болмауы тиіс).

Көпірлерде 2-3 м биіктікпен конустар орнына ­ тік қабырғалар қолданылуы мүмкін: бұл жағдайда ­ келтірілген формулада көпір ұзындықтары мүшесі 2 mН түсіп қалады, ал біршығысты көпірде сонымен қатар тағы бір мүше түсіп қалады.

Көпірлерді шартты түрде кіші - ұзындығы 25 мге дейінгі болған; орташа - 25-100 м және 100 м ден көбірек.

Ауылшаруашылық жолдарында, әсіресе аудандарда, орман жергілікті құрылыс материалы болып келетін жерлерде, көпшілік көпірлерді ағаштан салады. Қарапайым ағаш көпірлер – бұл біршығысты бөренелі 2,5-3 м тесікпен.

Құбырлардың тесіктерінің және кіші көпірлердің есебі

Құбырлардың тесіктерінің және кіші көпірлердің мөлшерлерін гидравликалық есептермен анықтайды, судың шығыны мөлшерінен тәуелділікте, осы құрылымдарды өткізуі тиіс болған. Үлкен су ағындарының шығындарын, су жинайтын ауданы 100км ден көбірек болған, әдетте шамаланған жол құрылыс аймағында - күзет орындарында табиғи өлшеулердің жолымен анықтайды.

Кіші көпірлер мен құбырлар үшін, тұрақты немесе уақытша су ағыны үшін жасалған, су жинайтын аудан қайсы салу құрылғылары орын жоғарырақ болса да 100 км ден аспайды, шығындарды жеткілікті дәлдікпен эмпиристік формулалармен анықтауға болады. Ең үлкен нөсерлі шығынды кіші су жинайтын тоғандардан, ауылшаруашылық жолдары құрылыстары үшін СоюздорНИИ дің оңайлатылған формуласы бойынша анықтайды.

Мұнда ψ - геоморфологиялық параметр, бассейн рельефін характерлеуші; негізгі ­ тальвеганың орта еңістігіне тәуелді түрде анықталады;

h - ағын қабаты (мм), су жинайтын бассейннің географиялық орналасуынан тәуелді (нөсерлі ­ ауданда), қабылданған пайыздың қамсыздандырылғандығы, топырақ грунттық категориялары және ағын басынан нөсер ақырына дейінгі уақыт категорияларын; z - тұнбалардың қабаты (мм) өсімдіктерді суландыру үшін. Егер су жинайтын аудан шөппен немесе бұтамен жабылған болса, z =5-10 мм; орманмен жабылған болса - z =10-15 мм; сазды батпақтар үшін z =20-40 мм;

m және n - дәреже көрсеткіштері,

F - су жинайтын аудан (км); нақтылы өлшеуде анықталады ­ немесе көкжиекті картамен.

Геоморфологиялық ψ параметрдің мәні 4 кесте бойынша анықталады.

Бассейн рельефі	Негізгі тальефтің орта еңісі	Геоморфологиялық коэффициент
Батпақты Жазықтықты Шыңды Қыратты Таулы	0,001-0,002 0,002-0,006 0,006-0,045 0,020-0,045 0,045-0,100	0,04-0,05 0,05-0,08 0,08-0,11 0,11-0,14 0,14-0,16

Тальвеганың орта еңісін (сайдың) сай шыңында биіктік белгілерінің және тальвеганың оралған ұзындығы бойынша құрылымның шамаланған құрылысы нүктесіндегі айырымды бөлу жолымен анықтайды.

Құбырлар және ағаш көпірлер үшін ауылшаруашылық жолдарында шығынның қамтамасыз етілгендігі ­ 3% деп қабылданады (яғни бұл құрылымдар шығынға деп есептеледі, 33 жылда бір мәрте болуы мүмкін болған), ал капиталдық ­ көпірлер үшін - 2% қамтамасыз етілгендік (5 кесте).

Жауын-шашындық аудан	Сіңіп кетуі бойынша топырақтар категориялары
Лайлар, лайлы топырақтар, тақырлар, Төселген беттің	Саздақтар, алтындай және сұр орман топырақтары, саздақты - чернозем, сазды топырақтар	Черноземдер, ашық және тұйық қоңыр ормандық, карбонатты топырақтар	Супестер, шөлдік-адырлық топырақтар, сұр топырақ, құмдық және суқұмдық
2%	3%	2%	3%	2%	3%	2%	3%

Нөсерлі аудандар:1- Белоруссия, орталық аудан, солтүстік шекара батыстағы Двина аралық су айырықпен және Волгамен, Череповец, Тотьма, Орал, Повольже Волгоградқа дейін, Воронеж, Орел, Брянскі; 2 - Украина Карпаттарға дейін және Буг аралық су айырықтары және Днестрмен, Крым солтүстік бөлімі 1 ауданмен шектескен;

3- Карпат солтүстіктен ауданмен шектес болады, сонымен қатар Буг аралық су айырықтың батысына және Днестрмен;

4- Кавказ қара теңіздік жиек, Крым оңтүстік бөлім;

5- Балтық жағалау Одер сағасына дейін, және т.б.- барлығы 15 аудан.

Бақылаулармен дәлелденген, оңтүстік тараптан Ленинград – Казань сызықтары ­ең үлкен шығындары кіші су жинаушы аудандардан нөсердің көмегімен толады, оның құрамына интенсивтілігі 0,5мм/мин тен көп болған жауындар енгізіледі, сондықтан жолдың құрылымдарын көп жағдайларда нөсер шығындары деп есептейді.

Құбырлар тесіктерінің анықтамасы.

Судың ең үлкен есептелген саны құбырлардан қысымсыз, қысымды және ­ гидравликалық тәртіптегі жартылай қысымсыз режимі шарттарында ағып өтеді. (22 сурет).

Су қысымсыз тәртіп кезінде барлық құбыр бойысында азат бетке ие болады, яғни барлық қиманы толық толтырмайды. Қысымсыз тәртіп, егер судың Q шығындары арасында және құбыр диаметрі d мен келесі тәуелділік сақталса мүмкін болады:

Q ≤ 1,42 d

Осы тәуелділік бойынша, ең үлкен шығынды біле отырып, құбыр диаметрін анықтауға болады. Яғни, 6 кесте бойынша істеуге болады.

Құбырлардың диаметрі (м)	2,0	1,5	1,25	1,0	0,75
Шығын (м³/с)	Судың Н құбыр алдындағы тереңдігі және жылдамдық (м/с)
0,8 1,0 1,2 1,6 2,0 3,0 4,0 5,0 5,5	0,67/1,7 0,73/1,8 0,81/1,9 0,93/2,1 1,05/2,2 1,30/2,4 1,53/2,7 1,75/2,9 1,86/3,0	0,69/1,8 0,78/1,9 0,87/2,0 1,00/2,2 1,15/2,3 1,47/2,7	0,73/1,8 0,82/1,9 0,91/2,1 1,09/2,3 1,26/2,5	0,82/2,0 0,94/2,1	1,00/2,9

6-7 Дәріс Жол төсеніштері

1. Жол төсеніштерінің конструкциялы элементтері мен түрлері

2. Жол төсеніштері типтері

Топырақтың жол-құрылыстық сипаты.

Жер төсемін ауа-райы, жыл мезгіліне қарамастан талапқа сай геометриялык пішіннің, беріктігін жөне тұрақтылығын сақтап жайластырады.

Жер төсемін тұрғызуға пайдаланатын топырақ, күрделі динамикалық түрде өзгеретін дисперия жүйесі болып табылады, бұл жүйеге үш сыңар кіреді: топырақ, су жөне топырақтың судан бос қалған тетіктерін толтыратын ауа.

Топырақтың физикалық-механикалық сипатынын басты көрсеткіші -олардың байланысы, дымқылдығы және тығыздығы.

Топырактың.. ба йланыстылығ ы оның белгілі бір дымқыл аралығындағы созатын кернеуге қарсыласумен сипатталады. Топырақта саз бөлігі көп болса, соғұрлым бұл топырақ құрғақ күйінде тығыздау болады.

Байланысу дәрежесіне қарай топырақты 3 топқа бөлеміз:

- жеңіл топырақ, олар әлсіз байланысқан;

- ауыр топырақ, бір-бірімен тығыз байланысқан;

- күз топырағы, бүл өзара бекем байлаңысқан қатты бөлшектер.

Топырақтың дымқылдығы деп топырақтағы су массасының осы шамадағы кұрғақ топырақ бөлшектерінің массасына (топырақ каңқасына) қатынасын айтады.

Байланыстағы топырақ дымқылдық дөрежесіне қарай физикалық консистенция күйі иілгіштік және ағындылығы қатты болады.

Топырақтың қатты консистенцияда иілгіштікке, ал одан ағындыға өтуі белгілі бір қиын қыстау дымқылдықта кенеттен болады. Бұл топырақтың ең бір басты сипаты болып табылады.

Топырақтың иілгіштік консистенциясы ағынның шекарасы және илеу шекарасы деп аталатын аралықта орналасқан.

Ағын шекарасы немесе иілгіштіктің жоғарғы беті мынадай дымқылдықты сипатгайды, бүл жерде иілгіштіден топырақ ағынды (жартылай сүйық) консистенциядан өтеді. Бұл дымқылдықтан бөлшек арасындағы байланыс бұзылады, арасындағы тетіктерден еркін су пайда болады да, топырақ беріктігін жоғалтады.

Wa - ағынды шекарасын, Васильевтің балансты конусы арқылы арнайы кұрал көмегімен анықтайды.

Илеу шекарасы немесе иілгіштіктің төменгі шеті. Ол топырақтын катгы консистенциядан иілгіпггікке өтетін шекарада болады. Әрі қарай дымқылдықтың көбеюіне байланысты салмақ астындағы топырақтың беріктігі күрт төмендейді. Илеу шекарасын W_и тәжірибе жолдарымен дымқыл шамасымен анықтайды, яғни дымқылданған топырақ 3 мм қалдықпен иленетін зат ұсақтала бастайды.

Ағын шекарасы мен иілгіштік шекара айырмасын (Wa - W_и) иілгіштік саны деп атайды.

Осы сан кәбейсе, дымқылдық аралығы да көбейеді, шегіне жеткенде топырақ иілгіштік консистенциясына ие болады.

Иілгіштік саны топырақтағы жұқа дисперсті фракцияның бар болуымен және оның құрамына кіретін топырақ бөлшектерінің сипатымен байланысты. Иілгіштік сатымен топырақтың физикалык - механикалық сипатын жорамалдауға болады.

Жер төсемінің сулы жылу тәртібі

Жер төсемінің сулы жылу тәртібі деп жылдың әр мезгіліндегі жер төсемінің әр нүктесіндегі температура мен ылғалдықтың заңды түрде өзгеруін айтады. Бұл өзгерістерді білу нсәне есепке алып отыру - жолды жобалау кезіндегі мәселе. Жер төсемін құрастырып тұрған топырақ беріктігі аса маңызды дәрежеде оның ылғалдығына байланысты. Жер төсеміндегі W - ылғалдық мөлшері, мына теңдеуге сәйкес бір жыл бойы өзгеріп отырады:

+ W=q-p

бұл жерде W - топырақ ылғалдығының өзгеруі;

q - мерзімдегі судың келуі;

р - осы мерзімдегі судың шығыны.

Жер төсемінің топырағына қарай мынадай белгілі себептермен су келуі мүмкін:

- жер төсемінің шетіне түсетін атмосфералык жауын-шашын, судьщ сіңуі және жанама жатқан жерге ағып келуі;

- кабырға орнында корлар жер төсемінің бөктеріндегі жерлердін бетіндегі судың капилляр тетігінен өтіп кетуі;

- капилляр тетіктері мен маусымды жер асты суының немесе топырақты судың көтерілуі;

- жер төсемінін капилляр ылғалдығы бөлшектерден жай ғана бөлшектерге ауысуы;

- молекулярды күш ықпалынан ұштастырылған қзбыршықты судын ауысуы.

Температура темендеген жағдайда тетіктердегі судың бу конденсациясы.

Берілген жер төсемінің бөлігіндегі судың жоғалуы оның жер төсемі тереңдігіне өтіп кетуінен болады, жер төсемінің кұрғак бөлігіне капилляр және қабыршықты судың ауысуынан, сонымен қатар топырақ тетіктеріндегі судың булануы және бу баска жер төсемінің бөлігіне (жер төсемінің қабатына) ауа-райына айналуы мүмкін.

Жер төсемінің түрлі қабатының ылғалдык мөлшеріне су балансыньщ теңдеуіне кіретін себепкер шарттарынан баска топырақты жылыту температурасының ауытқуы да әсер етеді. Жол киіндері ылдиының және қиялардың жағдайы түрлі болуы және булануы топырақ пен жол киімдерінің жылу өткізгіш материялының әр түрлі болу әсерінен, олар жер төсемінің дене температурасының темендеуін тудырады.

Температураның түсуі жылудың ауысуына әкеп соқтырады және жер төсемінің бөлігіндегі температурасы 0°С жақын болса, судың ауысуына немесе күшеюіне өкеледі. Қыс түсумен топырақтың қатуына байланысты және жер төсемі қабатындағы температура айырма әсерінен ылғал төмен жатқан жоғары температурасы бар қатардан жоғарыдағы мұзды қабатына ауысады.

Шаңды топырақта судың төмендеу орналасуында мұндай жүріс қарқынды өтеді. Мұның салдарынан көктемде жер төсемі жібіген соң жол -киімі негіз астындағы топырақ ылғалданып кетуі мүмкін. Жаз жақындаған сайын жер төсемінің ылғалдығы төмендейді, ал топырак беріктігі ұлғаяды. Су балансының теңдеуіне кіретін себепкер шарттын әсер етуін ескере отырып, бұл әсер ауа-райының түрлі жағдайында байқалады, су тәртібінің өзгеру сипаты белгілі дережеде сол жергілікті ауа-райына байланысты.

Әдеттегідей, жолды салу құрылысы неғұрлым оңтүстікке жақын орналасса, соғұрлым жер төсемінің су тәртібі қолайлы болады. Бұл қарқынды ылғалданудың төмендеуіне түсінік: топырақты судың терең түсуіне, жауын-шашынның азаюына және буланудың көбеюіне байланысты.

Осыған байланысты оңтүстіктің құрғак аймақтарында топырақты судың жер төсемі су балансының өзгеруіне әсері төмендейді, сонымен қатар ылғалдың тәрізді ауысуының рөлі өседі.

Топырақ ылғалдығының езгеруі жер төсемінің пішіні мен жол киімінің жылу өткізгіштігі және су өткізгіштігіне байланысты.

Топырақ ылғалдығына аса маңызды әсер тигізетін жергілікті рельеф және жер төсемінен суды бұру тәсілі, әсіресе төмен жерлерде бұру.

Жер төсемінің деформация түрлері, адырлы жердің пайда болуы онын жүрісі

Жер төсемі топырағы қатты ылғалданса, жолдың барлық элементтерінің беріктігі төмендейді, соның нәтижесінде жол киімі бұзылады. Жер үйінділерінің және ойықтардың тікшіл бөктері төмен сырғуы мүмкін және ағын сумен шайылып кетеді. Жылдың құрғақ кездерінде қатты тұрған жел бөктердің бетінен шаңды және сазды құмды бөлшектерді ұшырып әкеледі.

Қатып калып, қайта еру бөктер мен қиялардыд топырақты бетін бұзады, олардың шайып, ұшырып әкетуге қарсылығын әлсіздендіреді. Жер үймінің жанынан аққан су бөктерлерді бұзуы мүмкін.

Жер төсемін тұрғызуда кейде жер қабатының бетіндегі қабатта жинақталған тепе-тендік жағдайы бұзылуы мүмкін. Ойықтарды қоныстандыру кезінде осылай топырақ майысқан кабатын кесіп өту шардың бөктерінің сырғуына өкеліп соқтырады.

Қиғаш таулы жер үйінділері төмен карай жылжиды. Жер үйінділері пшмтезек және суға қанық, лайлы топырақтар орналасқанда, негіздің жоғарғы беті деформацияланады және ол жан-жағына ығысады. Көбінде осылай негіздің түнбаларын байкайды, ол топырақты тығыздайды.

Жер төсемін жобалау барысында осы жағдайдьщ барлығын ескеру крек. Күрделі жағдайда жер төсемІнің әлсіз негізіндегі беріктігін есепке алып, жер төсемі бөктерін тексеру қажет.

Атмосфералық себепкер шарттың әсерінен бяік жер үйіінділерінің бектері мен терең ойыктардың талқандалуын болдырмау үшін бөктерді шөппен себелеп, шымдап (түтас немесе торлап), дүңгір материалдармен (битум эмульсиясы, цемент), тас және бетон тақталарымен қарымдау жерек.

Тас пен тақталар арқылы қарымдау тек жер төсемінің сумен шайьга жететін жерлерде қондырады (көпір, қүбыр, ағаш бөгет жанына).

Бөктерді қатырудың үнемді тәсілі ол шеппен себелеу, шөп топырақтың бөлшектерін тамырлатып тастайды. Жердін бетіндегі шөп ағын сумен жел жылдамдықтарын бәсеңдетіп, тодырақты желмен шайып кетуден сақтайды. Бұдан баска шөп-шалаң суды қорек етуі жер төсемі топырағынын ылғалдығын төмендетеді.

Егер жер үйімінің топырағында шөл шықпаса бөкгердің бетіне қалыңдығы 10 см өсімдік топырағын себеді, бөктер бойы бұл қабатгың бекем болуы үшІн атыз орналасшрады. Отырғызылатын шөп жергілікті жағдайға қарап, бүршақ түқымдастар немесе дәнді дакыл болуы тиіс, олар жайыла тамырланып, тығыз жамылғы жасау керек.

Жер төсемінің жобалау үрдісі

Жер төсемін орналастырудағы негізгі белгілер: сақтау, орнықты, ауа-райына төзімді және тәуелді болмауы. Жер төсемінле қолданатын топырақ өте қүрамды. Оның ішінде 3 компонент: су, ауа-судан бос жерлерді толтыратын физикалық - механикалык қасиетті көрсеткішінде оның байланысы, дымқылдығы, тығыздықтың пайда болуы өте маңызды.

Топырақтың құрамында балшық көп болса, ол кұрғак кезінде тығыз байланыста болады.

Балшықтан басқа жол төсеміне: супесь, суглинок, гиебень, кұм (олар әр түрлі болады - орташа немесе ірі топырақ) пайдаланылады.

Құмды тек батпақ жерде пайдаланады. Құмның құрамы үйме қатайтуды талап етеді. Сумен ағып кетуі мүмкін. Сондыктан дымқыл жерлерде жер төсеміне топырақты пайдалану қажет емес.

Шалғынды: құм және балшықтың жақсы байланысы болса, өте жақсы материал деп есептеледі.

Сортаң: өте жақсы байланысы бар. Материал қүрғак уакьпта беріктігі өте жоғары, сондыктан пайдаланар аддында оны үлкен машиналарімен борпылдатып жұмсартады.

Сортаң - су өткізбейді. Жаңбыр суы, кар суы жер гесемінде түрып қалуы мүмкін.

Балшық: құрғақ кезінде тез бірігіп байланысады.

Егер жер төсемінде дымқылдық болса, ол жолдағы бүкіл элементтерін төмендетеді содан соң жол киімі бұзылады. Құламалы үйінді және ойық төменге сырғып немесе сумен ағып кетуі мүмкін. Жылдың құрғақ ауасына қатты желде құлама үстінен топырак және кішкентай құм ұшып кетуі мүмкін.

Жер төсеміндегі қатқан, еріген су қүлама жолдын шетін бүлдіреді. Қүламаларды нығайту үшін (тас, бетон, плита, т.б.) шөп өсіру өте ыңғайлы. Шөп тамыры топыракты біріктіреді және жел жылдамдығын азайтады, олар топырақты үшырудан, ағып кетуден сактайды.

Жолды судан қорғау үшін жолды бекіту керек:

1) Кесе колденең жолдьщ екі жағы;

2) Жол жиегінде ор жасау керек;

3) Жолдың шетін жону керек;

4) Шөп егу керек;

5) Қиыршық таспен кармау;

6) Сатылы сарқырама жасау.

Осы жұмыстар жол бағасын қымбаттатады, ал жолды арзандату үшін жайлы жерден өткізу керек.

Ағын судан өту ушін көпір, өткел, ащ өткелі, су өткізу үшін күбыр жасайды. Қүбырларды зауытта жасайды. Қүбьфдан салынған өткелдер хайлы, арзан жөне ьщғайлы болады. Жайлы жерде бір қүбыр - 2 км сайын салынады. Құбырларды d-стандарт d - 0,5. 0,5,1 м, 1,25 см, 1,50 см, 2 м болады.

Құбырды кесе көлденең қарағанда құбырлар дөңгелек, үшбұрышты, төртбұрышты болады.

Дәріс 8. Жол ізденістері және жол торабын жобалау

Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы пайдаланудағы автожолдардың ұзындығы 88 мың км құрайды, оларды 65 мың км немесе 74% жергілікті маңызы бар жолдар болып табылады. 1998-1999 жылдары жергілікті маңызы бар жолдар өңірлердің балансына берілген кезде 40,4 мың км жол (ұзындығының 61%) қанағаттанарлык күйде болады. 1997 жылдан бастап жолдардың жай-күйі туралы ауқымды зерттеулер жүргізілген жоқ, жолдардын жай-күйі аса төмен қаржыландырумен байланысты одан әрі нашарлады.

Ауылшаруашылық өндірісінде көлік жыл бойы негізгі қызмет атқарады. Ауылшаруашылық өнімдерін қабылдау бөлімшелеріне шикізатты қайта өңдеуге уақытында жеткізу, сонымен қатар егістік жерлерге тыңайтқыштар жеткізу, жанар-жағар май, тұқым және тағы басқаларын тасу аса маңызды жұмыстардың бірі.

Ауылшаруашылық аудандарында тасымалдау көліктін барлық түрлерімен темір жол, су, автокөлік және әуе жолдарымен жүзеге асырылады, бірақ аса маңыздысы автокөлікке байланысты.

Автокөлік жұмысы жол жағдайына байланысты. Көктемде егіні себудің қызу шағында және күзде егін жинау кезінде қолайсыз жолдарда, яғни топырақ қабатының ылғалдануынан батпаққа айналған жолдарда жүру, жанар-майдың көп шығындалуына жөне автокөліктің тез тозуына келіп соғады, Қысқы уақыттарда жолда жүру қардын, калың болып түсуінен киындайды. Құрғакшылық жылдары топырақты жолдардан көтерілген шаң автокөлік козғалысына жақын жатқан егістік жерлерінің өніміне және тұрғылықты жерлерде тұрғындардың денсаулығы мен тұрмыс жағдайына зиянын тигізеді.

Жыл сайын еліміздің ауылшаруашылық аудандарында мыңдаған шақырымдарға созылған жолдар қатарға қосылуда.

Барлық автокөлік жолдары көпшілік қолданыстағы және ведомстволық жолдарға бөдінеді. Көпшілік қолданыстағы автокөлік жолдары мемлекеттік жол шаруашылығы ұйымдарының балансына жатады.

Автокөліктерді жетілдіру, жүктер мен жолаушыларды тасымалдаудың орташа кашьқтығын арттыруына байланысты болады.

Автокөлік жолдарын халық шаруашылығында пайдалану міндетті түрде жобалау және оның ұзақтығын арттыруды қарастыру керек. Сонымен қатар автокөлік жолдары мен автопоездардың қауіпсіз козғалысын барлык жол жүрісінде, бұрылыстар, жоғарыға көтерілу мен төмен түсуі, ауа-райы мен жыл мезгіліне карамай-ақ жүрумен камтамасыз ету керек. Жолдын сапасы жүргізуші мен жолаушыларды шаршатпайтындай жақсы жасалу керек. Барқа да санитарлық - гигиеналық жағдайлар сақталуы керек: аз шаңдату, қозғалыстың жоғарғы дәрежедегі тыныштығы, жолаушылардың ұзақ жолда демалу мүмкіндігі, автокөліктерге жанармай құю, жөндеу жұмыстарын жүргізу тағы басқа.

Жолдың маңызы жоғары болса, оның салыну мен пайдалануына катаң талап койылады. Негізгі қызмет атқаратын қозғалыстың есебі, техникалык-экономикалыұ көрсеткіші мен жол кұрылысының қаражатын анықтайды.

Бүкіл автокөлік жолдары ортақ жүйелі, қалалык, ауылшаруашылық және өндірістік кәсіпорындар жолдарына бөлінеді. Әкімшілік-саяси, экономикалық және мәдени маңызына байланысты ортақ жүйелі жолдары келесі топтарға бөлінеді: жалпы мемлекеттік, Республикалық, облыстық және жергілікті белгілеу.

Жалпы мемлекеттік жолдар мемлекет астаналарын, ірі өндірістік және мәдени орталықтарды, маңызы бар курортарды және көрші мемлекеттерді магистралды жолдармен байланыстырады

Облыстық мағынасы бар жолдар, автономдық мемлекеттік негізгі әкімшілік, мәдени, экономикалык және саяси орталықтарды, облыстарды өзара және аудан орталықтарымен байланыстырады.

Аудандык жолдар облыстық орталыктарымен, маңызды теміржол станцияларымен және өзара аудандарды байланыстырады

Жергілікті белгілеу жолдары - аудан орталықтарын және ауылды елді мекендерді, теміржол, кемежай станцияларымен байланыстырады.

Қозғалыс қарқындылығы деп бір берілген уақытта (тәулік, сағат) жолдың кескіні арқылы өтетін автокөлік санын айтады. Қозғалыс қарқындылығы жолдың барлық ұзындығында бір қалыпты болмайды.

Жалпы желідегі автокөлік жолдарынын маңызы мен козғалыстың орташа тәулігінің перспективалық қарқындылығы бойынша бес техникалық санатқа бөлінеді.

1 және 2 санатқа козғалыстын орташа тәулік есебін перспективалық қарқындылығы бойынша жалпы мемлекеттік маңызы бар жолдарды ірі қалалардан әуежайларға, өзен мен теңіз порттарына кіре берістерді жатқызады: 1 санаттағы жолдарды 7000-дай автокөліктер; 2 санаттығы жолдарда 3000-7000; 3 санаттағы жолдарды экономикалық және әкімшілік аудандарды, өндірістік және мәдени орталықтарды, көлік тораптарын, ірі өндірістерді байланыстыратын, қозғалыс қарқындылығы 1000-нан - 3000-ға дейінгі автокөліктер; 4 және 5 санаттар, бұлар көп жағдайда жергілікті шаруашылық және әкімшілік жолдарының қозғалыс қарқындылығы 4 санаттағы жолда: 200-ден 1000-ға дейін, 5 санаттағы жолдарда; 200-ге дейін автокөліктер.

Сонғы жылдары кейбір жолдардың ерекшелігін анықтайтын ауылшаруашылығы жолдарының жобалауын салумен жөндеуде ғылыми және практикалық мәселелерді шешуде мынадай негізгі факторларды есепке алған жөн:

1) технология мен ауылшаруашылығы жұмыстарын үйымдастыруға ықпал ету;

2) жаңа ауылды жетілдірудін элеметтік факторлары;

3) жүк арту түрлері (тракторлар, поездар, кұрылыс уақытындағы жүк);

4) қозғалыс тәртібі;

5) ауыл шаруашылығы өнімдерінің халық шаруашылығында құндылығы;

6) ауыл шаруашылығы өнімдеріне әсер тигізетін экономикалық негіздердің ерекшелігі;

7) қаржыландыру ерекшеліктері (әр түрлі каналдар, жол құрылысьш қаржыландыру);

8) бір аумакқа белгілі нысандардың таралуы;

9) бір объектінін шағын капиталдық сыйымдылығы;

10) түрлі жүмыстар;

11) жақсы жұмыс бойынша жұмыстардың айтарлықтай мөлшері;

12) поселкелік жұмыстардың өзгешелігі;

13) үйымдасқан құрылыс жүйесінің өзгешелігі.

Ішкі шаруашылық жолдары көбінесе құнды жерлерден өтеді, сол себепті жобалау кезінде осы факторды есепке алу міндетті. Жолдарды салуда жерлерді қайта өңдеу қажет. Жердің өсімдік қабатының жиегінің ұзындығы бойынша жер жұмыстарын бастаудың алдын алып, жақын егіс жерлерге егу керек. Жолды жобалауда үш жоба жүзеге асырылады: көлденен кескін, жоспардағы жол және үзына бойлы кескін.

Дәріс 9-10

Ауылды аудандарда аумақтық байланыстарды жетілдіру

Автомобильдік жолдар жалпы түрде инженерлік құрылыс кешені және барлық ауа райы жағдайында қауіпсіз автомобиль қозғалыстарының құрылғылары болып ұсынылады. Сол себептен кешеннің сол немесе басқа бір элементтерідаму алады. Және де жергілікті рельефтің де үлкен мағынасы бар, гидрологиялық, гидрогеологиялық, почвенно - грушовые, климат және басқа жергілікті шарттар.

Жол транспорттың қозғалысын ең аз болған транспорттық қаражаттар шартында қажет болған есептік жылдамдықпен қамтамасыз етуі қажет. Жолдағы қозғалыс қауіпсіздігі жер бөлігінің конструкциясында есептелген жылдамдыққа жетеді(көлденең ­ қима конструкциясы, лайықты жолдың жобалауымен жоспарда және профильде), жол киімі және түрлі қосалқы құрылғының құрылыстағы сапасы. Сонымен қатар, жолаушыларға қызмет етуге және көлік ­ құралдарына арналған жолдағыкерек кұрылғы және жабдықтау кешендері жасалады. Оларға кіретіндер автобекеттер, техникалық қызмет ету май құятын пунктілері, жол белгілері және т.б.

Жолдағы бұл құрылыстардың саны мен құрамы оның техникалық көрсеткіштеріне және халықшаруашылығының мәніне тәуелді болады. Ауыл шаруашылық жолдар желісін

Дата добавления: 2014-01-07