Лекция №11 (22.11.2011)

Падзеды Рэчы Паспалитай(продолжение)

Каституцыя РП скаладалася з 11 раздзелау. Улада караля набывала спадчынны характар, яе абмяжоувау сойм, яки па якасным характарыстыкам был шляхецким. Шляхта разглядался у якасци прывылигаванага саслоуя, але яе правы были абмежаваны. Яна ужо не была вышэйшай уладай над прыгонными сялянами, але прыгоннае права яшчэ скасоувалася, залежнасць яшчэ мела месца. У новым асноуным законе освещался падзел улады на судовую, выканаучую, заканадаучую галины. Канституцыя зрабила вялики крок на шляху абъединення краины: быу сфармираваны адзины кабинет министрау и иншыя дзяржауныя установы, дзе прадстауники ВКЛ мели палову пасад. У сваей аснове канституцыя 3 мая мела прагрэсиуны характар, яна адкрывала шлях на дэмакратизацыю и грамадства и улады. Але была абмежаванасць: па ранейшаму заставауся саслоуны характар пабудовы грамадства. Канстытуцыя 3 мая, якая была кампрамисам памиж шляхтай и буржуазияй, мела станоучыя характарыстыки, яна магла стаць пачаткам новых рэвалюцыйных змен у краине, таму яна выкликала незадаволенасць старой шляхты, якую падтрымливали Прусия и Расия па сваих ужо меркаваннях. 27 красавика 1792 прадстауники кансерватыунай аппазицыи падписали у Петербурге акт канфедэрацыи, яки перакрэсливау прынятую канституцыю и вяртауся да кардынальных правоу 1768 года. Гэты акт быу прагалошаны у мястэчку Тархавица, Украина. Пасля арганизацыйных вапросау канфедэраты звярнулися да ваеннай помощи у Расии. Кацярына 2 каникаравала у РП 100-тысячную армию у пачатку 1793 года и гэта было адкрытай агрэсияй супротив краины, але пры гэтым у гэты час знешнепалитычныя абставины спрыяли РП: Аустрыя и Прусия были уцягнуты у вайну з буржуазнай Францыяй, и не магли дапамагчы Расийскай импэрыи. Таким чынам, РП мела перспективы перамагчы у гэтай барацьбе, але Станислау Аугуст вырашыу пайци на кампрамис и адгукнуся на ультыматум Кацярыны 2: ён прыпыниу ваенныя дзеянни и пачау перамовы з тархавицкими канфедэратами. Выникам гэтых уступак была ликвидацыя дзеяння канституцыи 3 мая.

Урад Расийскай имперыи у пачатку пачау перамовы з Прусияй и Аустрыяй аб падзеле РП. У таких умовах быу праведзены РП, яки адбыуся 23 студзеня 1793 года у Пецярбурзе, дзе была падписана Пецербургская Канвенцыя, якая засведчыла гэтае дзеянне. З гэтым падзелам да Прусии адыходзили этничныя Польския земли, Расия атрымала цэнтральную частку Беларуси да линии Друя-Пинск. Таксама да Расии адышла заходняя Украина и Падолле – усё гэта скалала тэрыторыю у 280 тыс км кв с насельництвам у 3 млн жыхароу. Аустрыя у другим падзеле удзел не брала.

17 чэрвеня 1793 у новым замке у Гародне быу собраны сойм РП, яки павинны быу зацвердзиць други падзел. Дамова адносна Прусии доуга не прымалася, што статуецца расии, дэлегаты сойма быстра прагаласавали. Пасля яго абвяшчэння дэпутаты доуга маучали, не выносячы ниякага рашэння. Пасля ночы маучання Бялински сказау, што маучанне – гэта знак згоды и падцвярдзиу рашэнне сойма. Сойм праводзиуся у замке, акружённым расийскими войсками, трэба дапоуниць и увайшоу у гисторыя як “нямы”.

У час правядзення гэтага сойма была скасавана канституцыя 1791 года и прынята новая, згодна её, вярталася выбарнасць караля, вышэйшым заканадаучым органам заставауся сойм, ён мусиу скликацца кожныя 4 гады на 8 тыдняу, але, як и у папярэдняй канституцыи, права Либерум Вета было адменена.

2. Паустанне Тадэвуша Касцюшки

Други падзел РП акрамя негатыуных момантау, звязаных з крахам эканамичнай и палитычнай систэм, меу патрыятычны настрой. Усё гэта стала падмуркам для паустання, ское было агульнанацыянальным, якое сумяшчала розныя плыни и нацыянальна-вызваленчым руху. Актыуны удзел у падрыхтоуцы и правядзення паустання прымали ваенныя, культурныя дзеячы, святары, навукоуцы и гэтак далей. Сярод их акрэслилися дзве плыни: памяркоуная (яе прадстауники не жадали сацыяльных изменений без прыцягнення шыроких масс) и радыкальная (яе прадстауники жадали вярнуць былыя границы РП, измениць манархию у рэспублику и правесци радыкальныя буржуазныя рэформы). Гэтыя плыни иснавали як у самой краине, так и за яе межами. Падрыхтоука паустання ускладнялася тым, што у выпадку няудачы выступлення гэта стане падмуркам для Расии и Прусии ажыццявиць канчатковую ликвидацыю РП. Падставы для гэтага были, напрклад, Аустрыя вельми дамагалася, якая не брала ничога пасля другога падзелу, а разлик Аустрыи на тэрытарыяльны прырост за кошт Баварыи и иншых зямель аказауся марным.

Паустанне было прызначана на восень 1793 года першапачаткова, але да гэтага часу у Украине яшчэ не усе было падрыхтавана. Спачатку паустанцы были нацэлены захапиць Кракау и адцягнуць туды расийския войски, якия были расквартыраваными па усеё краине. Але магчымасци пака не ыло, таму дата была перанесена. Паустанне пачалося тольки у сакавику 1794. Азнаменвалась яно уваходам атрадау Касцюшки у Кракау.

24 сакавика 1794 года на Кракауским рынку быу абвешчаны акт паустання грамадзян, жыхароу Кракаускага ваяводства. Згодна з актам паустання утваралася вышэйшая нацыянальная рада, функцыи якой заключались у кирауництве паустаннем. Была прадугледжана больш дакладная структура киравання паустаннем. Были створаны новы органы юстыцыи – рэвалюцыйныя суды, функцыями яких быу разгляд дзеянняу, накираваных супраць паустання. Тады жа 24 сакавика на Кракауским рынку Касцюшка прынёс прысягу, што ён будзе бароцца за интарэсы народу РП. З гэтага часу Касцюшка неафицыйна становицца асноуным киравальникам паустання з правами дыктатара.

У першы дзень паустання Касцюшка выпусцию шэраг обращений: да армии, да грамадзян, да жанчын, да духавенства. У гэтых обращениях ён закликау да усеагульнай барацьбы ва узросце ад 18 да 27 гадоу. Таксама быу абвешчаны ваенны стан ва усих гарадах и вёсках. В обращениях асаблива падкрэсливауся пункт аб свабодзе веравызнання. На працягу тыдня да атрада Касцюшки далучылся каля 6 тыс чалавек, каля 2-ух тысяч з их были сяляне, якия были узброены тыповыми для сялян видами зброи: косами и пиками, таму их менавита называли “касимерами”.

17-18 красавика паустали грамадзяне Варшавы. Паустанцы знишчыли расийски гарнизон, захапили арсенал. Амаль адначасова з паустаннем у Варшаве было абвешчана паустанне у Мазавецким ваяводстве. Паустанне падтрымали таксама Сандамирскае и Люблинскае ваяводствы и Хелмска зямля. У канцы сакавика да паустання далучылися земли ВКЛ.

Першыя сутычки з царскими войсками адбылися у Шаулях(зараз гэта Шауляй) 16 красавика 1794 года. У ноч з 22 на 23 красавика паустанцы захапили Вильно. З дапамогай гараджан невяликае литоускае войска (каля 500 чалавек) разграмила атрад у 3 тыс чалавек.

На пачатку Тадэвуш Касцюшка, яки так и не змог прабицца у бок Варшавы, спыниуся пад Паланцом. 7 мая 1794 ён выдау Паланецки универсал, яки устаноуливау новыя заканадаучыя нормы: згодна з им устаноуливалася апека урада над сялянами, якия объявлялись асабиста вольными, але зямля, як и раней, пакидалася у валоданни памешчыкау. Пайсци ад пана селянин мог тольки пры умове выплаты даугоу и дзяржауных падаткау. Селянин мусиу паведамиць камиссии киравання аб месцы яго будучага жыхарства. Спецыяльныя камиссии были створаны, каб сачыць за выкананнем умоу Паланецкага универсала.

З аднго боку, Касцюшка пытауся трымацб пад сваим бокам сялян, але не хацеу пацераць адносины з феадалами. И усё ж палитыка Касцюшки у дачыненни сялян дала свае profits

У некаторых битвах прымала учасцие каля 800 атрадау сялян.

Аднак у пачатку чэрвеня палитычная ситуацыя ускладняецца. Русския и пруския войски объединили свои силы, намаганни Касцюшки не дапусциць гэтага объединения никакого толку не имели, поэтому 6 чэрвеня 1794 была битва пад Шчакацинами, дзе паустанцы атрымали паражэнне, выникам чаго яны были вымушаны пакинуць Кракау. Новае паражэнне пацяпела битва пад Хелмам 8 чэрвеня 1794 года. Ситуаця яшчэ больш осложнилась. Летом 1794 немагчыма было канчатковым чынам падавиць паустанне, бо Расия баялася вайны з Турцыяй. Але 8 верасня пасол Расии у Стамбуле атрымау завярэнни Турцыи захаваць мир з Расияй, у вынику чаго Кацярына 2 перакинула войски Аляксандра Суворава з турэцкага фронту на Касцюшку.

10 кастрычника пад Мацяевичами Касцюшка чарговы раз спраабавау атрымаць перавагу над царскими войсками, але и яна атрымала паражэнне, паранены Касцюшка трапиу у палон. Пазбауленне аднаго з найбольш харызматычных лидэрау адбилася на дальнейшай справе паустання. Корпус Суворова працягвау свае наступленне. 4 листапада ён узяу Варшаву, якая сдалася на працягу некальких дзён без сопротивления. Варшава капитулявала.

16 листапада паустанcкае войска на чале з Ваужэцки здалося руским войскам.

Дата добавления: 2014-01-20