Д-т активті шот К-т Д-т Пассивті шот К-т

Сальдо бастапқы				Сальдо бастапқы
Ұлғаю +	Азаю -	Азаю -	Ұлғаю +
Айналым (Д-т)	Айналым (К-т)	Айналым (Д-т)	Айналым (К-т)
Салбдо түпкілікті			Салбдо түпкілікті

Шоттар бойынша түпкілікті қалдық негізінде жаңа бухгалтерлік баланс жасалады.

2.6.2. Шоттардағы екі жақты жазба

Шаруашылық операцияларды бейнелеп көрсету тәсілі ретінде екі жақты жазба өндірісте болатын барлық шаруашылық процестерін есептеу үшін қолданады. Екі жақты жазба ақшалай бағасы бар шаруашылық операциялар бухгалтерлік есебі шотында бейнелеп көрсету тәсілін білдіреді, олар шаруашылық құралдарында, олардың шығу көздерінде және шаруашылық – құқықтық қатынастарда өзара байланысқан өзгерістер туғызады. Шоттар арсындағы байланыс шоттар корреспонденциясы, ал өзара шаруашылық операциялармен байланысқан шоттар - корреспонденттелетін деп аталады. Шоттарда енгізілерден бұрын операциялар есептік формалар (проводкалар) жасалады, олар жазбалар қандай шотта жүргізілетіні көрсетеді. Дебеттелетін, кредиттелетін шоттарды және шаруашылық операциялардың сомасын көрсету бухгалтелік проводка деп аталады, олар құжаттар негізінде жасалады. Корреспонденттелген шоттарға байланысты күрделі және жай бухгалтерлік проводкалар болады. Бір дебеттелетін және бір кредиттелетін шоттардан тұратын жай проводка деп аталады. Бір дебеттелетін және бірнеше кредиттелетін, керісінше, бірнеше дебиттелетін және бір кредиттелетін шоттардан тұратын күрделі проводка деп аталады

Бухгалтерлік есептің принциптері.

2.6.3 Синтетикалық және аналитикалық шоттар.

Бухесепте шоттардың екі: синтетикалық және аналитикалық түрлері егжей-тегжей тәптіштелу, жинақталып қорытылу дәрежесі әр түрлі ақпарат пен көрсеткіштерді алу үшін қолданылады.

Синтетикалық шоттарда шаруашылық құралдары мен олардың қозғалысы туралы жинақтап қорытылған көрсеткіштер болады. Олар тек қана ақшалай түрде көрсетіледі.

Аналитикалық шоттар есептің тиісті объектілеріне түгел, толық сипаттама береді, олар синтетикалық шоттардың дамуына орай ашылады. Материалдық құндылықтарды бейнелеп көрсететін аналитикалық шоттар тек қана ақшалай емес, заттай түрде де жүргізіледі. Синтетикалық және аналитикалық есеп шоттарындағы жазбалар сол бір құжаттар негізінде жасалады.

Синтетикалық шоттың дебеті мен кредиті бойынша айналымдар аналитикалық шоттарды біріктіретін айналымның жалпы сомасына тиісінше тең болуға тиіс.

Мысалы: «Қызметкерлердің және басқа адамдардың берешегі» 333 шот синтетикалық шот болып табылады, оған қызметкерлердің аты-жөні бойынша аналитикалық шоттар ашуға болады, мысалы аналитикалық шот- Иванов және т.б.

Іс жүзінде синтетикалық және аналитикалық шоттардан басқа ішкі шоттар /субшоттар/, яғни синтетикалық және аналитикалық шоттар арасындағы аралық буыл қолданылады, олардың көмегімен осы синтетикалық шот ішіндегі жекелеген объектілер қорытындыланған мәліметтерді алу үшін аналитикалық шот мәліметтерін қосымша топтастыру іске асады.

Мысалы: «Отан» 203 шоты. Бұған «Бензин» 203/1, «Дизельді отын» 203/2 ішкі шоттар ашуға болады.

Синтетикалық шоттардың аналитикалық шоттармен өзара байланысы

«Отын» 203 синтетикалық шоты

«Бензин» АИ -93

Ішкі шоттар 203/2

203/...

203/1

«Аналитикалық шоттар»

«Бензин»

«Дизельді отын»

«Басқалары»

«Бензин» АИ -91

«Бензин» А-76

Көрсетілген шаруашылық операциялары шоттарының кореспонденциясын құрайық:

№ реті	Шаруашылық операциясының мазмұны	Сома, теңге	Кореспонденция
дебет	кредит
	Жабдықтаушылардан түскен шикізат пен материалдар 15% ҚҚС сомасы	32 000   4 800	«шикізат пен материалдар» «орның толтыру үшін ҚҚС»	«Төленетің шоттар»
	Өндіріске босатылған материалдар	19 000	«Материалдар»	«Шикізат пен материалдар»
	Есеп беретін адам қоймаға кеңсе тауарларын алу, кіріске алу үшін аванстық есеп ұсынады. Пайдаланылмаған ақша сомасын кассаға өткізеді.		«Басқа да материалдар»   «Кассадағы қолма-қол ұлттық валюта»	«Есеп беретін адамдар мен есеп айырысулар» «Есеп беретін адамдар мен есеп айырысулар»
	Қызметкердің жалақысынан жеке табыс салығы ұсталады		«Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар»	«Басқа да салықтар, алымдар және бюджетке міндетті төлемдер»
	Банктегі есепшоттан кассаға алынған қолма-қол ақша	19 400	«Кассадағы қолма-қол ұлттық валюта»	«Ағымдық шоттағы ақша»
	Бюджетке аударылған салықтар	4 600	«Басқа да салықтар, алымдар және бюджетке міндетті төлемдер»	«Ағымдық шоттағы ақша»
	Кассадан берілген жалақы	19 400	«Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар»	«Кассадағы қолма-қол ұлттық валюта»
	Жабдықтаушыларға берешекті өтеу үшін есеп шоттан аударылды	10 600	«Төленетің шоттар»	«Ағымдық шоттағы ақша»
	Негізгі өндіріс мұқтажына босатылған отын	1 470	«Материалдар»	«Отын»
	Қысқа мерзімді кредит бойынша берешекті өтеу үшін есепшоттан аударылды.	35 000	«Банк қарыздары»	«Ағымдық шоттағы ақша»
	Кассадан есеп беретін адамға берілді		«Есеп беретін адамдар мен есеп айырысулар»	«Кассадағы қолма-қол ұлттық валюта»
	Банктің қысқа мерзімдік кредиті шоты есебіне қосым қойылды	120 000	«Ағымдық шоттағы ақша»	«Банк қарыздары»
	Басқа да кредиторлар есепшотына аударылды	3 500	«Кредиторлар мен басқа да есептеулер»	«Ағымдық шоттағы ақша»
	Басқа да дебиторлардан есепшотқа түсті	3 852	«Ағымдық шоттағы ақша»	«Басқа да дебиторлық берешек»
	Бітпеген өндірістің ай басындағы қалдығы негізгі өндіріс шығымдарына көшіріледі /сома есептеледі/	60 000	«Негізгі өндіріс»	«Бітпеген негізгі өндіріс»
	Өңімнің өзіндік құнын есептеп шығару үшін материалдар бойынша шығындар негізгі өңдіріс шығындарына кіреді	20 470	«Негізгі өндіріс»	«Материалдар»
	Өндірістен шыққан дайын өнім	60 470	«Дайын өнім»	«Негізгі өндіріс»
	Бітпеген өндірістің ай фонындағы қалдығы негізгі өндіріс есебінен шығарылады, түгендеу жолымен табылады.	20 000	«Бітпеген негізгі өндіріс»	«Негізгі өндіріс»

Баланс негізінде бухгалтерлік есеп шоттарын ашамыз, операцияларды шоттарға жазамыз, ай соңындағы айналымдар мен сальдоны /қалдық/ есептейміз. 24 бет

Дт 122 Кт

Сб = 676600
Айн =	Айн =
Ст = 676600

Дт 201 Кт

Сб = 171000	2)19000
1)32000
Айн = 32000	Айн =19000
Ст = 184000

Дт 203 Кт

Сб = 40000	9)1470
Айн =	Айн =1470
Ст = 38530

Дт 211 Кт

Сб = 60000	15)60000
18)20000	Айн =60000
Айн = 20000
Ст = 20000

Дт 221 Кт

Сб = 55000
17)60470	Айн =
Айн = 60470
Ст = 115470

Дт 441 Кт

Сб = 77000	5)19400 6)4600 8)10600 10)35000 13)3500
12)120000 14)3852
Айн = 123852	Айн =73100
Ст = 127752

Дт 451 Кт

Сб = 200	11)30
3)18 5)19400
Айн = 19418	Айн =19430
Ст = 188

Дт 333 Кт

Сб =118	3)100 3)18
11)30
Айн = 30	Айн =118
Ст = 30

Дт 339 Кт

Сб = 7782	14)3852
Айн =	Айн =3852
Ст = 3930

Дт 901 Кт

Сб =	16)20470
2)19000 9)1470
Айн = 20470	Айн =20470
Ст =

Дт 206 Кт

Сб =
3)100
Айн = 100	Айн =
Ст = 100

Дт 900 Кт

Сб =	18)20000 17)60470
15)60000 16)20740
Айн = 80470	Айн =80740
Ст =

Дт 503 Кт

Сб =	Сб=960 000
Айн =	Айн =
Ст =	Ст=960 000

Дт 601 Кт

Сб =	Сб=80000   12)120000
10)35000
Айн =35000	Айн =120000
Ст =	Ст=165000

Дт 681 Кт

Сб =	Сб=21000
4)1600 7)19400
Айн = 21000	Айн =
Ст =	Ст=

Дт 671 Кт

Сб =	Сб=19700   1)32000
8)10600
Айн = 10600	Айн =37120
Ст =	Ст=46220

Дт 639 Кт

Сб =	Сб=3000   4)1600
6)4600
Айн = 4600	Айн =1600
Ст =	Ст=

Дт 687 Кт

Сб =	Сб=4000
13)3500
Айн = 3500	Айн =
Ст =	Ст=500

Дт 331 Кт

Сб =	Сб=
1)5120
Айн = 5120	Айн =
Ст = 5120	Ст=

2.7 Айналым ведомостері, олардың түрлері мен міндеттері.

Субъектінің өндірістік-шаруашылық іс-әрекеттерін басқару және бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуін тексеру үшін қаражаттың кейбір түрлері, шығу көздері мен процестері жөнінде жинақталған мәліметтер қажет. Мұндай мәліметтерді әр айдың соңында шоттардан алады, алайда әрбір шотта есеп объектісінің бірін ғана сипаттайтын көрсеткіштер болады. Есеп объектілерінің жалпы сипаттамасы жекелеген көрсеткіштерді бір жерге топтау жолымен алуға болады. Бұл үшін шоттардағы айлық қалдықтар мен айналымның жиынтық сомасы көрсетілетін айналымдық ведомостері қолданылады.

Ай соңындағы айналым-сльдалық ведомості /бұдан бұрынғы шешім негізінде/ құрайық:

Аталуы	Ай басындағы қалдық	Ай ішіндегі қалдық	Ай соңындағы қалдық
дебет	кредит	дебет	кредит	дебет	кредит
122 «Ғимараттар мен үйлер»
201 «Шикізат пен материалдар»
203 «Отын»
211 «Бітпеген өндіріс»
221 «Дайын өнім»
331 «Өтеуге арналған ҚҚС»
441 «Ағымдық шоттағы ақша»
451 «Кассадағы қолма-қол ақша»
333 «Қызметкерлердің берешегі»
334 «Басқа да дебиторлық берешек»
901 «Негізгі өндірістегі материалдар»
206 «Басқа да материалдар»
900 «Негізгі өндіріс»
503 «Салымдар мен пайдалар»
601 «Банк қарыздары»
681 «Қызметкерлермен есеп айырысу»
671 «Төленетін шоттар»
639 «Басқа да салықтар, алымдар және бюджетке міндетті төлемдер»
687 «Басқа да кредиторлық берешек»
жиыны

Ерекшіліктері:

· Бухгалтерлік есеп дұрыс ұйымдастырылған кезде бағаналардағы жиынтық сомалар екі-екіден жұптасып теңесуі тиіс.

· Дебеттік бастапқы сальдоның жиыны кредиттік бастапқы сальдоның жиынтығымен теңесуі тиіс.

· Жиынтық дебет айналымы жиынтық кредит айналымына теңесуі тиіс.

· Дебет пен кредит бойынша түпкілікті сальдоның қорытындысы да тең болуы тиіс.

Шахматтық айналымдық ведомость. Синтетикалық есеп шоттары бойынша айналым ведомоті пайдалану мүмкіндіктері едәур шектеулі. Оларда көрсетілген айналымдар сол немесе басқа да шоттағы жинақ соманы білдіреді. Мүндай мәліметтер негізінде құндылықтардың қайдан келіп, қайда кеткенін білу мүмкін емес. Дегенмен мұндай мәліметтер керек. Кәсіпорынның айналымдар туралы мәліметтерді шахматтық айналымдық ведомостпен алады. Шахматтық айналым ведомостін жасалық.

Дебетеле тін шот

КРЕДИТТІК ШОТ

жиыны

жиыны

Есептің кезең соңына баланс жасайық.

Актив	Сома, теңге	МКМ	Сома, теңге
122 «Ғимараттар мен үйлер» 201 «Шикізат пен материалдар» 203 «Отын» 211 «Бітпеген өндіріс»	676 600 184 000 38 530 20 000	503 «Салымдар мен пайлар» 601 «Банк қарыздары» 671 «Төленетің шоттар» 687 «Басқа да кредиторлық қарыздар»	960 000 165 000 45 900
221 «Дайын өнім» 331 «ҚҚС өтеуге» 441 «Ағымдық шоттағы қолма-қол ақша» 451 «Кассадағы қолма-қол ақша» 333 «Қызметкерлердің берешегі» 334 «Басқа да дебеторлық берешек» 206 «Басқа да материалдар»	115 470 4 800 127 752   3 930
Барлығы		Барлығы

Дата добавления: 2014-01-20