Эпоха Асветніцтва: агульная характарыстыка

Пытанне № 8

Для кожнага жанра рэгламентаваліся героі і мова.

Мова “высокіх” жанраў была ўрачыстая, “прамоўніцкая”, насычаная кніжнай лексікай, нізкіх – больш набліжаная да размоўнай. Героі класіцыстычных трагедый прапаведавалі абавязак перад дзяржавай, патрыятызм, агульнаграмадскае ў іх перамагала асабістае (каханне, сваяцкія адносіны).

Нельга было змешваць літ. роды і жанры.

Жанравыя формы новай літаратуры (раман, балада, санет) ігнараваліся.

Класіцыстамі ўведзены п рынцып трох адзінстаў у драматургіі:

адзінства часу, месца і дзеяння.

А таксама – п яць элементаў сюжэту: экспазіцыя, завязка, развіццё дзеяння, кульмінацыя, развязка.

Рацыяналізм класіцыстаў наклаў адбітак на характары персанажаў.

Яны аднабаковыя (падкрэсліваецца нейкая пазітыўная ці негатыўная рыса), выразнікі пэўнай ідэі. Напрыклад, у Мальера Тарцюф – увасабленне ліцамерства, Гарпагон – сквапнасці.

Класіцысты асаблівую ўвагу звярталі на выхаваўчую функцыю літ-ры. Аднак выхаванне “прыгожага густу” не было дыдактызмам і маралізатарствам. Выхоўваць чалавека павінна асалода, якую дае мастацтва.

Узнікненне мастацтва класіцызму, яго вызначальныя асаблівасці былі звязаны з грамадска-гістарычным развіццём еўрапейскіх краін у ХVІІ – ХVІІІ стст., а больш канкрэтна – з нацыянальным рухам, скіраваным на палітычнае, ідэалагічнае, эканамічнае аб’яднанне краін, на чале якога станавілася абсалютная манархія.

У бел. л-ры класіцызм як напрамак не склаўся. Рысы класіцызму прысутнічаюць ў творах К.Марашэўскага (“Камедыя”), ранняга В.Дуніна-Марцінкевіча (“Ідылія”).

Некаторыя прыкметы эстэтыкі і паэтыкі класіцызму ў парадыйнай форме знайшлі адбітак у беларускай літаратуры і ў бурлескных творах (паэмы “Энеіда навыварат” і “Тарас на Парнасе”).

ЭПОХА АСВЕТНІЦТВА. Эпоха (з грэч. – прыпынак) – прамежак часу ў развіцці прыроды, грамадства, навукі і інш., які мае пэўныя характэрныя асаблівасці. Эпохамі ў развіцці л-ры лічацца

Рэнесанс (ХІV – ХVІ стст.),

Асветніцтва (ХVІІІ ст.).

Можна сустрэць таксама выразы “эпоха Сярэднявечча”, “эпоха класіцызму, рамантызму” і інш. У дадзеным выпадку тэрмін эпоха з’яўляецца сінонімам паняццяў этап ці напрамак.

У аснове літаратуразнаўчага разумення эпохі ляжыць агульнасць філасофскіх і эстэтычных поглядаў на пабудову гарманічнага і справядлівага грамадства, на сцвярджэння ідэі свабоднага чалавека, на вызначэнне месца мастацтва ў грамадскім жыцці і спецыфікі яго сутнасці.

Прадстаўнікі Рэнесансу і Асветніцтва прапаноўвалі адрозныя шляхі ўдасканалення грамадства і чалавека.

Разняволенне асобы, вера ў магчымасці “натуральнай прыроды” чалавека – у першых.

У другіх – вера ў чалавечы розум, у станоўчае ўздзеянне на чалавека, на грамадства ў цэлым навуковых адкрыццяў, асветы, адукацыі.

Эпоху Асветніцтва вылучаюць ў літаратурах Францыі, Англіі, Германіі, Расіі. Прадстаўнікі – пісьменнікі-філосафы: Д.Дзідро, Ж.Ж.Русо, Вальтэр, Г.Лесінг, І.Шылер, І.Гётэ, М.Ламаносаў; пісьменнікі Д.Дэфо, Рычардсон, Свіфт, Філдзінг, Бамаршэ, А.Радзішчаў, А.Грыбаедаў і інш.

У ХVІІІ ст. у еўрапейскіх літаратурах суіснавалі такія літаратурныя напрамкі як барока, класіцызм, сентыменталізм, рамантызм.

Аднак з паняццем Асветніцтва яны звязаны не ўсе.

У параўнанні з барока і класіцызмам Асветніцтва новая па сваёй філасофскай і эстэтычнай сутнасці з’ява.

У адрозненне ад мастакоў Рэнесансу і класіцыстаў, якія запазычвалі сюжэты і герояў з папярэдніх этапаў мастацкай культуры, асветнікі звярнуліся да той рэчаіснасці, што іх акружала, інш. словамі – бралі матэрыял для вобразнага ўвасаблення з жыцця.

Менавіта яны зрабілі істотны крок да збліжэння літаратуры з жыццём.

Адзін з важнейшых творчых прынцыпаў пісьменнікаў-асветнікаў – канкрэтна-гістарычная дэталізацыя мастацкага вобраза.

Гэты прынцып свядома супрацьстаўляўся ўніверсалісцкаму выкарыстанню класіцыстамі гатовых, створаных папярэднікамі форм.

Адзін з тэарэтыкаў Асветніцтва (Хогарт) палемічна сцвярджаў, што такі прынцып “больш карысны, чым адвечны пафас і сумнае паўтарэнне сцёртых, збітых сюжэтаў Бібліі і недарэчных гісторый пра язычніцкіх багоў”.

У літаратуры Асветніцтва вылучаюцца два кірункі: інтэлектуальны (Свіфт, Філдзінг, Дзідро, Лесінг, Хогарт) і сентыментальны (Стэрн, Русо, ранні Гётэ).

Першы з іх прапаведаваў розум, інтэлект як беспамылковы крытэрый ісціны ў чалавечым існаванні, як галоўны сродак пазбаўлення ад усіх недахопаў у грамадскім і асабістым жыцці чалавека.

Другі – гэтую ролю адводзіў пачуццю, бачачы ў ім надзейны сродак пабудовы гарманічных адносін паміж людзьмі. Сентыментальны кірунак заявіў аб сабе пазней, чым інтэлектуальны, і з’яўляўся, па сутнасці, рэакцыяй на асноўную філасофскую ідэю папярэднікаў. Сентыменталісты шукалі апору ў філасофскіх тэорыях Юма, Русо, Гердэра, якія за аснову бралі не розум, а пачуццё і веру.

Рысы асветніцкага светабачання прысутнічаюць таксама ў прадстаўнікоў рамантызму.

Аднак яны, у адрозненне ад інтэлектуалістаў і сентыменталістаў, у цэнтр увагі паставілі не розум і пачуццё, а творчую здольнасць гені я. Мастацтва пачало ў самім сабе шукаць сродак пазбавіць чалавецтва ад бед.

Дата добавления: 2014-01-11