Сацыяльна-эканамічная гісторыя Полацкага і Тураўскага княстваў

Асноўным заняткам жыхароў Еўропы, у тым ліку Беларусі, з’яўлялася земляробства, таму зямля была вялікай каштоўнасцю.

З узнікненнем княжанняў асноўным ула­да­льні­кам зямлі зрабілася дзяр-жава ў асобе князя. За службу князю яго знаць – баяры, служылыя людзі – атрымлівалі зямлю з сялянамі-абшчыннікамі. У навуцы гэтых уладальнікаў называюць феадаламі.

Перыяд IX – першай паловы XIII ст. на беларускіх землях называюць часам ранняга феадалізму.

Феадалізм ха­рак­та­ры­зу­ец­ца панаваннем натуральнай гаспадаркі, надзя-леннем зямлёй і пры­ма­ца­ван­нем да яе непасрэднага вытворцы, асабістай залежнасцю се­ля­ні­на ад феадала (пазаэканамічны прымус), нізкім узроўнем тэхнікі і апрацоўкі зямлі.

Першапачатковай формай эк­с­п­лу­а­та­цыі сялянства была даніна з кож-най сялянскай гаспадаркі, якая збі­ра­ла­ся князем з дружынай метадам па-люддзя.

У выніку перадачы князем абшчынных зямель знаці, дружыннікам і царкве назіраўся паступовы рост феадальнага землеўладан­ня. Аформленае ў выглядзе «вотчыны», яно ўключала гаспадарскую зямлю, пабудовы, жывы і мёртвы інвентар і магло перадавацца ў спад­чы­ну разам з сялянамі, якія выконвалі абумоўленыя павіннасці. У канцы Х – пачатку ХІ ст. сярод абшчыннікаў вылучылася ка­тэ­го­рыя «радовічаў», якія трапілі ў залежнасць да феадала і мусілі зак­лю­чыць з ім адпаведную дамову («рад»). Тыя аб-шчыннікі, якія па­зы­ча­лі ў гаспадара «купу» – пэўную колькасць прадуктаў, зваліся «закупамі» і мусілі працаваць на яго зямлі да поўнай выплаты пазыкі. Ха­ло­па­мі называлі былых абшчыннікаў, якія гублялі асабістую сва­бо­ду і ператвараліся ў поўную ўласнасць феадала.

Пашырэнне металургіі і металаапрацоўкі станоўча адбілася на павы­шэн­ні прадукцыйнасці сельскай гаспадаркі, што, у сваю чаргу, абумо­ві­ла аддзя-ленне ад яе рамяства і ператварэнне яго ў самастойную сферу гас­па­дар­чай дзейнасці людзей. Аднымі з першых з масы сельскага насе­ль­ніц­т­ва вылучы-ліся крычнікі і кавалі. Месцам іх працы і пражывання стаў новы тып населе-ных пунктаў – горад. У ліку першых узніклі Полацк (862), Тураў (980), Берасце (1019), Віцебск (1021), Менск (1067), Га­род­ня (1127) і інш., усяго ў ХІІ ст. – 33. Тут апрацоўкай жалеза зай­ма­лі­ся рамеснікі 16 спецыяльнасцей. У ХІ–ХІІ стст. яны выпускалі больш за 100 відаў жалезных вырабаў, у тым ліку прылады працы, зброю, упрыгожанні. Частка майстроў авалодала рознымі метадамі апра­цоў­кі каляровых металаў і займалася ювелірнай справай.

З вынаходніцтвам у ІХ–Х стст. ганчарнага кола выпуск глінянага по­су­ду значна павялічыўся. Развіваліся ткацтва, вы­раб скур і футра, апрацоўка каме-ню, дрэва і косці.

З вылучэннем рамяства ў самастойную сферу дзейнасці людзей з’явіліся купцы – пасрэднікі паміж вытворцамі і спажыўцамі рамеснай прадукцыі. Ра-зам з рамеснікамі яны засялялі пасад. З ператварэннем гарадоў у ваенна-ад-міністрацыйныя цэнтры другую іх частку складалі ўмацаваныя дзядзінцы.

У IX–XIII стст. беларускія землі вялі гандаль з Візантыяй, арабскім Ус-ходам, Заходняй Еўропай, усходнеславянскімі княствамі. Важнае значэнне для развіцця гандлю ў гэты час меў водны шлях «з варагаў у грэкі», які звязваў Прыбалтыку і Скандынавію з Візантыяй. У разгля­да­е­мы перыяд з тэрыторыі Беларусі экспартавалі футра, воск, мёд, лён, зброю, рамесныя вырабы і іншыя тавары. З Заходняй Еўропы і Візан­тыі паступалі прадметы раскошы: дарагія тканіны, прыправы, каля­ро­выя металы і каштоўныя камяні, віно і інш.

Такім чынам, у IX – першай палове XIII ст. (на некалькі стагоддзяў паз­ней, чым у Заходняй Еўропе) на беларускіх землях ад­бы­ва­лася ўста­ля­ван­не раннефеадальных адносін, узнікненне першых дзяржаўных ут­ва­рэн­няў, фармаванне асноўных класаў фе­а­да­ль­на­га грамадства. Гэ­ты перыяд харак-тарызуецца станаўленнем ас­ноў­ных форм феадальнай эксплуатацыі, раз-віццём сельскай гаспадаркі, ра­мяс­т­ва і гандлю, уз­нік­нен­нем і развіццём га-радоў.

(Феадальная раздробленасць). У ХІ ст. узмацніўся працэс драблення Кі-еўскай Русі на мноства самастойных княстваў. Да пачатку ХIII cт. на бела-рускiх землях іс­на­ва­ла каля 20 самастойных дзяржаўных утварэнняў. Такім чынам, Кіеўская Русь перапыніла існаванне.

Дата добавления: 2014-01-13