II. Тодлтн

I. УМШТН

Айслулҗ умштн:

Келнә кеерүл – үлгүр. Үлгүрмүд – товчлад келчксн үгмүд. Үлгүр – мана өвкнрин үлдәсн үнтә зөөр, сәәхн эрднь. Үлгүр урн амн-үгин нег әңг. Үлгүрмүд бәәдл-җирһлин дамшлтас авгдна. Үлгүр хара келчксн үг биш. Үлгүрмүд хальмг улсин хурц, гүн ухан. Үг болһн үлгүр болдго. Үлгүрмүдт то-томҗан уга. Ямаран чигн учрар харһулад, «хар усн деер өрм бәәлһмәр» келчксн үгмүд дала.

Үлгүрмүд олн зүсн төрмүд медүлнә: бәәдл-җирһлин, күч-көлснә, сурһулин, күүнә бәрцин, ни-негнә, үүрллһнә болн нань чигн юмна тускар. Үлгүр олн зүсн йовдлла харһулҗ келгднә. Тегәд чигн үлгүрин туск үлгүрмүд гүн утхта болн зөвәр соньн: «Үгин сәнь - үлгүр, үүлин батнь – шаглар», «Үлгүрт үкл уга», «Ухаг үлгүрмүдәс авдг» - гиҗ келгднә. «Үлгүрмүдт цөн үгин товчтань сән», - гиҗ мана өвкнр келдмн. Үлгүрәр дамҗулҗ, ямаран чигн ухаг ахрар болн сәәхнәр келҗ болхмн.

Хальмг келән сәәнәр медҗ авхин төлә, үг келхләрн, үлгүрмүд орулҗ келдг дасх кергтә.

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Үлгүр гисн юмб?

2. Ямаран зүсн үлгүрмүд бәәнә?

3. Үлгүрмүд юунас авгдна?

4. Үлгүрмүдин чинр ямаран?

5. «Үлгүрт үкл уга», - гиҗ юңгад келгдсмн?

6. Үлгүрмүд юуна төлә медх кергтә?

7. Тана өрк-бүлд кен үлгүр келндән орулна?

8. Чи ямаран үлгүрмүд меднәч?

Күүнә бәрцин туск үлгүрмүд

Хоома күн хойр көдлмштә рис. ленивого чел.

Залуһин сәәнд әмтн хурдг, рис. учёного муж. а вокруг люди..

Замгин сәәнд заһсн хурдг. рис. рыб в илистой воде.

Чонас әәсн күн рис. человека убегающего от волка.

Мал өскдго

Күн ахта рис. старшего и младшего братьев

Девл захта рис. шубы с пышным воротником

Урна урл тоста рис. плотника

Күн болх – баһасн рис. малыша

Күлг болх – унһнасн рис. жеребёнка

Ик санан – бийд зокдго. рис. горделивого чел.

Худл келҗ – ухата болдго, рис. ворующего чел.

Хулха кеҗ – байн болдго.

Әмд күн – арһта. рис.работающего чел.

Цәәлһтн. Иим янзар келтн:

«Мал асрсн – амн тоста»

Хальмгуд эврәннь тууҗарн мал өскхдән эвтә болсн деерән, малд дурта улс. Малын ард йовад, мал асрад, өскәд йовсн күүнә геснь цадхлң, ээмнь бүтн. Яһҗ эн үлгүриг цәәлһҗ болх? Үлгүрнь:

Дорҗ дүүтәһән хоюрн хөөнд орв. Эцкәсн зөв сурв. Эцкнь йир икәр байрлв. Эн келв: «Чик хаалһ терчн, мана өвкнрин йовҗ йовсн мөр терчн. Кишгтә мөр».

Хөөнд орхларн мини нег сансн санам иим билә: мана теегин ах зөөрнь – мал. «Мал асрсн – амн тоста» гисн ямаран чик. Малан тохнятаһар хәләҗ, бүрн хадһхла – мана олна нерн болҗана.

Эн үлгүрмүд цәәлһтн:

1. «Хоома күн хойр көдлмштә».

2. «Күн болх баһасн, күлг болх унһнасн».

3. «Ик санан бийд зокдго».

*Көдлмшин девтрәр көдллһн.

• • Соңстн. Сурврмудт хәрү өгтн:

Келнә кеерүл – үлгүр. Үлгүрмүд – товчлад келчксн үгмүд. Үлгүр – мана өвкнрин үлдәсн үнтә зөөр, сәәхн эрднь. Үлгүр урн амн-үгин нег әңг. Үлгүрмүд бәәдл-җирһлин дамшлтас авгдна.

1. Үлгүр гисн юмб?

2. Үлгүр юуна әңг?

3. Үлгүр юунас авгдна?

Сурһуль-медрлин туск үлгүрмүд

Дата добавления: 2014-11-06