III. Тодлтн

II. УМШТН

Зулын байрт хальмгуд ямаран авъяс давулна?

Хальмг улсин шин җил – Зул. Зул өдр хальмгуд нас немҗ авна. Зул Зункван гегәнлә залһлдата. Эн өдр Зунква бурхн болсмн. Күн болһн Эзн Богд Зункван гегәнд зальврна.

Зулд ик эртәснь белдвр кегднә. Кеерәс цаһан өвс түүҗ авна. Сәәнәр хагсаһад, зулын һол белднә. Эн өвсиг йөркг гиҗ нерәднә. Бүлин күн болһна насна то деер неҗәд-хошад өвс немәд, һол кенә. Һол болһниг көвңгәр баглҗ ораһад, тус-тустнь оңһцин йоралд углҗ тәвнә. Оңһцд шар тос кенә. Һол болһниг деерәснь хойр хурһарн чимкнә. Тосн дорагшан орна. Энүнә хөөн һол сәәнәр шатна.

Зулын цөгц хойр янзта болна. Төгрг бичкн болн утулң оңһц. Бичкн төгрг цөгциг бурхнд шатана. Утулң цөгц насна цөгц болна. Зулын цөгциг хар һуйрар элдәд кенә.

Зулын өмн әмтн хурлд одна. Мөргүлд орна, насан утдулна.

Экнр болн ээҗнр зулын байрт белднә. Зулын өмн өдр боорцг кенә. Боорцгар, цәәһәр, махар дееҗ өргнә. Зул өдрлә экнр эрт босна, цәәһән чанна. Цәәһәр дееҗ бәрнә. Элгн-садан, хоша улсан тоона. Ирсн улс белгтә ирнә. Авсн нас йөрәнә.

Түрүн одн һархла, зулын цөгц шатана. Цугтан Зуңква гегәнд зальврна.

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Зулын байр ямаран цагт болна?

2. Зул өдрлә ямаран авъяс давулна?

3. Ямаран хот-хол белднә?

4. Ямаран зулын цөгцс шатана?

5. Насна цөгцин һолмуд юуһар кенә?

6. Ямаран бурхнд зальврна?

Түүҗ умштн:

1. Зулын байрт белддг хотын туск авъяс.

2. Зулын һол авъясин туск авъяс.

3. Зулд белддг цөгцсин туск авъяс.

4. Цөцг болһн ю медүлҗәхинь цәәлһтн.

5. Зул ямаран цагт шатадг авъяста?

6. Зулын байрла әмт тоодг авъяс.

7. Эн өдр ямаран нертә бурхнд зальврдг авъяста?

*Көдлмшин девтрәр көдллһн.

Йөрәлмүд

Зулын йөрәл

Цә шиңгн болвчн,

Идәнә дееҗ,

Цаасн нимгн болвчн,

Номин көлгн болҗ, рис. чай на алтаре

Буур җил һарч,

Ботхн җил орҗ,

Авсн наснь өлзәтә болҗ,

Өмнкәснь хөөткнь сән болҗ,

Әмтн цугтан амулң эдлх болтха!

Цәәһин йөрәл

Цә-боорцг элвг-делвг болҗ,

Кишг-буйн ирҗ, сәнь делгрҗ,

Му хамгнь әрлҗ,

Амулң эдлх болтха.

Өгсн әмтн өглһин эзн болҗ,

Күүкд ут наста, бат кишгтә болҗ,

Көгшдүдин наснд күртхә болтха!

Боорцгин йөрәл

О, хәәрхн!

Боорцг-тоһштн

Элвг-делвг болҗ,

Ут нас, бат кишг эдлҗ, рис. борцыки

Цугтан ханядн-тома уга,

Җил болһн боорцг-тоһшан кеҗ,

Олн көгшдин йөрәл шиңгәҗ,

Байрта-бахта бәәх болтн!

*Көдлмшин девтрәр көдллһн.

Хальмг наадн – шаһа

Хальмг улс оньдин цагт мал бәрҗ йовла. Тегәд наадндан малын шаһас олзлдг билә. Эн наадыг шаһалцан гиҗ нерәднә. Хальмгуд шаһаһар наадхдан дурта. Шаһалцанд олн нерәдлһн орна:

Бөк – түргәр туссн шаһа.

Чох – гедргән туссн шаһа.

Алц – хотхр бийәрн деегшән туссн шаһа.

Оңх – босад зогссн шаһа.

Өрцг – көндлң босхад тәвсн шаһа.

Үлгүрнь, «Тәәлвр тәәллһн» гисн наадыг иигҗ наадна.

Наад йовулач шаһа яһҗ унхинь (бөк, алц, та, оңх) сурна. Тааҗ медсн күн йовулач болна. Цугтаһаснь икәр йовулач болсн күн диилнә.

Бөк рис. альчик лежит выпуклой стороной вниз

Чох рис. альчик выпуклой стороной вверх

Алц рис. альчик лежит выпуклой стороной вниз

Оңх рис. альчик в горизонтальном пол.

Өрцг рис. альчик на боку

Рис. детей, играющих в альчики

Сурврмудт хәрү өгтн:

Шаһас яһҗ тусна?

Шаһа гедргән тусхла яһҗ нерәднә?

Түргр тусхла яһҗ нерәднә?

Босад зогссн шаһа яһҗ нерәднә?

Өрцг тусхла яһҗ нерәднә?

* Көдлмшин девтрәр көдллһн.

Дата добавления: 2014-11-06