Иллюстративный материал

Сурет 1. А және В вирусы гепатиттерінің, электронды микроскопиясы

Баяу вирусты инфекциялардьщ коздырғыштары кейде өдеггел вирустар бола алады (қызылша, қызамық т.б.). Мысалы: қызылша внрусы жеделасты склерозды панэнцефалитті (ЖаСІІЭ), кызамық вирусы өршитін туа пайда болған қызамык және өршитің кызамықты панэнцефалитгі тудырады. Баяу дамитын инфекцияның патогенезшің негізінде вирустьщ персистенциясы (ағзада үзак болуы) жөне оның жасуша мен тінге закымдаушы өсерІ жатыр.

Баяу вирусты инфекциялар тек әдетгегі вирустардьщ (қызылша, қызамық т.б.) есерінен ғана емес, сонымен қатар жүқпалы ақуыздык бөлшектер - приондардьщ әсері нәтижесінде де дамуы мүмкін.

Прионды аурулар. Бұл аурулардың қоздырғыштары - приондар -олар өдеттегі вирустардан бірқатар касиетгерімен ажыратылады. Приоядар ЗОкД ретгі төмен молекулалық массасы бар жүкпалы акуыздар, нуклеин кышкылдары жок, кабынуды жөне иммундык жауапты тудырманды, жоғарғы температураға, формальдегидке, глутаральдегидке, бетга проаиолактонға, сәулеленудің әртүрлі түрлеріне тұракгы. Прион акуызы ағза-иесінің гендерімен кодталады, олар болжамды түрде әрбір жасушада болады деп саналады жөне репрессибті (басылыңкы) жағдайда орналасады. Приондар әдеттегі вирустарға тән бірқатар қасиеперге ие: олардың көлемі ультрамшфоскопиялык болады, сондықтан олар бактериалдық сүзгіден өтеді, жасанды қоректік орталарда өспейді, тек кана жасушаларда жоғаргы титрге дейін көбейеді, штамдык айырмашылықгары баржәнет.б.

Патогенезі. Приондармен зақымдану ағзаға (тағаммеы, қая аркьшы немесе кеЙбір тіндерді трансплантациялағанда) изопідіінді (бірпішінді) прионның ақуыздык молекуласының енуі нәтюкесінде жүреді. Олар ауру ауылшаруашылық жануарларыпаы (ірі қара мал, қой Т.6.), шала піскен еттен, ішек-карыннан немесе өлген туыскақдарыньщ миын жейтін дәстүрлі каннябализм (Жана Гвннеядағы аборигеыдердің өлгеи тайпа мушесіяід құрметі ұшін) кезінде адамдардан түсуі мүмкін. Прионньщ изопшгіндері ағзаға еяіп, ирионньщ синтезін кодтайтын генді депрессиялайды (белсендіреді) деп болжайды, соның нәтижесінде жасушаларда приондардың жиналуы байқалады, ол губка тәріздІ айиалуына, глиалды жасушалардың өсіи көбеюіне, милық амилоидтын, жинакталуына әкеледі. Орталык жүйке жуйесінің жасушаларьгаың зақымдалуы өзІне тән клиникалық белгілерді тудырады, оиы жедел асты губка тәрізді энцефалопатия деп атайды,

Клнникадық белгілері. Қазіргі уақытга 10-нан астам. приондык аурулар белгілі. Бүлар адам аурулары - куру, Крейтпфельд-Якоб, Гсртсман-Штруслер синдромы, жанұялық фаталды уйкысыздык, соиымен қоса жануарлар аурулары - қойларда скрепи, ірі қара малда, мысықта -губка тәріздес энцефалопатия, қаракүзендерде-трансмиссиялык энцефалопатия. Ириондық аурулардың жасырын кезеңі бірнеше жылға созылады (15-30 жыл).

Куру (дірілдеу сөзівен шыкқаи>Жаңа Гвинея аралындағы палуастардың тілінде ауру осылай аталады, қорыққаннан, не суықтан дІрілдеуді білдіреді. Бүл ауруда орталық жүйке жүйесі зақымдануының нөтижесідде қимыл-козғалыс, жүрістің бұзылыстары, калшылдау, эйфория («күлу влімі») дамиды.

Крейтцфельд-Якоб ауруы - сирек кездесетін ауру, бірак жер шарыяың барлық мемлекеттерінде кездеседі. Деменция (ақыл-ес кемдігі) жәнс қимыл-козғалыстың бүзылуымен өтіп, нэтижесі-өлімге әкеледі. Аурудьщ жүғуы шала піскен етті жегенде, губка тәріздес энцефалопатиямен ауырран кой және снырдьщ («скыр ку/шруы» ауруы) миын жегенде, сонымен қатар шикі устрипа мен моллюскаларды жегенде болады. Приондармен закымдаву кездің мүйізді қабығын алмастырғанда, жануар текті дәрілІк преііаратгарды (гормондарды) колданғанда, нейрохирургнялық операцияларда болған жағдайлары белгілі, себебі құрал-жабдықтарды кайнату, сәулелердід әрқнлы түрлерімен, формалин мен спиртцен стерилизациялау қоздырғьшпы толығымен жоймайды (инакгнвацияламайды). Сондыкган күрал-жабдықтарды сгерилизациялауды автоклавтаумея (6,7 атм 1 сағ), 5% катрий гндохлорядімсн немесе 0,1N NaOH ерітінділерімен өвдеуді жургізу тағайындалады.

Диагностикасы. Клинихалық белгілері меа эпидемиологиялык мәліметтеріле негіздеяген. Вирусологиялық диагаостикасы, арнайы сақтаядыру мен емдеуі өңдедмеген. Бейспецификалық сактандыру ауыл-шаруаіпылық малдарын сақтандыру үшІн ауру малдарды жоюға негізделген.

Микоздардың сипатгамасы

Терең мнкоэдар туберкулез таякшасы меи актиношщеттер тудьгратын созылмалы бактериалдық иафекцияларға үксас. Алғашқы зақымданулар, өдепте өкиелерді зақымдап, жедел пневмония тұрінде етеді; кейде гематогевдік жолмен букіл агзаға таралады. Ауру жүкиалы емес. Антибиотнктер ашылғанға дейіші кезенде бул ауру өліммен аяқгалатын. Полиенді микоздарға карсы препаратгар жоғары тиімді.

Теріастылық микоздар көбінесе ыстык климатгы елдерде, ауыл тұрғывдарьша тән. Тері астьшык абцесстер мен гранулемалар пайда болады, кейіннен олар жумсақ гіндер мен сүйекгердің созылмалы ойық жарасьша -мицетомаға ауысады. Эпндермомнкоздар - көбінесе жеңіл өтетін, созылмалы инфекциялар. Қоздырғыштар сүткореюілердщ терісінде (кейде топыракта) тіршілік етеді. Ауру жануарлардан немесе адамнан қатынас арқылы жұғады.

Кератомикоздар - жеңіл өтетін сирек аурулар. Бүл аурулар - тұрлі-түсті теміреткі (малассезиоз), кара теміреткі (кладоспориоз), ақ пьедра (трихосиороз) - біздің елімізде мұлдем хездеспейді.

Оппортуннстнкалық микоздар - аспергиллездар, кандидоздар, мукороздар және тағыда басқалар - иммунташиылык нәтижесінде пайда болады. Қоздырташтардың көбі қальшты адам микрофлорасьша жатады. Клиннкальщ көрінісі үрдістід орналасуымен аныкталады (жергілікті немесе жайылымды). Аурудың вәтижесі көбінесе ағзаньщ қалпымен байланысты.

Микоздардъщ днагностикасы

Микоздардың диагностикасы үшін микроскопиялық, микологиялық (дакыддык), аллергиялық, серологиялык, биологиялық және гистологиялық зерттеу әдістерІ колдаиылады. Патогенезіне байланысты зерттеу материалдары: ірің, қақырық, зақымдаяған шаштар, тырнақ, ликвор, лимфа түйіндері мен жүлынньщ пунктаттары, ішкі мұшелер, кан, өт, нөжіс, тіннің биоптатгары және тағыда баскалар.

Микроскопнялық зерттеуде нативті (боялмаған) және боялган жағындылардың микроскопиясы жүргізіледі. Нативті препараттарды дайындау үшін шашты, теріні, тырнақты 10-30% КОН және NaOH ерітінділерде ағартады. Сілтімен өдделген матсриалды шыныдағы глицерин тамшысына салады, жабын шынымен жауьш микроскоп аркылы зертгейді (фазалы-контрасты микроскопшшы қолдануға болады), ол саңырауқұлактың кұрылысьш, спорлардыч орналасуын зертгеуге мүмкіндік береді, дегенмеа саңырауқұлақтьщ түрлік тегі туралы сонты нәтшкені тек дақылдьщ зертгеулер аркьшы беріледі.

Жағындыны көбінесе Грам, Цнль-Нильсен, Романовский-Гимзе әдістері аркьшы бояйды. Дерматофитгерді бояғанда Сабуро, Адамсон т.б. вдістерін коддадады.

Дақыддық (иикологиялық) зерттеулерді саңыраукүлақтьщ таза дақьшын бөліи алу және оны идентифнкациялау ұшін жұргізеді. Ол үшІн тығыз жөне суйық қоректік орталарды қолданады (Сабуро, сусло-агары, Чапек т.б.), Термостатта өсу үзақтығы 3-4 апта (22-28 °С). Саңыраукүлактың таза дақылын белгілерінІң жнынтығы бойынша идентификациялайды: кодониялардың пішіндері, түсі, тығыздығы, микроскопиялык көрінісі (мицелняныц сиааты, сдоралардың, конидия тасымалдаушылардьщ орналасуы) жөве басқа да белтілері аркылы.

Саңырауқұлақтар қоздыратьш аурулардьщ диагностшсасы үшін серологиялык реакцияларды жалпы өдістемелер бойьшша саңыраукүлақтык, аитигендермен жүргізеді - АР, ПР, КБР, ТеГАР, ЙФР т.б.

Аллергиялык сьшамаларды жалпы колданылатъш әдістеме арқылы сәйкес аллергендердІ теріішілік егумен жүргізуге болады (жасушалардан немесе және жасушалық кабықшалардан алынтан аолисахаридті және ақуыздык фракциялар, жойылган саңыраукұлак, жасушасьшьщ қоспасы, дақылдардьщ фильтратгары). ЖСЖТ аныктау үшін тіндік және сарысулык базофилдердің дегрануляциялық тесті, ал ЖСБТ ааықтау үшін ~ фагоциттгрдің көшуінің тежелу реакциясы, лимфоциттердің бласт трансформацнясы қолдзыылады.

Биологиялық зерттеулердІ зертхаиалык үлгілерде жүргһедІ (тышкандар, егеуқүйрыктар, теніз шошқасы, орқоян, итгер, мысыктар). Микоздардың биологиялык үлгісіы коздырғыштардың патогендігін, таза дақылды бөліп алу үшін, жан,а микоздарға қарсы препаратгарды зерттеу үшін қолданады.

Гистологиялык зерттеу тіндегі саңырауқулақты, оньш морфологиясъш, ағзадағы тудырған натологиялық үрдістің ерекшелігін зерттеуте мүмкіншілік береді. Медициналық маңызы бар саңырауқұлақтар патшалығының негізгі өкілдері

Таксономия	Негізгі туыстар	Адамда тудыратын аурулары
ЗИГОМИЦЕТАЛАР (Zygomycota тиаі, Zygomycetes класы)
Mucoralis қатары	Vlucor, Rhizopus, Rhizomucor, \bsidia, Cunninghamella, Saksenaea	зигомикоз
Entomophtorales қатары	Basidiobolus, Conidiobolus
АСКОМИЦЕTAJIAP (Ascomycota типі) Ascomycetes класы
Saccharomycetales қатары	Ашыткылар: Saccharomyces, Pichia (Candida spp. телеморфтары)	Көптегев микоздар
Onygenalis қатары	Arthroderma (Trichophyton және Microsporum spp. телеморфтары)	Дерматомикоздар
Eurotiales қатары	Кейбір Aspergillus және РепісШіиш spp. телеморфтары	Аспергиллез, иевициллиоз, гиалогифлмикоз
Microascalis қатары	Pseudallescheria boydii (Scedosporium apispeimum телеморфасы)	Мицетома, гиалогифомикоз
Pyrenomycetes қатары	Nectia, Giberella (көптеген Кератоз, Fusarium spp. телеморфтары) гиалогифомикоз
Archiascomycetes класы
Pueumocystidales J катары	Pneumocystis carinii	Пневмония
БАЗИДИОМИЦЕТАЛАР (Basidiomycota типі, Basidiomycetes класы)
Agaricales катары	Amanita, Agaricus	Улы саңырауқулақ
TremeUales қатары	тармен улану Ашытқьшар; Filobasidiella Криптококкоз (Cryptococcus neofonnans телеморфтары)
ДЕЙТЕШМИЦЫ Cryptococcales Жетілмеген ашьпцьшар: Candida, Көптеген микоздар қатары Cryptococcus, Trichosporon, Malassezia
Moniales қатары, Monialiaceae	Epidermophyton, Coccidioides, Paracoccidioides, Sporothrix, Aspergillus	Көдтеген микоздар
Moniales қатары, Dematiaceae түқымдасы	Phialophora, Fonsecaea, Exophiala, Wangieua,Cladophialophora, Bipolaris, Exserohilum, Altemaria	Хромобластомикоз, мицетома, феогифомикоз
Sphaeropsidales қатары	Phoma	Феогифомикоз

Өсімдікгердің жіктелуі және саңыраукұлақтардьщ құрылысы жалпы микробиологияның 2 бөліміаде келтірілген. Төменде микоз қоздырғыштарыньщ жіктелуі берілген.

I. Терең (жұйелі) микоздардьш қоздырғыштары: Coccidioides iromitis, Histoplasma capsulatum, Criptococcus neofonnans, Blastomyces dermatitidis.

II.ТерІастылык (субкутанды) микоздардьщ қоздырғыштары: Sporotrichum

зсһепскііжәиет.б.

Ш. Эпидермошікоздардьщ қоздырғьшігары (дерматомюсоздар): Epidenno­phyton floccosum, Microsporum cams, Trichophyton rubrum жәяе т.б, TV. Кератомикоздардьщ коздырғыштары (беткейлі); Malassezia furfur, Cladosporium weraeskii, Trichosporon cutaneum жоне т.б. V. Оішортунистикальік микоздардың қоздырғыштары: Candida albicans, Aspergillus, Mucor, Penicillium т.б. туыстықтардың әр түрлері.

Безгек коздырғыштары

Безгек - антропонозды жұқпалы ауру, Plasmodium гуысыньщ біркатар карацайымдылар тұрлері тудырады, масалар (Anopheles) арқылы таралады, қызбамен, анемия, бауыр мен көкбауырдьщ үлкеюімен силатталады.

Безгек қоздырғыштары Protozoa-ға, Apicamplexa типіне, Sporosoa кдасына жөые Pl.vivax, Pl.malariae, PI.falciparum, Pl.ovale түрлерІне жатады.

Плазмодиялардьщ тіршілік кезеңі масаның ағзасында (соңғы иесі) жөне адамньщ ағзасында (аралык иесі) жүреді. Маса ағзасьгада жьгаыстық көбею жүреді немесе саорогония (үсақ жасушалардың -спорозоиттердің түзілуі), ал адам ағзасында жыпыссыз көбею жүзеге асады- шизогония нсмесе мерогония, нәтижесінде ұсақ жасушалар-мерозоипер түзіледі. Шакканнан кеЙів масанъщ сілекей безінен спорозоиттер қанға түсіп, сонан соң бауырдьщ жасушаларына, онда мерогониянын бірінші кезеңі - тіндік мерогония (пшзогоння) іске асады. Бауырдьщ жасушаларында спорозоиттер тіндік шизонттық кезеңіне өтеді, дамудан кейін бөліну(меруляция) басталыо, канга түсетін тіндік мерозоиттардың түзілуі аякталады. Мерозоитгар эритроцитгердін кұрамьша өтіп, онда бірнеше эритроцятарлы кезендер жүзеге асады. Осының салдарьгаан мерозоитгер эритроцитге паразитгің өсу формасьша айналады (трофозоиттер): сакиналы, жас, ересек трофозоит. Ақыргысы бөлініп, шизов-ща айкалады. Баска эритроцигтерге евіл, бөлінген шизонтгардан мерозоитгар түзшеді; бұл үрдіс көп мәрте кайталанады. Мерозоиттар эрнтроцитгерде трофозоитгердін жыныссыз түріне (агамонтгарға) және жынысты түріне (гамояттарға) бастама береді.

Pl.vivax, PI.falciparum, Pl.ovale түрлерінің даму кезеңіяің үзақтығы 48 сағатты күрайды, ал Pl.malariae -72 сағат. Щағу кезде қоздырғывпын жьшысты түрлері ауру адамның қанымен бірге аналық масаның асказанына түседі. Масанын ағэасында гамонггар гаметогонияға кіріседі. Жынысты түрлері дамып-жепледі, зигота түзіи созылған және козғалмалы формасы - оокинетаға айналады. Оокинета асқазанның кабырғасы арқылы етіл, 10 мың спорозоитгарға дейін түзілетін спорогониямен аякталатын ооцистаға айвалады. Содан кейін спорозовтгер гемолимфа аркылы масанъщ сілекей безіве түседі.

Қоздырғыштардың сипаггамасы. Pl.vivax - ты 1890ж. ВГрасси мен Р.Фелятгн ашқан. Бүл үш күндік безгектің қоздырғышъі больш табылады. Эритроцитте Ромавовский-Гимзе бояуы бойьгаша канның жағындысьшда дүрыс сакина формасы бар: ортасындағы ірі вакуолді рибьшді-қызыл ядро (сақиналы трофозоит) көкшіл цитоплазмамен жиектелген. Кейде бір эритроцитге 2-3 сакина кездеседі. Жартылай ересек трофозоит эритроцитте жалған водиялармен амеба пішінінде болады. Зақымдалған эритроцитгін кейбір даму кезеңдеріндс кірпішті-қызыл дәндер аныкталған. Паразитгің бөліну кезеңдерінде 12-24 мерозоиттер түзілген.

PLmalariae 1880ж. АЛаверан ашқан. Бүл 4 күндік безгектің қоздырғышы. Жартылай трофозоиттьщ эритроцнт ішінде Pl.vivax пішінінеБ айырмашыльпы, ол лента төріздес пішівді және пигмевтгің аЙналасында орналасқан (асіресе розетка түрінде). Паразит 6-12 мерозоитгерға бөлінеді.

Pl.falciparum-ды 1897 жылы У.Уэлч ашқан. Тропикалық безгектін қоздырғышы больш табылады. Эрятроцитте майда сақина тәрізді орналасады, 2-3 бір эритроцңтге, сонымев қатар перрифериялық қанда жынысіық жасушалар кездеседі. Pl.ovale-ai 1922 жылы Ж.Стивевсен авіқан. Үш күндік безгектів коздырғьшш. Сақина кезевінде паразит баска түріне қарағанда, үлкен ядроға ие болады. Эритрощптерде дөвдәләк байқалады.

Эпидемиологаясы. Безгеквен тропикалык климатты мемлекеттерде түратын жүз миллиондаған адам ауырады, бұл біздін елімізге безгектің әкелу мәселесівің маңыздылығыв аныктайды. Инфекция көзі - ауру адам; тасымалдаушы- Anopheles туыстығыва жататын авалық маса. НегІзгі таралу механизмі- трансмиссиялық, зақымдалғав аналық масааың шағуы аркылы жүғады.

Патогевез жөне клиннкалык көрішсі. БезгектІн түрлі пішшінің жасырьш кезеві- аптадан жылға жөне одан да кепке дейін созылады. Безгекке устамалы ағым тән: бастың қаггы ауруы мен қалтырау, дене қызуынъщ 39-40°С-ге дейів жәве одан жоғары жоғарылауымев алмасады, содав кейів дене кызыуьшын тез төмендеуі, тершеңдік пев әлсіздік байқалады.

Иммуннтеті. Ауру кезівде тұрақсыз түр спецификалық стерильді емес иммунитет қалыптасады. Аурудың қайталануы мүмкія.

Микробиологнялык диагностикасы қаңвав жағынды дайындауға («қальщ тамшы» жағындысы), Романовский-Гимзе немесе Раш әдісі бояуына, микроскопия аркылы қоздырғьшггың түрлі пішіндерін (қызыл ядро, көгілдір цнтоплазма) табуға негІзделген. Қызбавьщ жоғары деңгейінде альшған қаа тамшысьшан паразитгер анықгалмаса қавжағындысьш 12 сағаттан ксйін жәве әрі қарай зертгеуді қайталайды.

Амебиаз қоздырғышы

Амебиаз - Entaemoeba histolytica тудыратьш тоқ ішектің ойық жарасымен сипатталатьш жүклалы ауру; әртурлі мүшелерде абсцесстің пайда болуы мүмкін; созылмалы тұрде өтеді.

Коздырғыш Protozoa, Sarcomastidophora типіне, Sarcodina тип астьша жатады. 1875 жылы орыс ғалымы Ф.АЛеш ашты.

Морфологняеы және дакылды өсіру, Қоздырғыштьщ дамуының екі кезеңі бар: вегетатнвті және дисталы. Вегетативті кезеңі бірнеше пішіннен түрады (тіндік, үлкен вегетатявті, қуыстық және циста алды). Циста сопақша (тыныштық кезеңі) пішщдІ, ішекте вегетативті пішівнен күралады. Жұкгырылу коздъгрғыпггың цистасының ішекке түсуі кезінде жүреді, онда ішекгік вегетативті пішіні пайда болады. Қуыстык дішін баяу жылжиды, тоқ ішектің қуысында қауіпсіз комменсал түріқде мекендейді, бірак белгілі бір жагдайларда патогенді больш тіндш немесе инвазионды пішінге айыалады. Тіндік пішіннің қозғалғыштығы жалган подийлердің (псевдододий) күрылуына байланысты- Ол адгмяың жанадаз бөлінген нәжісінея аныкталуы мумкін_; тоқ ішектін қабырғасьша еніп, жаралық продесті тудырады, эритроциттерді фагоцкгоздауға қабілетгі (эритрофаг немесе гематофат).

Резистентгілігі. Қоздырғыштьін тіндік және қуыстық иішівдері ағзадан тыс жыддам жойылады (30 минутгын, ішінде). Цисталар коршаған ортада түрақты, нәжіс пен суда 20°С темлературада бір айдай сақгалады. Тағам өніыдерінде, көкөніс пев жеміс жидектерде цисталар бірнеше күн сакталынады.

Эпидемиологнясы. Амебиаз - антропонозды ауру. Инвазияның көзі адам больш табылады. Таралу механизмі - фекалды-оралды. Жүғу тағам өнімдерімен, әсіресе көкөніс пен жеміс жидектермен, кейде су, түрмыстык заттар аркылы цисталардың енуі арқылы жүреді. Цисталардың таралуьша піыбьшдар мен тарақаадар әсер етеді.

Патогенезі және клиннкалых белгілері. Ішекке түскен цвгталар және аайда болған амебалардын куыстык пшііяІ ауру тудырмай мекендеуі мүмкін. Ағзаньщ резистентгілігі төмендегеқде амебалар ішектід қабырғасына еніп көбейеді. Ішск амебиазы дамиды. Бүл үрдіске ішектің мнкрофлорасының кейбір өкілдері себеп болады. Ток ішектін жоғары болімінде, кейде тік ішекте ойық жара пайда бодады. Жиі еүйык нәжіс байқалады. Нәжістен ірівді элемеетгер мен шырыш аныкталады. Ішек кабырғасыньщ тесілуі (перфорация) ірінді перитонитгің дамуымен өтуі мүмкін. Амебалар қан ағьшымен бауырға, өкпеге, миға тұсіп - ішектен іъіс амебиаз дамиды. Екіншілік үрдістін нэтюкесінде дамитын тері амебиазының пайда болуы мүмкін. Перианальды аймақтың, шаттыц аралығы, бөксенің терісінде эрозия жөне сәл ауырсьшатьш ойық жаралар пайда болады.

Иммуннтеті. Амебиазға карсы иммунитет тұраксыз.

Мнкробиологнялык диагвостикасы. Entaemoeba histolytica -Entaemoeba coli, E.hartmanni, E.polecki, E.gingivalis, Endolimax nana, Iodameba buetschlii сияқты баска ішек қарапайымдарынан және патогенді Dientamoeba fragilis-тен (амеба емес, талшық тасымалдаушы) циста мен трофозоитгары боЙынша ажыратылады. Патогеңді емес Entaemoeba dispar ілорфологиясы бойынша Е. histolytica-ға ұқсас, сондыктан ажырату ферментатнвті, иммунологиядык немесе молеклярлык, сүршггауға цегізделген.

Негізгі әдіс аурудын нәжісі, ішкі мүшелер абсцестерінің курамьш микроскопия арқылы зерттеу. Жағындыны Люгопь ерітіндісімен және гематоксилдамен бояйды. Серологиялық әдіс: ГАБР, ИФТ, КБР т.б-Антидененін аиағүрльш жоғары титрі Ішектен тыс амебназ кезінде анықталады.

Токсоплазмөз қоздырғышы

Токсоплазмоз - Toxoplasma gondii жасуша ішілік паразит коздырған зоонозды жұкпалы ауру, клиникасы әртүрлі мүшелердің закымдануларымен жәие паразитемиямен снлатталады. Адамда клиникалық белгілері полиморфты, немесе аурудьщ ағымы белгісіз.

Қоздырғыш Potozoa, Apikomplex типіне, Sporozoa класьгаа жатады. 1908 ж. Ш. Николь және Л. Мансо ашқан.

Морфологаясы және дақылды өсіру. Токсоплазманьщ тІршІлік циклінде бірнеше морфологиялык кезеңдсрін ажыратады. Эвдозоит (трофозоит) ерекше пішіаді - апельсия бөлшегі немесе жартылаЙ ай тәрізді. Романовский-Гимзе әдісімен бояғанда цитоплазмасы аспан көк түсті, ядросы кызыл түске боялады. Токсоплазмаларды тауык эмбрионында, тін дақылында, сошлмен қатар оларды зертханалык жаыуарлар, ақ тышкандарды жүқтырып өсіреді.

Резистенттілігі. Токсоплазмалар 55 С температурасында тез тіршілігін жояды, 50% спиртке және 5% NEUOH ерітіндісіне сезімтал.

Эпндемнологнчсы. Токсоплазмалар кең таралған. Көптегев үй және жабайы сүтқоректідердІн түрлері және қүстар инвазия көзі болып табылады. Жүғу жиі токсоплазмозбсн ауыратын жацуарлардан алынған, температуралык технологнясьш дүрыс өңдемеген тағамдар (ет, сүт, жүмыртқа) қолдаяғанда жиі жүғады. Токсоплазмаыың содғы иесі мысықтар және мысыкгар түхымдасыныи өкілдері. Олар нәжіспен қоздырғьшітын ооцистерін бөліп шығарады. Токсоддаэмамен зақымданған адам опарды қоршаған ортаға бөлмейді.

Патогенезі және клннвкалык белгілері. Адам ағзасына қоздырғыш алиментарлы жолмен, сирек қарым-катъшаста (зақьшдалған тері және шырышты қабыкшасы зрқылы) немесе ауа-шаң жолымеы енеді. Туа пайда болған токсоплазмозда коздырғыш үрыкқа шіацента арқылы өтеді. Ағзаға еңген токсогшазмалар, лимфа ағысымеы регионарлы лимфа түйіндеріве жетіи, көбейіп, канға түседі. Одан бүкіл ағзаға таралып, ретнкуло-эндотелиалды жәые орталық жүйке жүкесіндегі жасушаларға түсіп, циста түрінде онжылдап сақталынады. Инкубация кезеңі - 2 апта, Клиникалык белгілері әртүрлі және қоздырғъшпъщ орналасуына байланысты. Туа пайда болған токсоплазмоз әсерінеа үрықтьщ өлуі, түсік, өлі туу, балалардың ақаулармен тууы мүмкін.

Инмунитеті. Ауру пайда болган жағдайдз жасушалық және гуморалды иммущггеттің белгілері байқалады- Ол қайталап токсоплазмамен жүғуына кедергі жасайды. Сонымен қатар аллергая дамиды.

Мнкробяологнялық диагностикасы. Романовский-Гимзе әдісімен боялған патологаялык матеряалдан дайындалған жағындыны микроскоптан табу арқылы жүргізіледі. Тышқандарға жүкгыратьш биологиялық әдіс сирек қодданылады. Диагностиканьщ негізгісі серологиялық әдіс больгп есептеледі. ИФР, тура емес гемагглютинация реакциясы (ТеГАР), КБР, және Сэбин-Фельдман реакциясы немесе боялу-тесті қолданады. Осы жағдайда коздырғыштьщ мерозоиттері, зертгелетін қан сарысуының аытиденелерінщ қасиетіне байланысты метнлен көгімен әр-түрлі түске боялады. Токсоплазминмеа тері астына аллергиялык сынама қойылады.

Емдеу және сақтаыдыру. Емдеуде хлоридин қолданады. Пириметамин (дараприм) еульфаниламидты препараттармен біріктіріп кодданғанда жақсы әсер береді. Жүктілік кезінде иириметамин орнына спирамицин колдануы үсьшылған, ол плацента арқьшы өтпейді. Сақтандыру шараларына гигиенальиқ талаптарды орьшдау: негізіаде ас Ішу алдьшда кол жуу, етгі дүрыс пісіру, үйсіз мысыктармен карым-қатынаста болмау. Лнмблиоз коздыргышы

Лямблиоз (гиардноз) - антропонозды жұкпалы ауру, Lamblia inlestioalis (Giardia lamblia) туғызады, ол ашы ішек қызметі бүзылуымен сипатгалады, жиі белгісіз тасымалдаушы ретінде өтеді. Қоздьгрғыш Protozoa-ға, Sarkomastigophora типіне Mastigophora тнпастьша (талшықты тасымалдаушылар) жатады. Ен бірінші 1859 ж. орыс ғалымы Д.Ф. Лямбл стіатгады. Вегетативті формада жөне циста түрінде тіршілік етеді. Вегетативті пішіні алмүрт тәрізді, козғалмалы, симметриялы орналасқан 4 жұп талшығы бар.

Инфекция көзі - ауру адам, сау тасымалдаущы. Жүғу тағам және су арқылы беріледі.

Микробиологнялык днагностнкасы. Микроскопиялық әдісте нәжістен дайьшдалған жағың-препаратга цисталар табылады. Вегетативті піяііндерін (трофозоиттерді) диарея кезінде сонымен қатар дуоденалды сүйықтыктардан анықтауға болады. Серологиялык ЗДІс ИФР көмегімен антидснелер титрі жоғарлауы бойынша аурудың спецификалық ағымы дамуы дәлелденеді.

Емдеу үпші метронвдазол, ниридазол, акршшн және т.б. колданылады.

Балантидноз қоздыргышы

Балантидиоз (инфузориалык дизеытериясы) - зооаозды жүқпалы ауру, тоқ ішектің ойык жараларымен және жалпы интоксикациямен сипатталады. Балантидиоз қоздырғышы Balantidium coli Protozoa-ға, Сііірһога типІне жатады. Паразит - вегетативті және циста даму кезеқдерге ие. Цисталар қоршаған ортаға нәжіспен түсіи, онда көп сақталады. Ауыз куысы арқылы цисталар ағзаға тұседі, Вегетативті кезеңі - юрпікшелері бар сопакша пішінді паразиттер, шетінде саңылау - перистом бар, оның ауыз саңылауы - цитостом болады, Паразит кең таралған, дегеямен өте сирек ауру туғызады. Емдеу амебиазға ұқсас.

Микробиологиялық диагностнкасы. Балантидиоз диагвозына күдік туғанда жаңа алынған нөжістен жағындьшы микроскоптан карайды: нәжістің тамшысьш изотониялык ертіндіге тамьгзып «езілген тамшы» препаратында микроскоптың 8х объекгивпен ірі балантндиялардың (трофозоидтер) белсендІ қозғалуын көруге болады.

Иллюстративті материал

Сурет. 1. Патогенді амебаларды даму циклі.

1 – ішек кеңістігінде; 2 - циста; 3 – қоршаған ортадағы цисталар; 4 - эксцистирование;

5, 6 - амебалардың вегетативті формалары; (5 - forma minuta; 6 - forma magna); 7 – ішек қабырғаларындағы амебалар; 8 – қандағы амебалар; 9 – бауыр абсцессі.

2.Сурет Қарпайымдылар морфологиясы.

1. Лейшманиялар (а — дақылдағы промастигота, б – тіндегі амастигота). 2. Trypanosoma gambiense. Қан жұғыны. 3. Trichomonas vaginalis. Уретра бөліндісі. 4. Lamblia intestinalis. Вегетативті формасы.

Қарапайымдылар эукариотқа жататын бір торшалы жануар болып табылады. Онымен негізінен медициналық биология пәнінен жақсылап және нақтылап танысасыздар. Қарапайымдылар көлемі бойынша микроскопиялық және адамадарда әртүрлі аурулар тудырғандықтан медициналық микробиологияда қарастырады. Бөлімде басты назарды негізінен протозойлық инфекция қоздырғышының морфологиялық ерекшелігі мен лабораториялық диагностикасына араймыз.

Қарапайымдылар бір торшалар сияқты аутотрофты және гетеротрофты, сонымен қатар бір немесе бірнеше (өмір сүру сатысының әртүрлі сатыларында) ядролы болып келеді. Қазіргі уақытта қарапайымдылардың 30 мыңға тарта түрі белгілі. Олар барлық ылғалды жерлерде кездеседі. Ал қарапайымдалардың 3500 астам түрі жануарлар, өсімдіктер мен адамдардың тінінде паразитарлық өмір сүреді және сонымен қатар әртүрлі ауыр жағдайда өтетін ауруларды тудырады.

Қарапайымдылар торшасының құрылысы барлық эукариоттар сияқты. Бірақ көп торшалыларға қарағанда жасуша морфологиялық құрылымдарында ауытқулар болады. Жоғары дамыған ағзаларда кейбір қарапайымдылардың өзіне ғана арналған органеллалары болмайды.

Әрбір тірі жасуша сияқты қарапайымдыларда да міндетті және негізгі құрылымы болып – ядро саналады. Ол көп жасушалылар сияқты көптеген тесіктері бар типті екі қабатты мембранадан тұрады. Ал цитоплазмада өмірге қажетті барлық органеллалары өмір сүреді. Қарапайымдылардың цитоплазмасы екі қабаттан тұрады: жұқа қабаты – эктоплазма, ол гомогенді және тығыз, ал ішкі қабаты – эндоплазма, оның консистенциясы сұйық болып келеді. Эктоплазманың жоғарғы беткейінде қалыңдау тығыз қабықша немесе пелликул түзіледі. Ол тығыздалған және қүрделі құрылымды мемебранадан тұрады, ол қарапайымдыларға механикалық беріктік, қорғаныштық қызмет және пішінін сақтап тұруға көмектеседі. Сонымен қатар кейбір қарапайымдыларда жұптасқан фибриллалар және минералды қаңқа болады.

Қарапайымдылар цитоплазмада уақытша өскен псевдоподий және талшықтар немесе кірпікшелер арқылы қозғалады. Жынысты және жыныссыз жолмен көбейеді: екеуінде де ядро бөлінеді. Жыныссыз көбею негізіне митоз жатады; жынысты жолда жеңілдеп бөлінген және гаплоидты хромосоманың жиынтығынан құралған екі генеративті ядроның қосылу нәтижесінде дамиды.

Қарапайымдылар қолайсыз жағдай туғанда қоректенуін тоқтатып, органеллаларынан айырылып, өмірлік барлық процесстер тоқталып, қалың қабықшамен қоршалып – циста түзеді. Циста түзу бұл қарапайымдылардың сақталуында негізгі ролді атқарады және бұл эволюция процесінде пайда болған.

Қарапайымдылардың жіктелуі

Осы уақытқа дейін қарапайымдыларды жануарлардың бір бөлігі ретінде қарастырылып келді. Қазіргі уақытта жануарлар патшалығы екі патшаастылыққа бөлінеді: бір жасушалық және көп жасушалық. Өз кезегінде бір жасушалық (қарапайымдылар) ішкі құрылымдарына байланысты 5 типке бөлінеді: сарко талшықтылар (Sarcomastigophora), споровиктер (Sporozoa), конидоспоралар (Cnidosporidia), микроспоридиялар (Microsporidia) және кірпікшелілер немесе инфузории (Ciliophora). Protozoa термині патшаастылық мағынасын береді. Осы уақытқа дейін қарапайымдыларды 4 класқа бөліп келген, ол қарапайымдылардың көбею, органеллалардың қозғалуы ерекшеліктеріне байланысты, бірақ келешекте қарапайымдыларды тағы басқа жағынан анықтап зерттеп толыққанда, бұл жіктелулер тағы өзгеруі мүмкін.

Дата добавления: 2014-10-15