КІРІСПЕ 5 страница

Ағымдық активтердің белгілі бір түрін қандайда бір көлемде сақтаудың және ұйымдық өндірістік нәтижесі осы активтерге тән сипатта болды.

Дайын өнімнің үлкен қоры жоғары деңгейдегі сұраныс жағдайында өнім тапшылығының пайда болуының мүмкіндігін қысқартады.

Осылайша шикізат пен материалдың үлкен қоры кәсіпорынды қордың жеткіліксіздігі жағдайында өндіріс процйесінің тоқтатылуы немесе аса қымбатқа түсетін алмастырушы материалдарды сатып алудан қорғайды.

Егер жабдықтаушылар кәсіпорынға төменгі бағамен келіскен жағдайда шикізат пен материалдарды сатып алуға тапсырыстың көп мөлшері үлкен қорлардың пайда болуына әкеледі.

Айналым қаражаттарының айналымдылығының жоғарылауы қорларды сақтаумен байланысты нәтижелер мен шығындарды анықтауға, қорлар мен шығындардың тиімді балансын шығаруға әкеледі.

Айналым қаражаттарының айналымдылығын жылдамдату үшін кәсіпорында мақсатты түрде жүргізіледі:

- қажетті материалдарды сатып алуды жоспарлау;

- қатал өндірістік жүйелерді енгізу;

- жетілдірілген қоймаларды қолдану;

- сұранысты болжамдатуды жетілдіру;

- шикізат пен материалдарды тез арада жеткіәзу;

Айналым капиталының айналымдылығын жеделдетудің екі жолы дебиторлар шотын қысқарту.

Дебиторлық қарыздың деңгейі көптеген факторлармен анықталынады: өнім түрі, нарық сыйымдылығы, нарықтың осы өніммен қайтару дәрежесі, кәсіпорында қабылдаған есептеу жүйесі және тағы басқа. Дебиторлық қарызды басқару ең алдымен есептеулердегі қаражаттардың айналымдылығын бақылауды тудырады.

Айналымдылықтың жылдамдауы жағымды жағдай ретінде қарастырылады. Мұнда потенциялды сатыпалушыларды таңдау мен келісім шартқа қарастырылған тауарларды төлеу шартын анықтаудың маңызы зор.

Іріктеу нақты критерилердің көмегімен жүргізледі:өткен кезеңдегі төлем тәртібін сақтау тауарлардың қажетті көлемін төлеу бойынша сатыпалушының болжамдық қаржылық мүмкіндігін сақтау ағымдағы төлем қабілеттілігінің деңгейін, қаржылық тұрақтылықтын деңгейін сақтау және сатушы кәсіпорынның экономикалық және қаржылық жағдайын сақтау (тауар болуы қолма-қол ақшаға деген қажеттілік т.б.)

Тұрақты клиенттерге тауарларды төлеу несие арқылы жүргізіледі. Несие шарты көптеген факторларға байланысты. Экономикасы жақсы дамыған елдерде ең көп қолданылатын сызба (2/10 толық 30), бұл мыналарды білдіреді:

- Сатып алушы алынған тауарды төлеген жағдайда несиелеу кезінен бастап 10 күн ішінде 2% жеңілдік алады.

- Егер несиелеу кезеңінің 11-30 күн аралығында төлем жүргізілсе сатыпалушы тауардың толық құнын төлейді;

- Төлемді 1ай ішінде төлемеген жағдайда сатыпалушы қосымша айыппұл төлеуге мәжбүр болды оның мөлшері төлеу уақытына байланысты өзгеріп отырады.

Қарызды жабу мақсатында дебиторларға әсер етудің неғұрлым түсімдері – хатжөнелту,телефон шалу,қарызды арнайы ұжымдарға сату (факторинг).

Айналым капиталының шығындарын қысқыртудын үшінші жолы қолма-қол ақшаны тиімді қолдану. Инвестициялау теориясы тұрғысынан ақша қаражаттары тауалы материалдар құндылықтарға инвестицияның жеке жағдайларын сипаттайды. Сондақтанда оған жалпы талаптар қолданылады. Біріншіден,ағымдағы есептеулерді орындау үшін ақша қаражаттарының қоры қажет. Екіншіден, күтілмеген шығындарды жабуға белгілі бір ақша қаражаттары қажет. Үшіншіден, қызметтің мүмкін болатын немесе болжамының кеңеюін қамтамасыз ету үшінбос ақша қаражаттарының белгілі бір көлемін мақсатты түрде иелену, осылайша ақшалай қаражаттарға қорларды басқару теориасында жасалған және ақша қаражаттарының көлемін өңтайландыруға мүмкіндік беретін үлгілер қолдануы мүмкін олар мыналарды бағалау үшін қажет:

- ақшалай қаражаттардың және олардың эквивалиентінің жалпы көлемі;

- қандай үлесін есеп айрысу шотында, ал үлесін тез өткізетін бағалы қағаздар түрінде ұстау керек;

- ақшалай қаражаттардың және тез өтімді активтердің өзара трансформациялауын қашан және қандай көлемде жүргізуі керек.

Фирма өзінің өтімді активтерін ұстайтын банктік шоттар бойынша пайыз төленбейді. Бірақ, басқа өтімді активтер (қысқы мерзімді мемлекет бағалы қағаздар, депозиттік сертификаттар, қайта сатыпалу келісімі) пайыздар түрінде табыс әкелуі.

Батыс тәжірибесінде Баумол және Миллер-Орр үлгілері кеңінен тараған. Отандық тәжірибеде бұл үлгілер инфляцияның күшеюі есептеу ставкаларының өзгермелігі, бағалы қағаз нарығының дамымауы және т.б. әсерінен қолданылмай отыр. Сондықтанда төменде бұл үлгілердің теориялық қысқаша ғана сипаттамасы ғана берілген (9).

Баумол үлгісі мысалы кәсіпорын өзінің жұмысын максималды және мақсатты деңгейдегі ақшалай қаражаттармен бастайды, кейін оларды белгілі бір уақыт аралығынан кейін жұмсайды. Ақша қаражаттарының қоры бекіткенде, яғни нольге тең болғанда немесе белгілі бір қауіпсіз деңгейге жеткен кезде, кәсіпорын бағалы қағаздарының бір бөлігін сатады және сол арқылы ақша қаражаттарының қорын ағымдағы көлеміне толықтырылады.

Баумол үлгісі қарапайым және ақшалай шығындарды тұрақты, болжанатын кәсіпорындар үшін қолдануға ыңғайлы. Негізінде мұндай жағдай сирек кездеседі, есеп айрысу шотындағы қаражаттардың қалдығы кездейсоқ түрде өзгереді, сондай-ақ мұнда үлкен толқулар болуы мүмкін.

Миллерт және Орр жасаған үлгі қарапайымдылық пен шындық арпасындағы белгіні көрсетеді. Ол мына сұраққа жауап береді:

Егер ақша қаражаттарының күнделікті ағымын және болжау мүмкіндігі болмаса кәсіпорын өзінің ақшалай қорларын өзін қалай басқаруы керек?

1.3.сурет. Есеп айрысу шотындағы қаражаттарының қалдығының өзгеруінің графигі.

Есеп айрысу шотындағы қаражаттың қалдығын басқару бойынша іс-әрекет логикасы 1.4. суретте көрсетілген.

1.4. сурет. Миллер-Орр үлгісі.

Есеп айрысу шотындағы қаражаттардың қалдығы жоғары шегіне дейін өзгеріп отырады. Осы кезде кәсіпорын ақша қаражаттарының қорын белгілі бір деңгейін қайтару мақсатында бағалы қағаздардың жеткілікті көлемін сатыпала бастайды. Егер ақша қаражаттарының қоры төлем шегіне жетсе онда кәсіпорын өзінің бағалы қағаздарын сатып, ақша қаражаттарының қорн толықтырады.

Вакцинация өзгерісі мәселесін шешуде келесі саясатты мәселесін ұстануды ұсынады.

Егер ақша ағымдарынан күнделікті өзгерісі үлкен немесе бағалы қағаздарды сату және сатып алумен байланысты тұрақты шығындар жоғары болса, онда кәсіпорын вариация өзгерісін көбейтуі немесе төменднтуі керек сондай-ақ егер бьағалы қағаздар бойынша жоғары проценттік ставкаға сәйкес табыс алу мүмкіндігі болса онда вариация өзгерісін ұсынылады.

Қаржылық ағымдардың пайдаланудың тиімділігін жоғарылатудың маңызды құралдарының біреуі кәсіпорынның негізгі өндітрістік қорларын және материалдық емес активтерін басқару. Оларды басқарудағы негізгі мәселелердің бірі- амортизация аударымының әдісін талдау.

Амортизациялық аударымының 3 әдісі бар: орындалған жұмыстарға сәйкес бір текті шығару және жеделдетілген амортизация (10)

Екінші әдісі орындалған жұмыс көлеміне байланысты. Ол мүнданеғұрлым орындалған жұмыс көп болған сайын, соғұрлым тозу көп болады, яғни амортизация обьектінің пайданың нәтижесі болып табылады. Мұнда уақыт маңызды емес.

Үшінші әдіс – жеделдетілген амортизация – амортизацияның негізгі сомасы пайдаланудың алғашқы жылдары аударылды. Бұл негізгі қорларды жаңартып қоймай, сондай – ақ инфляциялық жоғалтуларды төмендетудің әдісі болып табылады. Жеделдетілмеген амортизация әдісі шығарудың көп бөлігін жылдам өтеуді қарастырады. Бірақ бұл саясат өз құнының өсуіне әкеледі, соған сәйкес өткізу құны да өседі. Осы әдіспен алған амортизация аударымдар мақсатты сипатта болады. Олар мақсатты қолданылмаған жағдайда амортизациялық аударымның қосымша сомасы салық салынатын табысқа қосылады.

Қаржылық ағымдарды басқару сәттілігі кәсіпорынның капитал құрылымына тікелей байланысты. Капитал құрылымы компанияның активтерін көбейту бойынша шараларына сәйкес келуі немесе қарсы келуі мүмкін. Ол сондай – ақ қарыз міндеттемелері бойынша төленетін тұрақты пайыздық табыс пайда компанияның белсенділігінің болжанатын деңгейіне тәуелсіз болғандықтан пайда нормасына тікелей әсер етеді. Егер фирманың қарыздық төлемдерінің үлесі жоғары болса, онда қос капиталды іздеуде қиыншылықтар тууы мүмкін.

Аксиомаға сәйкес капиталқұрылымы капилдың қызметінежәне талаптарына сәйкес келуі керек қарыз қражаттары мен капиталының қатынасы акционерлерге қайтаруын қамтамасыз етуі керек. Капитал құрылымының икемділігі табыстың маңызды элементі болуы мүмкін әдетте орта және ұзақ мерзімді қарыздарға қарағанда,қысқа мерзімді қарыздар бойынша келісімге отыру оңай.

Батыс елдерінде қаржылық ағымдарды басқару теңділігіне кәсіпорынның акция ұстаушыларының күтулері әсер етеді. Бұл фактор компаниядан акция ұстаушыларға табысты қамтамасыз ететін табысты ұзақ мерзімді минималды нормасын бекітуді талап етеді және мына жағдайларды ескереді: үлкен девиденттер және капитал құнын өсіру мүмкіндіктері, бизнестегі тәуекел элементі (тәуекел дәрежесі төмен салаларда және акционерлік қоғамның мүшелерінің төмен және керісінше) акция ұстаушылар салыстырмалы тәуекелмен инвесторларын ала алатын кіріс мөлшері.

Акция ұстаушылардың көбі өздері қаражат салған ұшырайтын ағымдағы және үлкен проблемалары туралы түсінігі болмағандықтан олардың табысқа байланысты үміттері өте жоғарылатылған және мүмкін емес. олардың үміттерінің тоқталу деңгейі өздерінің компанияларға әсер етуіне байланысты. Егер ұстаушылар қаражаттанбаса олар акцияларды сатып жіберуі мүмкін.

Сала неғұрлым бәсекелік болса соғұрлым акция ұстаушыларына құрылғы мен ғимараттарды жаңарту мен жетілдіруге зерттеулер, оқыту, компютерлендіруге инвесторлар бөлімінде көбірек қысым көрсетілуі мүмкін. Осы бағыттардың ешқайсысы инвестициялық бір жыл немесе оданда көп уақыттан кейін қайтарылуын жеделдете алмайды. Сондай-ақ сән өзгерісіне тұтынушының мінез құлқынан, технологиядан бәсекеден кәсіпкерлік тәуекелінен көрінетін сұраныстың анықталмағандығы пайданы анықтау процессінде жүретін қателерден көрінеді. Ақша ағымдарын басқаруды жүргізуде капитал құнын анықтауды дұрыс шешу керек.

Дата добавления: 2014-12-23