Ытай иероглифтеріндегі графемалар

Иероглифтің ең қарапайым құрамдас бөлігі графикалық элемент деп аталады. Графикалық элементке:

heng shu pie na dian ti heng gou shu gou shu ti xie gou

Осы қарапайым графикалық элементтерден кілттер немесе графема құралады. Қытай ироглифтерінде жиі қолданылатын «кілттер»: 1) «艹» кілті бар ироглифтер өсімдікпен байланысты болады. Мысалы: 草(huā)―шөп; 花(căo)―гүл; 2) «木» кілті бар ироглифиер ағашпен байланысты болады. Мысалы: 枝(zhī)―бұтақ; 根(gēn)―тамыр

4. Қытай иероглифтерінің жазылу ережесі.

Қытай тіліндегі 1 иероглиф 1 буынмен беріледі. Ал иероглифті оқу үшін бізге оның транскрипциясы керек. Ал транскрипция латын әріпімен беріледі. Иероглиф солдан оңға, жоғарыдан төменге қарай жазылады. Қытай иероглифтерінің өзіндік жазылу тәртібі болады, бихуалардың ілгерінді-кейінді жазылу тәртібі бихуалардың жазылу ережесі деп аталады.

1) Алдымен хың (көлденең сызық), онан соң шу (тік сызық). Мысалы: 十

2) Алдымен пие, онан соң на. Мысалы: 人

3) Үстіден астына қарай. Мысалы: 三

4) Солдан оңға қарай. Мысалы: 你

5) Алдымен сырты, онан кейін ішкі жағы жазылады. Мысалы: 月

6) Алдымен сырты, онан кейін ішкі жағы жазылып, соңында жабылады. Мысалы: 日

7) Алдымен ортасы, онан соң сол жағы, соңында оң жағы жазылады. Мысалы: 小

Бір қытай иероглифін бірнеше бөлікке бөлуге болады. Әр біреуінің өзіндік конструкциясы бар. Өз тәртібі бойынша жазылған қытай иероглифтері дұрыс әрі көркем болып шығады. Қытай иероглифінің көбісі бірнеше үлкен бөліктен тұрады, яғни ироглифтерінің бір жағындағы кілт мағынасын білдірсе, екінші бөлігі дыбысталуын білдіреді.

5. Қытай тіліндегі жіктеу есімдіктері. Есімдік – зат есім, сын есім, сан есім орнына жүретін сөз табы. Жіктеу есімдігі көбінесе адам аттарының орнына жүреді. Қытай тіліндегі жіктеу есімдіктерінің ерекшелігі, ол септелмейді.
Жіктеу есімдіктері:
Жекеше түрі:
І жақ
我 [wǒ]- мен
ІІ жақ
你 [nǐ] - сен
您 [nín] – сендер, сіздер
ІІІ жақ
他 [tā] – ол (ер адамға)
她 [tā] – ол (әйел адамға)
它 [tā] – ол (адамдарға қолданылмайды)
Көпше түрі: І жақ:
我们 [wǒmen] – біз
咱们 [zánmen] - біз (әріптесті қосқанда)– 我们 қарағанда екінші жақты қосып қолданылады (мен және сен), ал 我们 көбінесе екінші жақты қоспай, көбінесе үшінші жақпен қолданылады(ол және мен). І жақ:
你们 [nǐmen] – сіз
您 [nín] – сіз (көпше формасы жоқ)
ІІІ жақ:
他们 [tāmen] - олар (ер адамдарға)
她们 [tāmen] - олар (әйел адамдарға)

它们 [tāmen] - олар (заттарға)

Мысалы:1) 我是老师; 2) 他是老师; 3) 你是老师

6.Сұрау есімдіктері.

Қытай тілінде
谁 - shuí –кім?
谁的 - shuí de - кімдікі?
什么 - shénme – не? қандай?
几 - jǐ – қанша (егер жауап 0 – ден 10 – ға дейінгі сандарды қамтитын болса)
多少 - duōshao – неше (жауабы 10-нан үлкен болса қолданылады)
哪 - nǎ – қандай, қайсысы.
哪儿–nǎr – қайда? (Мысалы: 爷爷在哪儿 –ата қайда?) сұрау есімдігі бар сөйлем ерекше сұраулы сөйлем деп аталады. 几 кейін саналатын сөз тұруы керек. Мысалы:) А: 你是哪国人？ A: 那是什么书? A: 他是谁？ B: 我是哈萨克斯坦人. B: 那是汉语书. B: 他是我的同学.

7. Қытай тіліндегі сөйлемдеріндегі сөз тәртібі.

Қытай тілінде сөйлемдегі сөз тәртіп қатаң сақталған. Қытай тіліндегі сөйлемдердің сөз тәртібі, бастауыш, баяндауыш, толықтауыш болып келеді. Мысалы: 我 看 电视。我喜欢 看 电视。我 不 喜欢 看 电视。Анықтауыш қытай тілінде көбіне негізгі сөздердің алдына қолданылады. Кейбір анықтауыштарға «的» қосып жазу керек, ал кейбіріне қосылмайды. Мысалы: 我们的老师 我妈妈 我朋友 我丈夫

8. Баяндауышы сын есімнен болған сөйлемдер.

Қытай тілінде сын есім баяндауыш болғанда «是» сөзі қолданылмайды. «很», «非常» үстеу сөздері сын есімнің алдына қолданылып, деңгейді білдіреді.

Мысалы, 这些 苹果 很 大。那 个 老师 非常 好。

9. Қытай тіліндегі «吗» сұраулық шылауы.

«吗» сұраулық шылауы қытай тілінде жалпы сұраулы сөйлемдер құрауға қолданылады. Мысалы, 他 是 中国 人 吗？这 种 苹果 好吃吗？Жауап қайтарғанда «是», «是 的», «是 啊», «又寸的» - «иә» немесе «不 是», «不» - «жоқ» деп айтуға болады.

10. «是» етістікті сөйлем.

Мұндай сөйлемдер тұжырым жасауда жиі қолданылады. Олардың үш түрі бар: болымды, болымсыз және сұраулы сөйлемдер.

Мысалы, болымды түрі: S+是+N. 他 是 哈萨克 人。她 是 学生。

Болымсыз түрі: S+不+是+N. 他不是 哈萨克 人。她不是 学生。

Сұраулы түрі: S+是+N+吗? 他 是 哈萨克 人吗? 她 是 学生吗?

11. Қытай тіліндегі мөлшер сөздер.

Қытай тіліндегі мөлшер сөздер заттың санын, мөлшерін білдіргенде (一 个 人) және де сілтеу есімдіктеріне қатысты, яғни сілтеу есімдіктерінің сандық сипатын (这个 人) беру үшін қолданылады.

Мысалы, 这 个 （些）叫 香蕉。那 个 （些）叫 梨子。

你 多 大 了？有 点 儿 忙。她 很 好。

这些 苹果 很 大。那 个 老师 非常 好。

我 有 一 个 姐姐。我 家 有 五 个 孩子。

Дата добавления: 2015-05-31