Вызваленне Беларусi ад нямецка-фашысцкiх захопнiкау. Заканчэнне Вялiкай Айчыннай i другой сусветнай вайны

Народнае супрацiуленне фашызму на тэрыторыiБеларусi у гады Вялiкай Айчыннай вайны

З дазволу акупантаў у чэрвені 1943 г. быў створаны Саюз беларускай моладзі (СБМ), які аб’ядноўваў каля 8 тыс. юнакоў і дзяўчат.У снежні 1943 г. была створана Беларуская цэнтральная рада (БЦР). Рада ставіла мэтай мабілізацыю ўсіх сіл беларускага народа для знішчэння бальшавізму.Падпарадкаваныя Радзе ці створаныя ёю мясцовыя арганізацыі і саюзы – Беларуская самапомач, Саюз беларускай моладзі, Беларускае культурнае аб’яднанне, Беларуская краёвая абарона (БКА) і іншыя.Спроба стварэння беларускай дзяржаўнасці з дапамогай акупантаў не мела рэальнасці.Такім чынам, у час вайны гітлераўцы імкнуліся шырока выкарыстоўваць у сваіх мэтах мясцовае насельніцтва, прымушаючы яго супрацоўнічаць з імі. Гэта з’ява ў 1953 г. атрымала назву калабарацыя. У склад белрускіх калабарацыяністаў уваходзілі палітычныя сілы, якія знаходзіліся ў апазіцыі да камуністычнай партыі і савецкай улады, а таксама тыя асобы, якія свядома пайшлі на службу да фашыстаў. Ужо у пачатку вайны стваралася сетка падпольных цэнтрау i груп. Да жнiуня 1941 было створана 378 атрадау i дыверсiйных груп. 28 чэрвеня дау першы бой партызанскi атрад пад кiраунiц. В.З.Каржа. У гэты ж час у Кастрычнiцкiм раёне Гомельскай вобласцi змагаецца атрад пад кiраунiцтвам Ц.П.Бумажкова i Ф.I.Паулоускага "Чырвоны Кастрычнiк". Iм першым з партызан 6 жнiуня 1941 было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Усяго у 1941 у Б. было арганiзавана 247 партызанскiх атрадау i падпольных груп,200 падпольных абкомау,гаркомау,райкомау КП(б)Б i камсамолу..Яго удзель-нiкi правялi рад дыверсiй,ажыццявiлi аперацыю па забойству В.Кубэ. (А.Мазанiк, Н.Дрозд, М.Осiпава, Н.Траян атрымалi званне Героя Савецкага Саюза). Перамога савецкiх войск пад Масквой спрыяла развiццю партызанскага руху. З вясны 1942г. пачынаюць з''яуляцца партызанскiя брыгады i злучэннi.1-й Беларускай брыгадай камандавау М.Шмыроу. Партызанскi рух пачынае узмацняцца пасля стварэння 30 мая 1942г. Цэнтральнага штаба партызанскага руху пад кiраунiцтвам Панамарэнкi. Штаб партыз. руху на Б. узначальвау П.Калiнiн. У ходзе барацьбы з ворагам у к. 1943 партызанам удалося вызвалiць 60% Б. Фашысты праводзiлi карныя экспедыцыiАднак гэтаэкспедыцыя не дала жаданых вынiкау ворагу. Вышэйшым уздымам барацьбы партызан была дэзарганiзацыя ваенных перавозак – «рэйкавая вайна». Супраць захопнiкау вялi барацьбу не толькi партызаны i падпольшчыкi, але i насельнiцтва.

Пасля перамогi у Курскай бiтве, Чырвоная Армiя пачала наступленне ад Невеля да Чорнага мора. Восенню 1943 - на тэр. Б., 23 ве-расня быу вызвалены 1-шы райцэнтр БССР - Камарын. За восень-зiму былi вызвалены 36 раёнау, Гомель i Мазыр. Важнае значэнне - фарсiраванне Дняпра у раёне Львова. Вялiкую дапамогу - падпольшчыкi i партызаны. У 1944 пачауся завяршальны этап ВАВ - выгнанне ворагау з савецкай зямлi, вызваленне народау Еуропы. Значную ролю у рашэннi задач на гэтым этапе адыграла Бел. наступальная аперацыя (кодавая назва "Баграцiён"). Гiтлераускае камандаванне надавала вялiкае значэнне утрыманню Б., бо яна была важным плацдармам, якi прыкрывау усходне-прусскi i вар-шауска-берлiнскi стратэгiчныя напрамкi. Былi падрыхтаваны абарончыя рубяжы на рэках Днепр, Бярэзiна, Свiслач, Нёман i iнш. Рад гарадоу аб'яулены крэпасцямi (Мiнск, Вiцебск, Орша, Магiлёу..),якiя не належалi здачы. У Беларусi была моцная групiроука нямецкiх войск. У красавiку-маi генштаб Чырв. Армii распрацавау план аперацыi "Баграцi-ён".Яго ажыццяулялi войскi наступных франтоу: 1-ы Беларускi (генерал Ракасоускi), 2-i Беларускi (генерал-палкоунiк Захарау), 3-i Беларускi (генерал-лейтэнант Чарняхоускi), 1-ы Прыбалтыйскi (генерал I.Х.Баграмян) пры падтрымцы Дняпроускай флатылii, авiяцыi далёкага дзеяння i ПВА. Партызанскiя злучэннi. Задума Вярхоунага Галоунакамандавання: франты адначасова пераходзяць у наступленне на Вiцебскiм, Багушэускiм, Аршанскiм i Бабруйскiм напрамках,разбураюць фронт абароны ворага, акружаюць i знiшчаюць яго групоукi Вiцебска i Бабруйска i выходзяць на Мiнск з мэтай знiшчэння i акружэння асн. сiл групы армiй "Цэнтр" на усходзе Мiнска. Наступленне пачалося 23 чэрвеня 1944г. Спачатку быу нанесены бомбавы удар авiяцыяй, потым артылерыйская падрыхтоука.Ужо на 3-цi дзень была акружана Вiцебская групiроука працiунiка i вызвалены Вiцебск.Да канца чэрвеня 1944 былi вызвалены Орша, Магiлёу, Бабруйск. Развярнулiся баi за Мiнск. Гiтлерауцы добра умацавалi горад (былi перакiнуты дадатковыя войскi, збудавана драуляная сцяна, за якой размяшчалiся танкi i гарматы). Аднак i гэта не астанавiла савецкiх воiнау. Першым уварвауся у горад танк Фролiкава. У баях на вулiцах Мiнска вызначыуся камандзiр танкавага узвода Колычау. Iм, а таксама Бурдзейнаму,было прысвоена званне "Ганаровы грамадзянiн г.Мiнска". Мiнск быу вызвалены 3 лiпеня. У раёне Мiнска была акружана 100 тыс. групоука ворага. 7 дзен спрабавалi вырвацца фашысты з "Мiнскага катла". 70 тыс. гiтлерауцау было забiта, 35 тыс. узята у палон. У ходзе далейшага наступлення савецкiя войскi 28 лiпеня вызвалiлi Брэст. Фашысты былi выгнаны з бел. зямлi. Загiнула больш за 2 млн. 200 тыс. чалавек, толькi прамыя страты склалi 75 млрд. р., былi разбураны гарады, вескi, прамысловыя прадпрыемствы. Аднаўленне эканомiкi пачыналася адразу пасля вызвалення – у канцы 1943—1944 году.

55 БССР у пасляваенны перыяд. Аднауленне народнай гаспадаркi. Грамадска-палiтычнае i культурнае жыццё.

Велiзарныя мат. i людскiя страты (75 млрд. рублёу, загiнуу кожны 4 беларус). З 1943 пачалося аднауленне прамысловасцi, да 1950 яна перавысiла даваенны узровень. Быу асвоены выпуск аутамабiляу, трактарау, лiцейнага абсталявання. Пабудаваны рад прадпрыемствау лёгкай прам-цi, праведзена рэканструкцыя iльнозаводау, абутковых прадпрыемствау. П. 50-х гадоу характ-ца навукова-тэхнiчнай рэвалюцыяй. Да сяр.50-х Б. дасягнула новых поспехау. Пабудавана 150 прадпр-вау: Аршанскi завод швейных машын,Вiцебская шоука-ткацкая фабрыка,малочна-кансервавыя заводы... Нов. тэхналагiчн. абсталяванне.Павысiлася прадукцыйнасць працы. З сяр.50-х пашыраецца капiтальнае будаунiцтва, вытворчасць набывае характар навукова-iндустр-га тыпу. Навука становiцца удзельнiкам механiзаванай i аутаматызаванай вытворчасцi. За 1956-65 было пабудавана 450 фабрык i заводау (Бел. аутазавод у Жодзiне, 2 Салiгорскiя калiйныя камбiнаты, Полацкi нафтаперапрацоучы завод...). Але у 40-60-ыя у прамысловасцi дзейнiчалi сiлы тармажэння, звязаныя з камандна-адмiнiстр. сiстэмай. Спроба аслаблення яе заменай у 1957 галiновага кiраунiцтва эканомiкай тэрытарыяльна-галiновым (замест мiнiстэрствау уведзены сауноргасы) iстотных змен не прынесла. Вялiкi урон i с/г. 1945-50 iдзе аднауленне, сяляне пазбауляюцца права выбару форм гаспадарання на зямлi, пераутвараюцца у механiчную рабочую сiлу.Калгаснiкi аказалiся у залежнасцi ад кiраунiкоу калгасау, не маглi выехаць з вёскi. Гэта прывяло да крызiсу с/г. У п. 50-х пачалi шукаць выхад з крызiсу, якi бачыуся у павышэннi цэн на с/г прадукцыю, пераразмеркаваннi бюджэту на карысць сяла.

56 Сацыяльна-эканамiчнае становiшча i развiццё беларускай культуры у 50-60 гг. XX ст.

У 1946 г. адбыліся выбары ў Вярхоўны Савет СССР, у 1947 г. - у Вярхоўны Савет БССР. Улада знах-ся ў партыйных камітэтаў. Дзейнасць камсамольскіх арганізацый. Палітыка рэпрэсій у Б. ў пасляваенныя гады была звязана з дзейнасцю міністра дзярж. бяспекі БССР Цанавы (1938-51). Па яго ўказанню былі рэпрэсіраваны многія вядомыя партыйныя і дзярж. дзеячы. Рэпрэсіі закранулі і пісьменніцкую арганізацыю БССР. Вядомых дзеячаў літаратуры М. Зошчанку і Г. Ахматаву абвіна-вачвалі ў прапагандзе безыдэйнасці і апалітычнасці. Нягледзячы на рэпрэсіі, большасць народа была адданая савецкай уладзе, Сталіну. 1952 пасля 13-гадовага перапынку адбыўся XIX з'езд партыі, перайменаваў ВКП(б) у КПСС. 1953 памёр Сталін. ЦК КПСС узначаліў Хрушчоў. 1-шыя спробы па дэмакратызацыі грамадска-паліт. жыцця. XX з'езд КПСС 1956: Хрушчоў з дакладам «Аб кульце асобы і яго выніках». Пасля XX з''езда КПСС - важныя паліт. мерапрыемствы па пераадоленню культу асобы Сталіна. Рэабілітаваны ахвяры рэпрэсій. 1957 Вярхоўны Савет СССР – закон: рэспублікі самі маглі вырашаць пытанні абласнога і краявога адміністрац.-тэрыт-га будаўніцтва. Пашыраліся заканадаўчыя правы саюзных рэспублік. 1961 XXII з'езд КПСС - праграма пабудовы камунізму.З 1953 г. у літаратуры новыя тэндэнцыі, звяз. з актывізацыяй грамадскага жыцця. Вельмі плённымі для беларускай драматургіі былі к. 60-х – 70-я, створаны шэраг п’ес, класіка. Вялікі тэатр оперы і балету.У муз. культуры ў развіваюцца жанры сімфоніі і інструментальнай музыкі.Развівалася выяўленчае мастацтва. У першыя пасляваенныя гады мастакі знаходзіліся пад уражаннем гераіч. падзей ВАВ.У манументальным мастацтве – тэмы: гераізм і ўздым нар. духу. Павялiчваецца пiсьменнiцкая арганiзацыя. Да 1966г. на Беларусi было 242 пiсьменнiкi i паэты.Была рэабiлiтавана i вернута чытачу творчасць Ц.Гартнаа, М.Чарота, А.Дудара,П.Галавача. Росквiт дзейнасцi П.Броукi, М.Танка,А.Куляшова,В.Быкава, Я.Брыля. Многiя творы бел. аутарау ("Апошняя сустрэча" Я.Брыля,"Нявестка" А.Кулакоускага) баранiлi высокае званне чалавека.Значныя творы "Людзi на балоце" Мележа,"Сасна пры дарозе" Навуменкi,"Засценак Малiнаука" Чарнашэвiча. Асаблiвая падзея - раман У.Караткевiча "Каласы пад сярпом тваiм".Гэтыя творы рэальна характэрызуюць рэвалюцыйныя падзеi на Беларусi,паказваюць жыццё беларускай вёскi,гiстарычнае мiнулае беларускага народа. В.Быкау "Жураулiны крык","Сотнiкау", "Здрада", "Пастка".

57 Беларусь у 70-80 гг. XX ст. Крызiсныя з’явы у сацыяльна-палiтычным i эканамiчным жыццi рэспублiкi.

Хоць i высокія паказчыкі вытворчасці - адставанне тэмпаў навукова-тэхнічнага прагрэсу і ўкаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі. Павелічэнне дзярж. асігнаванняў на патрэбы с/г, выкар-не ўласных сродкаў - калгасы і саўгасы ажыц-юць шырокую праграму будаўніцтва вытворч.памяшканняў. Эканоміка Б. была часткай агульнагаспадарчага комплексу СССР.Стварэнне буйнога тэр.-галіновага прамысловага комплексу.Iнтэнсіўнае капітальнае будаўніцтва, нарошчваліся вытворчыя магутнасці. Зніжэнне тэмпаў эканамічн. росту. Не забеспячэнне у поўнай меры выхада нар. гаспадаркі на новы навукова-тэхнічны і эканамічны ўзровень. Не адбылося значнага паляпшэння якасці прадукцыі. Ускладнілася экалагічная сітуацыя ў выніку бурнага індустрыяльнага развіцця і недаацэнкі прыродаахоўных мер, недахопаў у ахове здароўя. Сур’ёзная заклапочанасць у грамадстве. Галасы аб неабходнасці перамен. Канцэпцыя пабудовы камунізму атрымала працяг у канцэпцыі развітога сац. грамадства.Спробы павялічыць ролю Саветаў у кіраванні дзяржавай і грамадствам.Рэальная ўлада знаходзілася ў руках партыйных камітэтаў.Кіруючай сілай бел. грамадства з’яўлялася Кампартыя Б. Важную ролю ў паліт. структуры і жыцці грамадства ігралі грамадскія арганізацыі –перш-наперш прафсаюзы. Усплеск грамадскай актыўнасці звязаны з прыняццем Канстытуцыі СССР 1977 і Канстытуцыі БССР 1978. Іх вартасцю была арыентаванасць на абарону сацыяльных гарантый людзей.

Дата добавления: 2015-06-25