Тапсырмалар. 1 страница

В г

А б в

3 сурет. Схема. Фронтальді композициядағы элементтердің орналасуы.

Элементтер арасындағы ең қажетсіз өзара әрекеттесушісі біреуінің екіншісіне біріктірілуі болып табылады (3а сурет). Элементтердің енгізілуі активті композициялық өзара әрекеттесуі түрінде қабылданады (3б сурет). Элементтер арасындағы ең көп аралық олардың өзара байланыс шегінде жіберіледі (3в сурет)

1. Негізгі 6 [124-133] 2. Негізгі 5 [30-52] 3. Негізгі 10 [142-192]

Бақылау сұрақтары:

1. Фронтальды композиция қалай сипатталады?

2. Белгілі сәулет жағдайындағы фронтальды композицияның симметриялық және асимметриялық тұрғызылуының мысалдарын келтіріңіз.

3. Сәулеттік композицияның фронтальдығы қандай жағдайларда бұзылады?

№10 Лекция тақырыбы: Көлемдік композиция.

Көлемдік композициялардың әртүрлігі. Көлем – бұл адамның өзінің құрылыс жұмысын бастайтын біріншілік пошымы. Тік әдемі тасты қойып, ол жазықтықта дұрыс бағдарлау үшін орын белгіледі. Барлық уақытта жазықтықта орналасқан көлем болып табылатын монумент көтеру ең белгілі жаңалық болды. Бұл оны айналадан бірден бөліп тұрады. Көлем – ең активті пошымның бірі. Ұлы француз суретшісі П. Сезанье (1839-1906) «табиғаттағыныңбарлығы бізге цилиндр, конус немесе сфера түрінде беріледі» деп бос айтпайтын.

Көлем мен жазықтық массасы барлық кезде үздіксіз бірлікпен өзара әрекеттеседі. Кешеннің конструкциялық құрылысын қарастыру кезіндегі масса деп конструкцияның физикалық массасын түсінеміз (қабырға, қосарлама және т.с.с.)

Көлемдік композиция тек координаталық бағыттар бойынша пошымның өсуімен ғана емес, сонымен қатар көлем, оның массасымен иемденеді, ал жазықтық композициялық түрде оған бағынатын жағдайдағы масса мен жазықтық арақатынасы анықталады.

Көлемдік композицияның үш ең көп сипатты түрі бар.

I. Көлемдік композиция бір жай немесе қиын геометриялық дене пошымына бағынатын қатысты шектелген көлем болып табылады. Сыртқы жазықтық пошымға оның массасына енбей жеткізілген.

II. Көлемдік композиция бірнеше мүшеленген геометриялық дене пошымына бағынатын көлемдер үйлесімдері болып табылады. Сыртқы жазықтық кешен массасына ене өзара байланысты.

III. Көлемдік композиция бірнеше бөлек тұрған көлемдер үйлесімі (көлемдік композицияның жазықтыққа өту түрі болып табылады) болып беріледі. Сыртқы жазықтық әр көлеммен жанаса оның массасына бағынады. Бұл көлемдік композицияның түрі көлем аралық жазықтың осы көлем массасына бағыну жағдайындағы бөлек тұрған көлемдерді салыстыру принциптері бойынша шешудің көп варианттарын біріктіреді. Мысалы, Нью-Йорктегі қайғылы оқиға белгілі Дүние жүзілік сауда орталығының ғимарат кешені (1 сурет). Орталық композициясы екі тік қойылған бірдей параллелепипедтерді қатарластырумен тұрғызылған. Олардың арасындағы бекітілген сыртқы жазықтық параллелепипедтер массасына қатты бағындырылған, бұл жай локалды композицияның бірлігін бұзуға қабілетсіз (1 сурет).

1 сурет. Нью-Йорктегі халықаралық сауда орталығы. Сәулетшілер М. Ямасаки, Э. Рой

Көлемдік композицияның үш сипатты түрлерге бөлінуі сәулет кешенінің қатаң дефореренциясының үш топтан тұратынын көрсетпейді. Кешеннің композицияларында көлемдік элементтер массасының және сыртқы көлем аралық жазықтықтың арақатынасы тепе-теңдікте болуы мүмкін және мұндай кешен қандай топқа жататынын бірден анықтауға болмайды. Композиция көлемдерінің өзара әсерлестік ерекшелігінің мәні оны түрғызуға қажетті жолдар мен қаражатты дәл анықтауға қабылетті етеді.

Көлемдік композицияны тұрғызу процесін белгілі жобалау процесіне қатысты «жалпыдан жекешелікке» принципі бойынша өңдеу дәрежесімен тәуелді үш сатыға бөлуге болады. Әр саты тұрғызудың сапалы деңгейін және сәулет пошымының гармонизациясын белгілейді:

1 - көлемдік элементтер мен сыртқы көлем аралық жазықтықтың арақатынасын анықтау. Мұнда көлемдік композицияның түрі анықталады, көлем массасы мен сыртқы жазықтық қатынасы белгіленеді;

2 – көлемдердің арасындағы қатынасты анықтау. Мұнда көлемнің геометриялық сипаттамалары анықталады және саналады, олардың өзара әсерінің гармониялық бірлігіне келтіріледі;

3 – көлемдік элементтердің беткейлерінің пластикалық өңделуі. Мұнда композициялардың бөлшектенуі жүргізіледі, элемент пошымы және кешен детальдары толық қарастырылады.

Композиция тұрғызудың әр сатысында сол немесе басқа композициялық жабдық ең көп активті болады. Сонымен, көлем мен сыртқы жазықтық қатынасын анықтау кезінде ең көп «жазықтықта орналасу» және «шама» қолданылады; сәулеттік көлемдерді ұйымдастыру кезінде – «симметрия», «асимметрия», «тождество», «нюанс», «контраст» және «геометриялық түр»; сәулеттік көлемдер беткейін пластикалық өңдеу кезінде – «пропорция», «бөлектеу», «түс», «фактура», «метр», «ритм». Бірақ барлық композициялық жабдық сәулеттік пошымды түрғызудың әр сатысында қолданылуы мүмкін, мысалы, «пропорция» көлемнің «геометриялық түрін» таңдау кезінде өзгеруі мүмкін.

1. Негізгі 6 [133-142] 2. Негізгі 5 [40-55] 3. Қосымша 10 [142-192]

Бақылау сұрақтары:

1. Сәулетте көлемді-жазықтық композиция тұрғызудың негізгі пошымын өзгерту факторына не жатады?

2. Көлемдік композициядағы масса болып не табылады?

3. Қандай жазықтық көлемдік деп аталады?

4. Көлемдік композиция қалай сипатталады?

5. Көлемдік композицияның қандай түрлері бар?

6. Көлемдік композицияны тұрғызудың сипатты сатыларын және әр активті өзара әрекеттесетін көркем әшекейлеу жабдығын атаңыз.

№ 11 Лекция тақырыбы: Жазықтық композиция

Сәулеттегі жазықтық композициясының түрлері. Сәулеттік жазықтық композициясын оларды ұйымдастыру принципі бойынша екі түрге болуы болады:

сәулеттік элементтердің бір немесе топ айналасында ұйымдастырылған жазықтық;

периметр бойынша шектелген элементтермен жазықтық.

Сәулеттік жазықтық композицияның бірінші түрі шектелген жазықтық деп аталады, өйткені ұйымдастырылған жазықтың бұл түрінің белгілі материалдық шекарасы болмайды (1 сурет), екінші – шектелген жазықтық, өйткені бұл сәулеттік жазықтық анық, материалды белгіленген шектеуден тұрады.

1 сурет. Схема. Шектелген жазықтық

Мысалы, Коломенскийдегі Вознесения шіркеуінің көлемі жазықтық өзінің жан-жағында ұйымдастырған. Бұл жазықтық жалпы ортадан бөлшекшеленген және берілген сәулеттік көлемге қатысты өзінің композициялық ұйымшылдығымен бөлінген. Бірақ та мұнда үйымдастырылған жазықтық және қоршаған орта арасында материалды анық шекара жоқ болса да, көрермен ұйымдастырылған жазықтық ортасын өзінше ойлауына болады. Мұндай композициядағы жазықтықтың ұйымшылдығын сезіну сәулеттік көлем бағытында өседі және одан алыстау деңгейі бойынша төмендейді, өйткені бұл ортада орталыққа жақындау кезінде көлем мен жазықтық арасында өзара қатынас активизациясы болады.

Шектелген сәулеттік жазықтық. Шектелінеген сәулеттік жазықты ұйымдастыруда қатысатындар: негізгі (басты) сәулеттік көлем немесе жазықтық композициясы бар жазықтық және табан беткейі жан-жағында ұйымдастырылатын көлемдер тобы.

Негізгі элементтің жағдайы шектеусіз кеңістікте координат осьтеріне байланысты анықталады, негізгі немесе аралық бағытта орналасуы мүмкін, яғни көлденеңінен, тігінен немесе төмендеу жағдайында болуы мүмкін.

Шектеусіз кеңістіктің жоғарғы негізі композицияның бұл түрінің маңызды элементі болып табылады. Жоғарғы қабат сипатына тәуелді және негізгі кеңістік композициясының сипаты анықталады. Тік көлденең қабаттағы негізгі элементтердің көбірек таралуы шешімінің негізі шектеулі болады. Элемент тігінен дамығанда және көлденің қабат негізіндегі қарама-қарсы қосылуында, басқа жағдайда – элемент тең дәрежедегі формаға жақындағанда болады.

Сонымен, шектеусіз архитектуралық кеңістік сипаты негізгі композициялық элемент ерекшелігіне, жоғарғы қабат негізінің сипаты және бұл элемент композицияларының өзара қарым-қатынасына тәуелді-болады.

Шектеулі архитектуралық кеңістік. Шектеулі архитектураның кеңістік композициясына төмендегілер қатысады:

жоғарғы қабат негізі;

периметр арқылы кеңістікті шектеу элменттері;

жоғарғы қабаты (интерьерде).

Архитектурадағы кеңістікті композиция, ереже бойынша, қозғалыстағы көрерменнің қабылдаунын болжау болып табылады. Әр түрлі көзқарас бойынша кеңістік композициясы түрліше қабылданады. Бір көзқараста көрермен кеңістіктің барлық тереңдіғін, ал екіншісінде – тек элементтің тіктігін, кеңістіктің шектеуін ғана қабылдауы мүмкін.

Пропорция бойынша шектеулі кеңістік 2 негізгі топқа: тең размерлі, терең, фронталды, тігінен (2 сурет, а, б, в, г) болып бөлінеді

а б

Форма жоспары. Шектеулі кеңістіктегі элементтің жоспардағы орналасуы кеңістіктегі ұйымды сипаттайтын маңызды фактор болып табылады. Жоспар кеңістік формасының басты сипатын береді.

Тұйықтық дәрежесі. Шектелген жазықтық тұйықтық дәрежесі бойынша экстерьерлік және интерьерлік болып бөлінеді; бұл жазықтық интерьердегі аражабынның болуымен және экстерьерлерде болмауымен бөлінеді.

Шектелген сәулеттік жазықты тұрғызу және табу. Композициялық осьтер. Шектелген сәулеттік жазықтық негізінде егер жазықтық сипатты жағдайда тумаса, сәулетшінің творчестволық айналуында жатыр. Композицияда симметрия және асимметрия принципі қолданылуы мүмкін.

Шектелген сәулеттік жазықтықтың симметриялық тұрғызылу негізін симметрия осі құрайды. Ол композиция өсуінің басты бағыты, қозғалыс тізбегін және көрерменің қабылдауын ұйымдастырудың негізі болып табылады. Қатаң симметриялық композицияның мысалына Алматы қаласындағы жаңа алаң жазықтығын алуға болады.

Шектелген сәулеттік жазықтықтың композициясын асимметриялық тұрғызудың негізі тепе-теңдік осінде жатыр.

Композициялық орталықтар және доминанттар. Жазықтықтық композицияның бірлігі және мақсаттылығы элементтердің үйлесіміне және біріне-бірі бағынуына негізделген. Шектелген жазықтықтың композициялық тұрғызылуы негізгі сәулеттік көлемнің екінші дәрежелі элементтерінің және басты композициялық элементтердің бағынумен өседі. Мұндай элемент орталық немесе доминант болып табылуы мүмкін. Орталық пен доминант әр түрлі өздігімен элементтерден тұратын, материалды берілмеген немесе мүлде болмайтын өзара бір элемент түріне берілуі мүмкін.

1. Негізгі 6 [142-180] 2. Негізгі 5 [7-36] 3. Қосымша 10 [142-192]

Бақылау сұрақтары:

1. Сәулет – құрылыс шығармашылығында жазықтық композицияның тереңдік, фронтальді және тік тұрызылуына мысал келтіріңіз.

2. Қандай параметрлер бойынша сәулеттік жазықтықтарда үйлесімдік қатынас туғызуға болады?

3. Композиция орталығы және оның доминанты бір элементке біріктірілген қалалық алаңдардан мысал келтіріңіз.

4. Шектелген жазықтықтың элементтерінің композицияда қандай орналасу жолдары бар және сәулеттік ансамбльде оның әр қайсысы қандай сапада болады?

5. Табанның және аражабынның еңкіштік беткейінен қандай пошым өзгерту сапасы болады?

№ 12 Лекция тақырыбы: Көлемдік-жазықтық пошымын табу

Пошымды табудың қажеттілігі

Пошымды табу сәулеттік кешеннің композициялық шешімін, оның бөліктерін (мысалы маңдайша, жоспар, интерьер және т.б.), толық ансамбльін міндетті түрде қанағаттандыратын жағдай болып табылады. Кезкелген композициялық шешімнің басты мақсаты – бірлік тұрғызу және жалпы үйлесімдік. Ортада тұрған көлемдік-жазықтықтық элементтердің өзара қатынасының дәлдігі жазықтықтағы адаманың бағдалауының анықтығына тәуелді.

Осыдан шығатыны пошымды табудың өте қажеттігі. Адамды қоршаған орта: табиғи немесе адаммен жасалған екі қажетті бағыттан тұрады: тік және көлбеу. Адамның бағдарлауы мақсатындағы жазықтық ортаны тұрғызу кезінде не тік, не көлбеу бағытты таңдау қажеттігі туады. Қазіргі кездегі техниканың деңгейі әртүрлі еңкіш күйде және қисық сызықтық күйдегі элементтерден тұратын кешендерді тұрғызуға мүмкіндік береді.

Көлемдік-жазықтық пошымды табудағы жұмыс әдістері

Беткейді, көлемді, жазықтықты табу жазықтықтың ерекшелістері мен сипатын алу болып табылады, жазықтықтағы беткей мен көлемнің сипаты мен күйі оларды анық, көрерменге қабылдауды оңай және масштабты етеді.

Әрбір берілгенмен жұмыс істеу екі сатыға бөлінеді:

- бірінші саты – жұмыс істелінетін беткейді жазықтық көлемін таңдау;

- екінші саты – таңдалған беткейді, көлемді, жазықтықты табу.

Жұмыстың бірінші сатысында берілген көлемдік – жазықтықтық пошым ерекшеліктерін табу қажетті. Беткей және көлем үшін жоспардағы қырлар, пошым қатынасы, силуэт, жазықтықтағы күй сипатты. Жазықтық үшін жоспар пошымы, көрермен күйі, сыртқы ортаға (ашық және ішкі жазықтық) қатынас, табан рельефі сипаттары тәуелді. Жұмыстың екінші сатасында көлемдік-жазықтық тық пошымды табу, оның сипатты ерекшеліктерін айқындау қажет. Ол үшін көлемдік-жазықтықтық пошымды ұйымдастыруды және оның анықтығын қабілетті ететін сипаттарды табатын негізгі жабдықтарды белгілеу керек. Бұл жабдықтарға келесі жатады: беткейдің (көлбеу және тік) бөлшектенуі; беткейдің үйлесімін кірістіру; жазықтық және массаны, фактураны және түсті салыстыру және т.б.

Үлкен емес көлемде композиция макетін жасау кезінде сәулеттік кешеннің үлкен беткейлерін, көлемін, жазықтығын есте сақтау қажет.

1. Негізгі 6 [181-183] 2. Негізгі 5 [134-145] 3. Қосымша 10 [142-192]

Бақылау сұрақтары:

1. Сәулеттік орындардағы бөлшектенулерді табудың негізгі себептерін атаңыз.

2. Конструкциялық шешімі ықпал жасайтын пошымды табатын сәулеттік шығармаларға мысал келтіріңіз.

3. Түсті кірістіру барлық кезде сәулеттік көлемді табуға қабілетті етеді ме?

№ 13 Лекция тақырыбы: Фронталды беткейді табу

Бұл тапсырманы орындау кезінде сөз болатын негізінен кезкелген көлемнің қырының біреуін деп беткейді елестеткен жөн. Осы жағдайда ғана көрермен беткей бағытында (1 сурет) немесе онымен қатар (2 сурет) қозғама алады.

Фронтальды беткейді таңдау кезінде мынаны есте сақтаған жөн:

1) беткей енінің биіктікке қатынасы;

2) жоспар пошымы (жоспарды беткей тік сызықтық бөлінген туратын тік немесе циркулді сызық болуы немесе қиын қисық сызықтық пошым болуы мүмкін);

3) беткей силуэті (симметриялық, асимметриялық);

4) көрерменге байланысты күй;

Фронатльді беткейді табу үшін келесі анықтау жабдығын қолдануға болады:

1. бөлшектеу – тік, көлбеу, еңкіш, толық және толық емес, шығыңқы және тереңдетілген;

2. пошым бойынша үйлесімді беткейді салыстыру;

3. масса мен жазықтықтық үйлесімі мен ньюансті қатынасы;

4. фактуралар және түс.

Шептік бетті көрсете отырып, бір немесе бірнеше құралдардық тізімін қолдануға болады. Ол үшін құрал аз қолданылса, сол ғұрым композиция анық болатындығын есте сақтау қажет. (5,6 сурет)

а) тура сызықты пішіннің жоспары б) сынық сызбаның жоспары

сурет 1

сурет 2

сурет 3 Сұлба. Көлем мен пішіннің алғырлық сұлбасы

сурет 4 Кеңістіктің жеке бөлшектерге бөліну сұлбасы

сурет 5 а) жоспардағы күрделі сызбаның беті

б) Горизонтальды жазықтық пен бағытталған жарықтың көмегімен жоспардағы күрделі сызбаның бетін аықтау

в) Жазықтық көлбеулігі арқылы күрделі сызбаның бетін анықтау

г) Толықтай жеке бөліктерге бөлу

д) Толық емес жеке бөліктерге бөлу

е) Бөліктерге бөлудің бағыты

1. Негізгі 6 [184-190] 2. Негізгі 5 [145-150] 3 Қосымша 10 [211-241]

Бақылау сұрақтары:

1. Шептік композицияны көрсетіп беріңіз.

2. Шептік композицияны жеке бөліктерге бөліп сызыныз.

3. Шептік композицияда кеңістік салмақтан артық болатын жағдайға мысал келтіріңіз.

№ 14 Лекция тақырыбы: Көлемдік пішіндерді анықтау

Геометриялық фигураның көлемін анықтау – геометриялық пішінін және оның т.б. үш өлшемдігін анықтау (параллелепипед, цилиндр); оның кеңістегі орнын анықтау. Көрермен орналасқандағы текшенің шептік (сурет 3а) оның көлемдік (үш өлшемдігін) пішінін белгілеңіз.

Текшенің екі қабырғасы көрінген кезде оның пішіні анық болады. Текшенің екі қабырғасы қиылысу арқылы пайда болған бұрыш, оның көлемдік пішінін көрсетеді.

Бірыңғай жарықтықта вертикальды қабырға анық көрінбейді. Осы элементарлық бақылаулар нәтижесінде 2 курс студенттеріне тапсырмалар беріледі.

Текшенің пішінін анықтау шептің бетімен және басқа тәсілдермен жетіледі (жеке бөліктерге бөлу: беттерді; салыстыру; салмағымен және кеңістігіне қатыстылығы; фактура және түс).

Бұл пішіннің анықталуының негізгі тәсілі. Осы әдістер көлемнің композициялық мәнерлігігін, оның бөлшектерінің бірлігі және түгелдігінін, гармониясының негізгі мәселелерін шешу үшін қолдынылады.

Егер композицияның бір немесе бірнеше негізгі көзқарастары болса, сонда композиция осы жақтарынан белсендірек шешіледі. Басқа жақтары икемдірек шешіледі, сонымен бірге негізгі тақырыпты ерекшелейді. (сурет 7, 8)

сурет 5

ж) сілемнің және бөліктерге бөлінуі

и) кеңістіктің жеке бөліктерге бөлінуі

к) атқарушының жеке бөлшектерге бөлінуі

л) терңдіктің жеке бөліктерге бөлінуі

м) беттін контрастарды салыстыру

Дата добавления: 2015-06-25