Статистические данные для вычисления абсолютных и относительных явлений способом картограммы и картодиаграммы. 3 страница

Бұрмалану – жер бетіндегі терр/р/ң аудан, ұзындық ж/е пішіні б/ша өзгеріліп түсірілуін айта/з. Бұрмаланушылық ұсақ масштабта жасалады. Бұрмаланушылықты азайту үшін геог/қ картада әртүрлі картог/қ проекция/р төмендегі топқа бөлінеді. 1)тең бұрышты, 2)еркін аланған, 3) тең шамалы.1)Тең бұрышты – карта бетінде бұрыш/р/ң бұрмалануы жоқ. Мұнда кіші фигура/р бұрмаланбайды. Ұзындық пен аудан бұрмаланады. 2) Еркін алынған проекц – бұрыш пен аудан бұрмаланады, бұл пррекц/да құрастырылған картада аудан/ң бұрмалануы тең бұрышты проекц/ң бұрмалануынан кем б/ады. Еркін проекц тобынан тең ара/қ проекц/рды кеңінен қолд/ды. Мұнда карта бетіндегі негізгі бағы/р/ң бірі/ң ұзындығы/ң масштабы сақталады. Олар карта бетінде ұтымды бейнеленеді. Бұрмаланушылық бір бөлігінде байқалмаса, екінші бөлігінде артады. Бұрмаланушылық глобуста көрсетілмейді. Кішігірім топо карта/рда бұрмаланушылық аз көрсетіледі. 3) тең шамалы – аудан/ң бұрмалануы жоқ, сондықтан бұл проекц/ны құрастырғанда картадағы материк, мұхит т.б. нысан/р/ң ауданы дұрыс көрсетіледі. Ірі аймақтағы картада бұрыш пішін/р/ң бұрмалануы жоғары.

Ұзындық/р/ң бұрмалануында нүкте бағыты/ң өзгеруіне байл масштабта өзгереді. Осы/ң сал/рынан геог/қ нысан/р/ң жер бетіндегі нақты ұзындығы нақты өзгертіледі. Соңында бұның бәрі өз пішінінен өзгеруіне әкеп соғады.

Аудан/қ бұрмалану карта бетінде тер/р/ң аудан/рындағы әр жеріндегі масштаб әртүрлі б/п келеді. Осындай болғандықтан өзі/ң нақты көлемінен өзгертіліп түсіріледі.

Бұрыш/қ – карта бетіндегі бағыт/р арасындағы бұрыш/р, шар бетіндегі бағыт/р арасындағы бұрыш/р/ң сәйкес келмеуі.

49. Стереографиялық азимуталды полярлық проекция. 1:95000000 масштаб бойынша есептеп, құрастыр -20^0/, -20⁰.

Азимуталды полярлық проекция – оңтүстік және солтүстік полюс аймақтарын түсіруге қолайлы проекция болып табылады.

Азимуталды полярлық проекциялар – торлары, параллельдері толық концентрлік шеңберлермен, меридиандары нүктеден таралады және түзу сызықты бейнеленеді. Кескінделуі глобустың бетінен тура жазықтыққа көпшілік жағдайда жанама көшіріледі. Глобустағы жанасу нүктелерінің орнына қарай азимуталды полярлық проекциялар мынадай болуы мүмкін.

v Полярлық жанасу нүктесі полюспен, экваторлық жанасу нүктесі экватомен дәл келеді;

v Көбірек қолданылатын проекциялар Ламбердтің тең шамалы азимуттық проекциясы. Бұл проекция оқулық картасын жасау үшін қолданады;

v Постельдің тең аралық проекциясы, бұл проекция Антарктида карталарын құрастыруға жиі пайдаланылады;

Соның ішінде қарастыратынымыз Стереографиялық азимуталды полярлық проекция

ρ=2 tg( - )

=RM=6371*950=6,7

ρ = 2*6,7*tg(45-20/2)13,4*tg45-10=13,4*1-10=3,4

=2*6,7* tg( - ) =13,4* tg =13,4*0,27=3.6

=2*6,7* tg( - ) =13,4* tg =13,4*0,18=2,4

=2*6,7* tg( - ) =13,4* tg =13,4*0,09=1,2

50. Қима цилиндрлік тік бұрышты проекциясы. 1:220 000 000 масштаб бойынша есептеп, құрастыр.

Цилиндрлік проекция – дүние жүзі карталарын экватор маңындағы аймақтарды түсіруге қолайлы проекция.

Бұл проекцияның географиялық торлары – меридиандары бірдей қашықтықта орналасқан, бір – біріне параллель түзулермен, ал параллельдері оларға перпендикуляр бірдей қашықтықта орналасқан түзулермен бейнеленеді.

Бұл проекцияны құрастыру үшін төмендегі шамаларды есептеу қажет:

1. Көмекші глобус радиусы

2. Меридиан арасындағы қашықтық;

3. Параллельдер арасындағы қашықтық;

4. Меридиандар бойындағы жеке масштаб;

5. Параллель бойындағы жеке масштаб;

6. Аудан масштабы;

7. Бұрыштардың бұрмалануы; есепке қара

^8. М 1:220000000 Δφ=20⁰ ; Δλ=20⁰

9. r₀₌RM

10. r₀₌6371*1/2200=2.89≈2.9

11. D=𝛑 r₀/180⁰ * Δλ*cos =3.14*2.9/180 ⁰ *20⁰ *cos20⁰=1.012*0.94=0.961

12. d= 𝛑 r₀/180⁰ * Δφ=3.14*2.9/180⁰ *20⁰ =1.0117

13. x=0

14. m=1

15. n=cosφ₀ /cosφ=cos20/cos20=1

16. ρ=m*n=1

17. sin = =cos φ- cos φ / cos φ+ cos φ =(cos20⁰)-(cos20⁰) /(cos20⁰)²+1=0.94-1/0.94+1=-0.06/1.94=-0.031

51.Ламберттің тең аралық азимуталдық есептелуі, құрастырылуы. М 1:90 000 000, -20^0/, -20⁰

Азимуталды полярлық проекция – оңтүстік және солтүстік полюс аймақтарын түсіруге қолайлы проекция болып табылады.

Азимуталды полярлық проекциялар – торлары, параллельдері толық концентрлік шеңберлермен, меридиандары нүктеден таралады және түзу сызықты бейнеленеді. Кескінделуі глобустың бетінен тура жазықтыққа көпшілік жағдайда жанама көшіріледі. Глобустағы жанасу нүктелерінің орнына қарай азимуталды полярлық проекциялар мынадай болуы мүмкін.

v Полярлық жанасу нүктесі полюспен, экваторлық жанасу нүктесі экватомен дәл келеді;

v Көбірек қолданылатын проекциялар Ламбердтің тең шамалы азимуттық проекциясы. Бұл проекция оқулық картасын жасау үшін қолданады;

v Постельдің тең аралық проекциясы, бұл проекция Антарктида карталарын құрастыруға жиі пайдаланылады;

Соның ішінде қарастыратынымыз Ламберттің тең шамалы азимуталдық полярлық проекциясы,

Есепке қара

52. Птоломейдің тең аралық жанама конустық қарапайым проекциясы.Оны 1:100000000 масштаб бойынша есептеу, құрастыру.

Конустық проекция – экватордың бір жағында жатқан, оңтүстік немесе солтүстік жарты шарларда жатқын территориялардың карталарын жасауға қолайлы.

Конустық проекциялардың параллельдері конц.шеңбер доғаларымен, ал меридиандары бір нүктеде түйісетін, бұрыштары меридиандар айырмашылығына пропорционал түзу сызықты бейнелейді.

Бұл проекцияда бұрмаланушылық бойлыққа байланысты болмайды. Территорияларды параллельдер бойында орналасқан аймақтарды бейнелеуге қолайлы.

Бұл проекция жанама немесе қима болуы мүмкін. Соның ішінде қарастыратынымыз Птоломейдің тең аралық жанама конустық проекциясы.

r₀ = RM – көмекші глобус радиусы

α = sin µ₀ – коэффициенттер проекциясы

∆ - меридиандардағы бұрыштардың жақындасуы

- жанама параллель радиусы

- параллель арасындағы қашықтық

Есепке қара

1. r₀ =RM

2. α = ₀

3. ∆λ^/ =∆λα

4. ρ= r_{0 0}

5.d= ∆ ⁰

М 1:100000000 ∆φ – 10⁰, ⁰ φ₁-40⁰, φ₂-60⁰,

1.r =6371/1000=6,371

2.α = sin = sin50⁰=0,766

3.∆λʹ=20̊sin50˚=15̊32

4.ρ=

ρ=

5.d = *10⁰ =1.1

53. Квадратты түзу цилиндрлік проекция, 1:185000000масштаб бойынша есептеп құрастыр

Цилиндрлік проекция – дүние жүзі карталарын экватор маңындағы аймақтарды түсіруге қолайлы проекция.

Бұл проекцияның географиялық торлары – меридиандары бірдей қашықтықта орналасқан, бір – біріне параллель түзулермен, ал параллельдері оларға перпендикуляр бірдей қашықтықта орналасқан түзулермен бейнеленеді.

Бұл проекцияны құрастыру үшін төмендегі шамаларды есептеу қажет:

1. Көмекші глобус радиусы

2. Меридиан арасындағы қашықтық;

3. Параллельдер арасындағы қашықтық;

4. Меридиандар бойындағы жеке масштаб;

5. Параллель бойындағы жеке масштаб;

6. Аудан масштабы;

7. Бұрыштардың бұрмалануы;

есепке қара

r₀- көмекші глобустың радиусы

D- меридиандар арасындағы қашықтық

d- параллельдер арасындағы қашықтық

n- параллельдер б/ы жеке масштаб

m- мер-дар б/ы жеке масштаб

- мер-дың көлемі

М: 1:185000000 -20^0/, -20⁰

1) r₀ = RM = 6371 * 1/1850=3.44

2) D = * ⁰ = * 20 = 1.2

3) d= * * 20 = 1.2

4) n= 1/cos = 1/cos20= 1/0.939=1.06

5) m= 1

6) =m*n = 1.06*1=1.06

7) sin = m-n/m+n= -0,01

54. Тең аралық қима конустық проекция. 1:120 000 000 масштаб бойынша есептеп, құрастыр.

Конустық проекция – экватордың бір жағында жатқан, оңтүстік немесе солтүстік жарты шарларда жатқын территориялардың карталарын жасауға қолайлы.

Конустық проекциялардың параллельдері конц.шеңбер доғаларымен, ал меридиандары бір нүктеде түйісетін, бұрыштары меридиандар айырмашылығына пропорционал түзу сызықты бейнелейді.

Бұл проекцияда бұрмаланушылық бойлыққа байланысты болмайды. Территорияларды параллельдер бойында орналасқан аймақтарды бейнелеуге қолайлы.

Бұл проекция жанама немесе қима болуы мүмкін. Соның ішінде қарастыратынымыз Тең аралық қима конустық проекция.

λ =20⁰, φ=20⁰

φ₁=40⁰,φ₂=60⁰

1) r₀=RM

r₀=6371*1/1200=5.3

2)α=sin =sin50=0.7

3) *d=0.7*20⁰ =14

4)d= * φ= *20⁰ =1.8

5) ρ₁= r_{0 1}/ 2= ρ₁=5.3* ⁰/2=1.855

ρ₂= r_{0 2}/ 2 = ρ₂=5.3* ⁰/2=1.325

6)d= ρ₁- ρ₂/φ₂-φ₁* φ= *20⁰=0.53

Есепке қара

55.Сансонның псевдоцилиндрлік проекциясы. 1:200 000 000 масштаб бойынша есептеп, құрастыр. -30^0/, -30⁰

Бұл проекцияны ең алғаш рет 1650 жылы француз картографы Сансон ұсынды. Бұл проекция әсіресе теңіз саяхатшылары үшін қолайлы проекция. Проекцияның картографиялық торлары: праллелдері тік, ал меридиандары қисық (тек орта мередианнан басқасы), бұл проекция дүние жүзінде экватор бойында орналасқан және дүние жүзі территориясын құрастыру үшін қолданылады. Мұнда орта мередиан және параллельдер бойында бас масштаб сақталады.

Проекция Африка, Оңтүстік Америка, Австралия карталарының территориясын құрастыруға қолайлы. Бұрмаланушылық мередиандар бойында жоғары болып келеді.

Картографиялық торды құрастыру үшін мынадай графикалық тәртіпті қолданамыз. Бас мередиан, екі перпендикуляр түзу сызамыз, орта мередианнан экватордан жоғары және төмен қарай есептелінген параллельдер арасындағы қашықтықты саламыз. әрбір параллельдер өзінің ұзындығына сәйкес сызықтар жүргіземіз.

Әрбір белгілі ендік пен параллельден есептелінген бойлықтар арасындағы қашықтықты белгілеп, алынған нүктелерді бір біріне қосып, қисық сызық жүргіземіз.

Картографиялық торды құрастыру үшін мынадай формуланы қолданамыз:

1. r₀ = RM – глобустың радиусы
2. c = 2πr₀ – экватор ұзындығы
3. c/2 = πr₀ – орта мередианның ұзындығы
4. lφ = 2πr₀ * cos φ – толық параллельдің ұзындығы
5. d = πr₀/180° * ∆φ – параллельдер арасындағы арақашықтық
6. D = πr₀/180° * ∆λ° * cos φ – берілген ендік пен мередиандар арасындағы арақашықтық

56.Орталық азимуталды проекция.1:220000 000 масштабтағы есептелуі мен құрастырылуы.Ендіктер мен бойлықтар айырмашылығы 20⁰.

М 1:220000000

λ =20⁰,φ=20⁰

r₀=RM r₀=6371* 2.89

ρ₇₀=R₀ctg70⁰=2.89*0.364=1.051≈1.1

ρ₅₀= R₀ctg50⁰=2.9*0.8391=2.4

57. Қазіргі кездегі Қазақстан картографияның негізгі мәселелері.

Картаның қолданылмайтын саласы жоқ. Әскери, қорғаныс саласынан бастап, оқу жүйесі, байланыс, ал қазір жарнама үшін де пайдаланылады.Қазіргі картография – ежелгі немесе осыдан 30 жыл бұрынғы қолданылу мақсатын түбегейлі өзгертті. Алғашқы қолданысы жол бағдарлаудан басталған карта тарихы орта ғасырларда, әсіресе Ұлы географиялық ашулар кезеңінде жиһангез-саяхатшылар үшін жаңа жерлер мен байлықтарды игеруде таптырмас құрал болды.Қазір картография ғылымы жаңа заманауи технологиялар мен бағдарламалардың пайда болуымен өзінің зерттеулеріне ғарыштан түсірілген әуесуреттерді, сондай-ақ сандық карталар жасуға мүмкіндік ашқан әртүрлі компьютерлік бағдарламаларды қолдануда.Қазақстанда картогроф мамандарының жетіспеуі,осы салаға ақшаның аз бөлінуі картографияның дамуына кедергі келтіруде. Мамандар жасаған ғылыми болжам әлемде жер көлемі жөнінен 9-орын алатын, 2,7 миллион шаршы шақырым аумақты қамтып жатқан мемлекеттің картографиясын дамытуға жыл сайын 1 миллиард теңгедей қаржы бөліну керектігін дәлелдеп берді.Дамыған АҚШ, Канада секілді елдер өздерінің картографиялық қызметіне ерекше мән беріп, әр бес жыл сайын жаңа ақпараттармен толықтырып, барлық деңгейдегі карталарын жаңартып отырады

58. Картографиялық проекциялардың шығу тарихы.

Картографиялық проекция теориясы (басқаша аты – математикалық картография) Жер эллипсоидын қағаз бетінде кескіндеудегі жіберілетін бұрмаланудың барлық түрлерін зерттейді және өте аз бұрмаланумен ғана кескінделетін проекцияларды құру әдістерін қарастырады. Проекциялар ұсақ және орта масштабты карталар жасауға қолданылатындықтан, Жер эллипсоидысы бетінің сферадан айырмашылығы ескеріліп сфера жазықтығындағы карта белгілі бір радиус R мөлшерінде ғана бейнеленеді.Картографиялық проекциядағы меридиандар (А=const болған жағдайында) мен параллельдерден (В=const жағдайда) картографиялық тор құралады.

Картографиялық проекция теориясының дамуы геодезияның, астрономияның, географияның, математиканың дамуымен тығыз байланысты. Оның ғылыми негізі Ежелгі Грекияда (біздің заманымыздан бұрын6 – I ғасыр) жасалды. Ең көне Картографиялық проекция – жұлдыздар картасын жасауға қолданылған милеттік Фалестің гномондық проекциясы. Картографиялық проекция біздің заманымыздан бұрын III ғасырда Гиппархтың, Птолемейдің, б.з. XVI ғасырында Г.Меркатордың, XVII – XVIII ғасырларда Р.Бонның, Д.Кассинидің, И.Ламберттің, Л.Эйлердің, Ж.Лагранждың XIX ғасырда К.Гаусстың, А.Тиссоның еңбектерінде дамыды. КСРО картографтары В.В. Каврайский, Н.А. Урмаев, тағы басқа еңбектері теорияны одан әрі жетілдірді.

Әр түрлі Картографиялық проекцияларда құрылған карталар нақты жер бетінің кескінін біраз бұрмалап көрсетеді. Бұрмалану үш түрлі болады:

а) бұрыштық (картадағы бұрыштар глобустағы бұрыштарға тең болмайды);

ә) аудандық (аудандардың масштабы картаның әр аумағында әр түрлі);

б) сызықтық (картаның бір сызығының әрбір нүктесінде масштаб әр түрлі).

59. Картографиялық проекциялардың түрлері.

1. Азимуттық проекция.

2. Цилиндрлік проекция.

3. Конустық проекция

Кеңістіктегі әр түрлі бейнелер мен заттарды қағаз бетінде кескіндеу үшін проекциялау әдісі қолданылады. Проекция – Жер эллипсоидын жазықтыққа түсіру. Картографиялық проекциялар – глобустағы жер бетінің дәл бейнесін картаға көшіру үшін қолданылады. Жердің шар тәрізді болуына байланысты оны жазық карта бетінде бейнелеу барысында әр түрлі дәрежеде бұрмалану болады. Осы бұрмаланушылықты болдырмау үшін картографиялық проекция қолданылады. Бұрмалану мүмкіншілігін азайту мақсатында географиялық карталарда әр түрлі проециялар қолданылады: тең бұрышты, тең ауданды, еркін проециялар. Тең бұрышты проекциялар қолданылған картада бұрыштар мен шағын географиялық объектілердің пішіндері нақты сақталады, бірақ олардың ұзындықтары мен ауданы өте күшті бұрмалануға ұшырайды. Мұндай проециялар теңіз кемелері мен ұшақтардың жүру жолдары мен ұшу бағыттарын нақтылау мақсатында пайдаланады. Тең ауданды проекция қолданылған карталарда аудан дәл берілгенімен, географиялық объектілердің бұрыштары мен пішіндері күшті бұрмалануға ұшырайды. Мұндай проекция қолданылған карталардан материктер мен елдердің, мұхиттардың ауданын нақты анықтауға болады.

Еркін алынған проеция негізінде жасалған карталарда бурмаланулардың барлық түрі кездескенімен, олар карта бетінде ұтымды бейнеленеді. Бұрмаланушылық картаның бір бөлігінде мүлдем байқалмайды, ал екінші бөлігінде, керісінше, бұрмаланушыдық дәрежесі күрт артады.Еркін алынған проекциялар арасында тең алынған проекциялар қолданылады.Онда белгілі бір бағытта: меридиан бойынша немесе параллельдер бойынша бұрмаланулар мүлдем байқалмайды.Проекциялар жақзықтық бетіне көшірілу пішініне қарай жіктеледі: азимуттық, цилиндрлік, конустық.

1. Азимуттық проекция белгілі бір нүктеден жан-жаққа бағытталатын кеңістікті дәл бейнелейді.

60. 1:1 000 000 масштабтағы картаның номенклатурасы.

Топографиялық карталар шағын территорияларға жасалады, олар көптеген беттен тұрады. Картаның бетке бөлінуін жол сызық, ал беттің белгісін номенклатура деп атайды. Топографиялық карталардың әрбір беті трапеция болып табылады оған номенклатура беріледі. Карта бетінің номенклатурасы рамканың солтүстік қабырғасының үстінде орналасқан.Картаның номенклатурасы негізінен 1:1000 000 масштабтағы карта құрады, оның рамкасының өлшемі бойлықта 6°, ал ендікте 4°. Осы масштаб бетінің номенклатурасы белдеуді білдіретін латын алфавитінің бас әрпінен және реттік нөмірін көрсететін цифралардан тұрады. Мысал ретінде N-36-54-Г-а карта бетінің номенклатурасының 1:1000 000 масштабтан бастап рет-ретімен құрастыруды қарастырамыз.N-36 бет 1:100 000 масштабтағы 144 бетке бөлінеді, олар 1,2,3 …, 144 цифрларымен белгіленеді. Осы масштабтың 54 нөмірлі бетінің номенклатурасы N-36-54 болады. 1:100000 масштабтағы N-36-54 картасының беті 1:50 000 масштабтағы картаның бетіне 4 бетіне сәйкес келеді: олар А,Б,В және Г әріптерімен белгіленді. Осы масштабтың екінші номенклатурасы N-36-54-Г болады. Осы бетті 4-ке бөлуден 1:25000 масштабтағы картаның 4 бетін алады. Бұл беттер а,б,в,г әріптерімен белгіленеді. Осы масштабтағы картаның ең соңғы бетінің номенклатурасы N-36-54-Г-а болады.1:5000 масштабтағы картаның номенклатурасының негізі болып, 1:10000 масштабтағы картаның беті саналады, ал ол болса 1:5000 масштабтағы картаның 256 бетіне бөлінеді. 1:5000 масштабтағы картаның ең соңғы бетінің номенклатурасы N -41-60-(256) болады. 1:2000 масштабтағы картаның номенклатурасын алу үшін 1:5000 масштабтағы картаның беті 9 бөлікке бөлінеді. оларды орыс алфавитінің кіші әріптерімен белгілейді. Сонымен 1:2000 масштабтағы картанаң ақырғы бетінің номенклатурасы N -41-60-(256-и) болады.Топографиялық карталардың масштабына байланысты жеке беттерінің өлшемі туралы мәліметтер және номенклатура үлгілері 1-кестеде берілген.

Дата добавления: 2015-06-04