Дифференциалды биомеханика. 1. Диффериенциалды биомеханика

Дәрістің жоспары:

1. Диффериенциалды биомеханика.

2. Қозғалыс жасын белгілеу теориясы.

Адамның әрекеті мен қозғалыс сапасын, жеке дене бөліктері және жалпы дене қозғалысын оқытатын биомеханика бөлімі дифференциалды биомеханика деп аталады.

Дене құрылысы мен мүмкіндігі.

Адамның қозғалыс мүкіндігі, дене құрылысының ерекшелігіне байналысты.

-Дененің ұзындығы және салмағы.

- Дене мүшелерінің өлшемдері.

-Сымбат ерекшелігі.

Сыртқы пішін, дене құрылысына байланысты келесі үш топқа бөлінеді:

1. Долихоморфиялы – дене жіңішке, қушық кеуде, тұлға ұзын, қол ұзын, аяқ қысқа.

2. Мезоморфиялы – дене ұзындығы және ені орташа.

3. Брахиморфиялы – дене кеңейіп, ұзындығы және ені біршама жалпақ, кең кеуде, тұлға ұзын. Қол – аяғы қысқа.

Адамның дене бөліктері мен пішіні әртүрлі болуына байланысты қозғалыс мүмкіндігі де әр түрлі болады.

Бірдей деңгейде жаттыққан адамдардың ауыр салмақтыларының бұлшық ет күші жоғары болады. Сонымен қатар дене мөлшерінің өсуімен бұлшық еттің тәуелді күші төмендейді. Бірдей деңгейде жаттыққан адамардың ауыр салмақтыларының бұлшық ет күші жоғары болады. Сонымен қатар дене мөлшерінің өсуімен (дене салмағының 1 кг есебінде) бұлшық еттің тәуелді күші төмендейді.

Дененің салмағына байланысты абсолютгі және тәуелді бұлшық ет күштерінің өзгерісі. Жүру мен жүгіруде қадам жиілігімен ұзындығы дененің мөлшеріне байланысты, ең алдымен аяқтың ұзындығына.

Мысалыға: Бойлары бірдей денелерде жүгіру кезінде, жасы үлкендеу балалар ұзын адым жасайды бұл орта есеппен олардың аяқтары ұзындау деп түсіндіріледі.

Бірдей жаттыққандарда, бірақ салмақ әр түрлі болса, салмақ артуына байланысты абсолютті күш өседі де, тәуелді күш кеміп отырады.

Бұл биомеханикада келесі мысал бойынша түсіндіріледі, мысалы: Екі спортшы А және Б бірдей жаттықтырылған А-1,5 есе ірі бойы 210 см. Б-ның бойы 140 см. Яғни егер ұзындық бір есе артық болса, қиылысу аймағы алыға физиологиялық көлденең жолақты бұлшық ет /2,25 есе салмақ 3,315 есе артады, Б-ның көлденең жолақты физиологиялық бұлшық еттің, белгілі мөлшердегі тартылу күші -2,25 есекүштірек.

A-/2,25 ece ауыр күшті көтереді/. Егер бұл адамдарға жеке өздерінің денесін көтеру керек болса /нақтылы/абсолютті/ емес тәуелді күш көрсетеді. А-Б-дан 3,375 есе жеңіл.

Дене құрылысының орналасу тәртібі /дененің көлденең және тік өлілемінің қатынасы/. В.Б. Бунақтың жүйесі бойынша.

1. долихоморфиялы

2. мезоморфиялы

3. брахиморфиялы

Дене мүшелерін анықтау үшін түлғаның үзындығын мен кеуденің кендігінің қатынастарын қолдануға болады.

Сомототип.

Сымбат: май қабаттары, қаңқа, бұлшық ет, дене мүшелерінен тұрады. Динамикалық жеке дамудағы М.В.Черноруцкийдің жүйесі:

1. Астениялық (долихамофтыда май қабаты жұқа, бұлшық еті бос).

2. Нормостениялық (мезоморфты дене мүшелерінің май қабаттарымен бұлшық еттері орташа).

3. Гиперстениялы (брахиморфты бұлшық еттері күшті, май қабаты біршама).

Дене салмағының май қабаты көкірек клеткасын үлкейтіп астениялыдан гиперстениялыққа дейін ерлерде де, әйелдерде де жас ерекшеліктеріне қарай алынған.

Жас ерекшелігіне қарай қозғалыс әрекетін қалыптастыратын белгілі тәртіп бар (ойыншықты қолға ұстап үйрену, отыру, тұру, белгілі бір уақыттан соң оған үйреткен, үйретпегеніне байланысты емес).

Әсіресе өмірінің бірінші жылында адамдарға қарағанда жануарлардың тәрбиесінде қозғалыс қасиетін сезіну (сенситивные) кезеңі тез қалыптасады (ұрпақтан ұрпаққа қалай берілсе, солай тәрбиеленеді). Қозғалыс мүмкіндігінің даму кезеңі қыздарда 9-12 жаста, үлдарда бір қалыпты, жылдам дамыған қозғалыс қасиеті, есею кезеңінде белгіленеді. Бұлшық еткүші 10-12 жас (қыз балаларда), 13-14 жас (ұл балаларда).

Қозғалыс жасын белгілеу теориясы.

Қозғалыс жасын белгілеу теориясы - дененің табиғи қимыл-әрекет жасау көрсеткішінің қалыптасуы биологиялық немесе хронологиялық жасына қарай баға беріледі. Қозғалыс жылдамдығы және оның қозғалыс қасиеті балалар мен жасөспірімдерде биологиялық жасына және оның көрсеткішінің өсуіне байланысты. Шапшаңдық мүмкіндігі биологиялық жасына кері бағытталған.

Күш және төзімділік тікелей байланысты. Бойдың өсуі және даму кезеңі, қозғалыс қасиетімен биологиялық жас бейімделу ортасымен тұқым- қуалаушы белгілеріне сонымен қатар ағзаның біртұтастығына байланысты, жасөспірім жасынан өткен соң бұл байланыс нашарлап, таңдау мінезі пайда болады.

Қимыл әрекеттің дамуын болжау. Дене қозғалысының ерекше белгілерімен байланысты, остенойдты белгісі бар қыздар бұлшық етгі неме көкірек клеткасында тесік болуына байланысты, күш жылдамдығы және төзімділігі өте төмен болады. Болжау негізінен, тұқым қуалаушылыққа сүйенеді демек баланың дене құрылысының ерекшелігі (көкірек клеткасы тесік және бұлшық етті дененің түрі). Ерте есею астенойдттыларға қарағанда 2-3 жыл ерте басталады. Бұл үшін жасартатын спорттың түрін таңдау қажет (сырғанау, жүзу, гимнастика 5-6 жыл). Осыдан есею жасын нақты анықтауға болады.

Физикалық салмақ есеюді баяулатады. Балаларды бойының өсуі генетикалық кестедегідей. Бұл бойдың ұзындығын формула бойынша анықтауға болады. (бір жылдық бақылаудың көрсеткішіне сүйене отырып, туылғандағы көрсеткішінен бастап өз жасына ылайықтылығын болжау).

Мысалыға 19 жасында болжағанда ер баланың 11 жас 2-кі айында бойының биіктігі 166 см, болған, бұл үшін 11-20 жастағы ер балалардың бойларының орташа биіктігін формула бойынша анықтаймыз.

У 12,08 + 0,2 (110, У 12,08) антилогарифмдер кестесінен табамыз. У=148. Зерттеушінің бойының ұзындығының орташа ауытқуын анықтаймыз орта топтағы дененің ұзындығы бойынша: зерттеушінің бойының биіктігінен, орташа бойдың ұзындығын алап тастаймыз да орташа квадратты ауытқуға 166-148 / 5,5= 3.3.

Зерттеушінің бойының биіктігі 11 жастағы баладан 3,3 есе өседі. 19 жаста болатын бойдың биіктігі (Х=9) Ү=2,08+0,2 Ү=2,26

антилогорифм кестесі бойынша Ү—175: 6,5 см. хЗ,3=21,45 19 жастағы бойдың биіктігі =175+21,49= 196.4 см.

Спортта ең жоғарғы көрсеткіштерге жететін қозғалыс әрекетінің әрбір түрінде жас ерекшелігінің диапозоны бар.

Адамның қозғалыс мүмкіндігінің нағыз шарықтау шағы- 16-дан 30 дейін. Мысалыға көптеген циклды спорттың түріндегі негізгі сапа төзімділік, ересек жастағылар жоғарғы көрсеткіштерге жетеді. Жеңіл атлетикадағы бұл байланыс, мысалыға ұзақ қашықтыққа жүгіретін орта жастағы чемпиондардың көптігін көрсетеді. 100 м. жүгіруде 22-26 жас аралығында 1500 м. жүгіруде 31-жасқа дейінгілер.

Адамның қозғалыс мүмкіндігі жас кезінде жылдам өседі де, есейе келе баяулайды. Бұл көбіне жаттығуға және тәжірибеге байланысты. Мысалыға, әлемге танымал болған қақпашы Лев Яшин 40 жасында да ойындарда керемет шеберлік—көрсетіп СССР-дың құрама командасында ғана емес әлемдік деңгейде де ойындар көрсетті.

Дененің салмағына байланысты абсолютті және тәуелді бұлшық ет күштерінің өзгерісі. Жүру мен жүгіруде қадам жиілігімен ұзындығы дененің мөлшеріне байланысты, ең алдымен аяқтың ұзындығына. Мысалыға: Бойлары бірдей денелерде жүгіру кезінде, жасы үлкендеу балалар ұзын адым жасайды. Бұл орта есеппен олардың аяқтары ұзындау деп түсіндіріледі.

Бірдей жаттыққандарда, бірақ салмақ әр түрлі болса, салмақ артуына байланысты абсолютті күш өседі де, тәуілді күш кеміп отырады.

Дәріс № 9.

Дата добавления: 2015-06-04