Наспяванне ваеннай напружанасці ў Еўропе ў 30-х гг. ХХ ст

Лекцыя 7. Беларусь у гады другой сусветнай і Вялікай айчыннай войн

1. Пачатак Другой сусветнай вайны. Аб'яднанне беларускага народа ў складзе БССР.

2. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны. Абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі.

3. Устанаўленне фашысцкага акупацыйнага рэжыму.

4. Вызначальныя перамогі Чырвонай арміі пад Масквой, Сталінградам, Курскам іх уплыў на становішча ў Беларусі.

5. Баявая дзейнасць партызан і падпольшчыкаў.

6. Вызваленне Беларусі (аперацыя «Баграціён»). Заканчэнне Вялікай Айчыннай і Другой сусветнай войн.

1. Пачатак Другой сусветнай вайны. Аб'яднанне беларускага народа ў складзе БССР.

Радыкальные палітычныя перамены ў германскім грамадстве адбыліся пасля пры­хо­ду да ўлады ў 1933 г. нацыянал-са­цы­я­ліс­тыч­най германскай рабо­чай партыі (НСДАП), і сфармавала ўрад на чале з канцлерам А. Гіт­ле­рам.

За кароткі час нацыстам удалося ўсталяваць у краіне сваю уль­т­ра­на­цы­я­на­ліс­тыч­ную (фашысцкую) дыктатуру і прыступіцца да ажыц­цяў­лен­ня сваёй праграмы. Яе змест быў скіраваны на скасаванне Вер­са­ль­с­ка­й сістэмы, аб’яднанне ўсіх немцаў у «Вялікую Германію» і забеспячэнне для іх «жыццёвых прас­тораў», усталяванне «тыся-чагадовай ім­пе­рыі», або «трэцяга рэйха». За кароткі час нацысцкаму кіраўніцтву ўда­ло­ся ідэйна абалваніць увесь народ, пераканаць яго ў расавай вык­люч­нас­ці, праве на сусвет­нае па­на­ванне, вык­люч­ных якасцях фюрэра на­цыі А. Гітлера.

Насуперак існаваўшым дагаворам гітлераўская Германія прыс­ту­пі­ла­ся да фармавання магутнай арміі, авіяцыі і флоту. За кароткі час у Гер­­ма­ніі было пабудавана 300 ваенных заводаў, а вытворчасць зброі за 5 гадоў павялі-чылася ў 22 разы. У 1935 г. галоўнакамандуючым узб­ро­е­ных сіл (вер-махта) стаў А. Гітлер.

Пасля пра­ведзе­на­га ў Са­ар­с­кай вобласці рэферэндума, яе жыхары выка-заліся за ўз’­яд­нан­не з Гер­ма­ні­яй. Праз год, 7 сакавіка 1936 г., нямецкія войскі ўвай­ш­лі ў Рэй­н­­с­кую дэмілітарызаваную зону.

З самага пачатку нацысцкага руху лепшым саюзнікам гітлераўцаў з’яўля-ліся італьянскія фашысты на чале з “дучэ” Б. Мусаліні. Створаны ў 1936 г. так званы Антыкамінтэрнаўскі пакт, скі­ра­ва­ны супраць СССР і «сусветнага ка-мунізму», падпісалі Германія, Япо­нія, Італія, Вен­г­рыя, Ма­нь­ч­жоу-Го, Іспанія.

Аб нестабільнасці ў свеце, небяспецы фашызму і няздольнасці Лі­гі На-цый прадухіліць агрэсію сведчылі захоп Італіяй тэрыторыі Абі­сі­ніі ў 1936 г. Яшчэ больш выразна гэтыя прыкметы выявіліся ў Іспаніі ў 1936–1939 гг. Антырэспубліканскі мяцеж на чале з генералам Ф. Франка быў падтрыманы Італіяй, Германі­яй і Партуга­лі­яй, скончыўся ўсталяваннем яго дыктатуры.

12 сакавіка 1938 г. Германія шля­хам увядзен­ня сваіх войск у Аўстрыю пад выглядам «ўз’яднання нацыі» фактычна да­лу­чыла яе да рэйха (аншлюс).

Неўзабаве на шля­ху ўтварэння «Вялікай Германіі» паўстала Чэхаслава-кія. Вясной 1938 г. прэм’ер-міністры Ан­г­ліі і Францыі заявілі прэзідэнту Чэхаславакіі, што калі ён не саступіць Судэцкай вобласці Гітлеру, то яны не будуць ваяваць за яго краіну.

У такіх умовах 29–30 верасня 1938 г. па ініцыятыве А. Гітлера ў Мюн­хе­не адбылася сустрэча кіраўнікоў урадаў Германіі, Англіі, Францыі і Іта­ліі, дзе і была падпісана дамова аб перадачы немцам Су­дэц­кай вобласці. У сакавіку 1939 г. астатнія тэрыто­рыі дзяр­жа­вы бы­лі аку­па­ва­ны нем­ца­мі і ўключаны ў рэйх пад наз­вай «пра­тэк­та­рат Ба­ге­мія і Ма­ра­вія».

Правал палітыкі калектыўнай бяспекі. Захоп Германіяй Аўстрыі і Чэхаславакіі актуалізаваў ідэю ства-рэння сістэмы ка­лек­тыў­най бяс­пе­кі. Так, 31 сакавіка 1939 г. урады Англіі і Францыі пра­дас­та­ві­лі га­ран­тыі Польшчы на выпадак агрэсіі, а ў маі паслалі свае дэ­ле­га­цыі ў Мас­к­ву для абмеркавання ўмоў ваеннага супрацоўніцтва. Аднак пе­рага­во­ры выявілі нежаданне англійскіх і французскіх дыпламатаў падпіс­ваць ваенную канвенцыю, а затым – адсутнасць адпаведных паў­намоц­т­ваў. У выніку палітыка калектыўнай бяспекі пацярпела крах.

Савецка-гер­ман­с­кая да­мо­ва аб ненападзе. У выніку сустрэ­чы ў Крамлі 23 жніўня 1939 г. кіраўнікамі за­меж­ных ведамстваў быў падпісаны савецка-германскі дагавор аб не­на­падзе тэрмінам на 10 га­доў, а таксама сакрэтны пратакол аб падзе­ле сфер уплыву. Паводле пратакола, у сферу інтарэсаў СССР у Пры­бал­ты­цы ўваходзі­лі Латвія, Эстонія і Фінляндыя, а Германіі – Літва. Сферы ўплыву ў Польшчы павінны былі пра­ходзіць па лініі рэк Нараў – Вісла – Сан.

Такім чынам, Савецкі Саюз пазбаўляўся пагрозы агрэсіі як з захаду, так і ўсходу. Узаемаадносіны СССР і Германіі карэнным чынам змя­ні­лі­ся ад канфрантацыі да супрацоўніцтва ў ваеннай сферы.

Заключэнне пакта істотна паўплывала на ваенна-па­лі­тыч­ную сітуацыю ў свеце. А. Гітлер атрымаў яшчэ большую свабоду дзе­ян­няў па здзяйсненні сваіх злачынных планаў. Калі Мюнхенскі да­га­вор даў яму маг-чымасць дасягнуць мэты больш ці менш асцярожна, то «пакт Молатава – Ры-бентропа» дазваляў дамагацца яе ад­к­ры­та, усімі сіламі вермахта і дзяржавы.

Пачатак Другой сусветнай вайны. Пас­ля захопу Германіяй Чэхаславакіі пагроза агрэсіі навісла над По­ль­ш­чай. Фю­рэр дэ­нан­са­ваў по­ль­с­ка-германскі пакт аб ненападзе ад 1934 г. 31 са­ка­ві­ка 1939 г. прэм’ер-міністр Ан­г­ліі Н. Чэмберлен ад імя свайго і фран­цуз­с­ка­га ўрадаў запэўніў па­ля­каў ва ўзброенай падтрымцы. На той час са-юзнікі мелі 172 дывізіі суп­раць 103 ня­мец­кіх, каля 4000 танкаў супраць 3200, звыш 7600 са­ма­лё­таў суп­раць 4000, да 36 000 гармат супраць 26 000.

Тым не менш, ужо 31 жніўня 1939 г. часці вер­мах­та атрымалі адпаведную дырэктыву фюрэра па рэ­а­лі­за­цыі плана «Вайс», разлічанага на польскую кампанію. Сілам увар­ван­ня (1,6 млн. салдат, 2800 танкаў, 2000 самалётаў, 6000 гармат, 100 караблёў) процістаялі 1 млн польскіх, украінскіх і беларускіх салдат, 870 танкаў, 4300 гармат, 407 сама-лётаў, 13 караблёў.

Каб надаць сваёй акцыі справядлівы характар, службы абвера і гес­та­па 31 жніўня ў 20 гадз ночы інсцэнавалі напад польскіх сал­дат на радыёстан- цыю, размешчаную ў нямецкім га­рад­ку Глейвіц. «У адказ» 1 верасня 1939 г. у 4 гадз 45 хвіл часці вермахта без аб’яўлення вай­ны перайшлі польскую мя-жу. Аэрадромы, чы­гу­нач­ныя вузлы, ін­шыя ваенныя аб’екты трапілі пад артылерыйскі аб­с­т­рэл і бамбардзі­роў­ку з паветра. Услед рушылі калоны танкаў, бро­не­ма­шын і часці пя­хо­ты. Нягледзячы на гераічнае супраціўленне паля-каў, ім не ўдалося даць адпор ворагу і нават прыпы­ніць яго. У баях з агрэсарам загінулі ка­ля 65 тыс. воінаў, прыкладна 140 ты­с. былі паранены, у палон тра­пі­лі каля 400 тыс. салдат і афіцэраў, у тым ліку 70 тыс. беларусаў.

Спадзяванні палякаў на дапамогу саюзнікаў не спраўдзіліся. 3 верас­ня Англія з яе дамініёнамі і Францыя аб’явілі вайну Германіі, але іх узброеным сілам быў патрэбен час на разгортванне баявых парадкаў. Такая вайна атры-мала назву «дзіўнай» і карысці Польшчы не прынесла.

Дата добавления: 2014-01-03