КІРІСПЕ. Операционно-технологическая карта отражает последовательность операций технологического процесса ТР топливной аппаратуры

Операционно-технологическая карта отражает последовательность операций технологического процесса ТР топливной аппаратуры, вулканизационные, шинные, аккумуляторные, столярные, и других работ на соответствующих участках CТО

Постовая технологическая карта отражает последовательность операции технического обслуживания, диагностики, текущего ремонта по агрегату (агрегатам) или системам (системе) автомобиля, которые выполняются на одном из постов ТО, диагностики или ТР.

Приложение 6

Коэффициенты неравномерности загрузки постов ТО и ТР, К_н

Типы рабочих постов	Коэффициенты неравномерности загрузки постов
	Списочное количество подвижного состава АТП	СТОА легковых автомобилей
До 100	От 100 до 300	От 300 до 500	городские	дорожные
Посты ЕО	1,20	1,15	1,12	1,05	1,15
Посты ТО-1, ТО-2, Д-1, Д-02	1,10	1,09	1,08	1,10	---
Посты ТР, регулировочные и разборочно-сборочные	1,15	1,12	1,10	1,15	1,25
Сварочно-жестяницкие, маляр-ные, деревообрабатывающие	1,25	1,20	1,17	1,10	---

Коэффициенты использования рабочего времени постов, К_и

Типы рабочих постов	Коэффициент использования рабочего времени постов при числе смен работы в сутки
одна	две	три
Посты ежедневного обслуживания ---уборочных работ ---моечных работ	0,98 0,92	0,97 0,90	0,95 0,87
Посты ТО-1 и ТО-2 ---на поточных линиях ---индивидуальные посты	0,93 0,98	0,92 0,97	0,91 0,96
Посты Д-1 и Д-2	0,92	0,90	0,87
Посты ТР ---регулировочные, разборочно-сборочные (не оснащенные специальным оборудованием), сварочно-жестяниц-кие, шиномонтажные, деревообрабатывающие ---разборочно-сборочные (оснащен-ные специальным оборудованием ---окрасочные	0,98     0,93   0,92	0,97     0,92   0,90	0,96     0,91   0,87

Приложение 7

Численность одновременно работающих на одном посту, чел.

Типы рабочих постов	Типы подвижного состава
Легковые	Автобусы	Грузовые
Особо малого класса	Малого класса	Среднего класса	Большого класса	Особо большого кл.     Особо большого класса	Особо малой груз-ти	Малой и средней грузоподъемности	Большой груз-ти	Особо большой грузоподъемности	Прицепы и п/п
Посты ЕО:
---уборочных работ
---моечных работ
Посты ТО-1
Посты ТО-2
Посты ТР:
---регулировочные и разбороч но-сборочные работы				1,5	1,5	1,5			1,5	1,5
---сварочно-жестяницкие			1,5	1,5				1,5	1,5	1,5
---малярные	1,5	1,5		2,5	2,5	1,5
---деревообрабатывающие	--	--	--	--	--	--				1,5
Посты Д-1 и Д-2

Приложение 8

Рецензия

Дипломная работа Пугач Андрея Андреевича написана на актуальную в данный момент тему:«Проектирование участка СТО по диагностированию двигателя автомобиля МАЗ 5516».

Актуальность данной темы подтверждается множеством причин. Рассматриваемые в дипломной работе вопросы актуальны в связи с безопасностью на дорогах.

Дипломная работа написана на основе действующего законодательства и трудов ученых, авторитетных в исследуемой области.

Диплом состоит из пяти глав, в свою очередь делящихся на параграфы каждая, а также введения, заключения и списка использованной литературы. Оформление диплома соответствует принятым стандартам.

Во введении обоснована актуальность исследования, цели и задачи работы, а также положения, выносимые на защиту.

В первой главе работы рассматриваются характеристика СТО в АТП по диагностированию двигателя автомобиля МАЗ 5516.

Вторая глава дипломной работы содержит исследование технологических расчётов. Однако автор хорошо справился с предложенной им структурой дипломной работы.

Вторая глава диплома содержит большое количество практических материалов и их анализ.

Третья глава описывает организационные вопросы.Принятое автором разделение второй главы на параграфы по отдельным вопросам исследования не является самым лучшим решением, что является недостатком дипломной работы.

Четвёртая глава технологическая карта. Отражает порядок и правила диагностирования двигателя автомобиля МАЗ 5516.

Пятая глава описывает охрану труда и окружающей среды состоит из 10 параграфов в каждом графе раскрыты вопросы, связанные с безопасностью придиагностировании двигателя автомобиля МАЗ 5516.

Предложенные в заключении рекомендации весьма интересны и заслуживают пристального внимания.

Материалы, изложенные в дипломной работе, могут быть использованы в рамках образовательного процесса при проектировании участков станций технического обслуживания и текущего ремонта и диагностировании автомобилей.

В целом же Пугач А.А. достаточно полно и подробно раскрыл тему дипломной работы, что способствовало положительной рецензии.

К недостаткам дипломной работы следует отнести небольшое количество иллюстративных материалов, графиков, стиль изложения не везде выдержан. Однако найденные недостатки не влияют на качество исследования по данной проблеме.Дипломная работа допускается к защите. Рекомендованная оценка «отлично».

Преподаватель специальных дисциплин

ГБПОУ КС № 54 М.Б.Ильин

(Подпись) (ФИО)

Жұмыстың өзектілігі. Термоядролық синтез үшін перспективті реакция типтерін таңдау, плазманың диагностикалық температурасы мәселесін, сонымен қатар ядролық астрофизиканың заманауи мәселелерін төмен және аса төмен энергия жағдайында ядролардың 1s-, 1p- және 2s1d-қабықшаларының жеңіл зарядталған бөлшектерімен индукцияланған ядролық реакциялардың қималары бойынша жеткілікті түрде дәл тәжірибелік деректерді алудың нәтижесінде ғана сәтті шешуге болады.

Әдебиеттерде берілген 2 МэВ шамасынан төмен энергияда Li, Be, B және С изотоптарында р, d, ³Не және a-бөлшектермен тудырылған реакциялардың қималары бойынша алынған тәжірибелік деректер 30% мөлшерінен төмен болмайтын қателікпен өлшенген. Айта кететін жайт, бұл изотоптар ең жаңа ядролық-энергетикалық қондырғылардың құрылымдық элементтерінің құрамына енеді, олар JET, ITER сияқты перспективті термоядролық реакторлар үшін келешекте балама отын ретінде қолданылуы мүмкін, оларда ^10,11B(p,g)^11,12С, ^6,7Li(p,g)^7,8Be, ^12,13С(p,g)^13,14N, ⁹Ве(p,g)¹⁰B радиациялық қармау реакциясы ^10,11B, ^6,7Li, ^12,13C, ⁹Ве мөлшері және олардың жану динамикасы туралы маңызды ақпаратқа ие. Алайда 30%-дық қателік жаңа ядролық-энергетикалық және термоядролық қондырғылардың сипаттамаларын модельдеу үшін қажетті заманауи талаптарға жауап бермейді. Қазіргі таңда оларға қателігі 10%-дан артық болмайтындай талап қойылады.

Соған қоса, төмен энергия жағдайында, жеңіл ядроларда протондардың серпінді шашырау процесін зерттеу протон-ядролық өзара байланыс потенциалының оптималды параметрлерін анықтау үшін қажет. Бұл потенциалдар отын жанған кезде немесе құрылымдық элементтердің плазмасымен тікелей түйісетін беттік қабаттарындағы жобаланатын гибридті ядролық реакторларда және термоядролық қондырғыларда жүретін ядролық реакцияларды есептеу үшін қажет. Бұл мәселенің өзектілігінің астрофизикалық аспектісі алдымен Әлем эволюциясының бастапқы кезеңіндегі жеңіл ядролардың нуклесинтезі сауалымен және теориялық бағалауына қарсы бірнеше есе жоғары шамада ғарыштық сәулелерде берилийдің болу мәселесімен байланысты.

Зерттеулер аса төмен энергия жағдайында ⁹Ве(р,р)⁹Ве және ⁹Ве(p,γ)¹⁰B үрдістерін теория және тәжірибе жүзінде қарастыруға арналған.

Ағымдағы жылы төмен энергия жағдайында ⁹Ве ядроларында протондардың серпінді шашырауы, E_d = 25 МэВ энергияда ¹⁰В ядроларындағы дейтрондардың серпінді шашырауы бойынша тәжірибелер жүргізілген. Сонымен қатар Е_α = 40 МэВ энергияда ⁹Ве(α,t)¹⁰B энергиясының және төмен энергияда ⁹Ве(p,γ)¹⁰B реакциясының қималары есептелінді. Ядро ның оптикалық үлгіс мен фолдинг-үлгі аясында талдау жүргізілді. ⁹Ве(α,t)¹⁰B және ⁹Ве(³He,d)¹⁰B реакцияларынан ⁹Ве ядроларының протондарды қармауының спектроскопиялық факторларының мәндері алынды, олар ⁹Ве(p,γ)¹⁰B реакцияларының қимасын есептеуде сәтті түрде қолданылды.

1 ⁹Be ЯДРОЛАРЫНДАҒЫ ПРОТОНДАРДЫҢ СЕРПІНДІ ШАШЫРАУЫ БОЙЫНША ӘДЕБИ ДЕРЕКТЕРДІ ШОЛУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ

Перспективті термоядролық энергетика саласында ⁹Ве ядросы қатысындағы реакциялар айтарлықтай қызығушылық танытуда. Мәселен, ⁹Bе(p,γ¹⁰В радиациялық қармауы реакциясы ⁹Ве мөлшері мен оның жану динамикасы туралы ақпаратқа ие болып келеді.

Бүгінгі таңда қолда бар ұшып келетін бөлшектердің энергиялары 13-тен 160 МэВ аралығында болған жағдайдағы, ⁹Bе ядроларындағы протондардың серпінді шашырауы бойынша тәжірибелік деректер [1,2] әдебиет авторларымен алынды, бұл ретте қателік 20⁰-160⁰ градустық диапазонда 10% шамасында болды. [3] жұмыста 13-тен 30 МэВ арасындағы энергия диапазонында ⁹Be ядроларындағы протондардың серпінді шашырауының дифференциалды қимасы терең қарастырылған. Е_{р, лаб.} < 3 МэВ энергияда ⁹Ве(р,р)⁹Ве дифференциалды қималары бойынша әдебеиттерде келесідей бұрыштар мен энергетикалық диапазондарда тәжірибелік ақпараттар бар: θ_{р, лаб.} = 145⁰, Е_{р, лаб.} = 2.3 – 2.7 МэВ; θ_{р, лаб.} = 158.7⁰, Е_{р, лаб.} = 200 – 1700 кэВ; θ_{р, лаб.} = 170⁰, Е_{р, лаб.} = 150 – 2240 кэВ; θ_{р, лаб.} = 170⁰, Е_{р, лаб.} = 2265 – 3000 кэВ. Жоғарыда келтірілген деректерді шолу дифференциалды қималардың энергетикалық және бұрыштық тәуелділікті, Е_ц.м. = 380, 989, 1083 және 1405 кэВ аумағында резонансты береді.

Фазалық талдауды сенімді жүргізіп, Е_{р, лаб.} < 1.2 МэВ жағдайында оптикалық потенциалды сенімді түрде анықтау үшін Е_{р, лаб.} < 1200 кэВ жағдайында 100 – 200 кэВ қадаммен, θ_{р, лаб.} = 10⁰ – 170⁰ үшін 0⁰ қадаммен ⁹Ве(р,р)⁹Ве үрдістерінің дифференциалдық қималарын өлшейміз. Бұл энергия диапазонының маңыздылығы сол, дәл аса төмен энергияда термоядролық және гибридті ядролық қондырғыларда үрдістер жүреді. Айта кететін жайт, жеңіл ядролардың элементтері ең жаңа ядролық-энергетикалық қондырғылардың құрылымдық элементтерінің құрамына кіреді, JET, ITER секілді перспективті термоядролық реакторларда балама отын ретінде келешекте әбден қолданылуы мүмкін дегендерді қатарына енеді. Бүгінгі таңда мұндай деректердің қателігіне 10%-дан төмен болмайтындай талап қойылады.

ECIS88 бағдарламасын қолдана отырып, р+⁹Be жүйесінің өзара әрекеттесуінің оптикалық потенциалының параметрлерін алу үшін Е_{p, лаб.} = 13; 14; 15; 18.6; 21.35; 30.3; 49.6; 100.6; 160 МэВ энергиялары үшін феноменологиялық оптикалық үлгі аясында деректердің талдамасы жасалынды. Алдымен тәжірижемен дәл сәйкестік болуы үшін барлық параметрлер өзгертіліп қарастыылды. Кейін барлық берілген энергиялар үшін нақты, жалған және спин-орбиталды бөлшектердің радиусының мәндері таңдалынып, тіркелінді. Бұдан соң оптикалық потенциалдың оптималды параметрлері ізделінді. Потенциалдың нақты бөлігінің тереңдігі энергия артқаны сайын V_R = 59.5 МэВ - 0.36*Е_ц.м. МэВ заңы бойынша өзгереді, бұл ретте потенциалдың жалған бөлігінің тереңдігі баяу артады және W_i = 12.0 + 0.07*Е_ц.м тәуелділігіне ие болып келеді. Тәжірибелік және теориялық есептелінген қималар суретте бейнеленген (Сурет 1). ⁹Be ядроларындағы протондардың серпінді шашырауы үшін оптикалық потенциал параметрлері кестеде көрсетілген (Кесте 1).

Кесте 1 ⁹Be ядролардағы протондардың серпінді шашырауы үшін оптикалық потенциалының параметрлері

	Ep, лаб., (MэВ)	VR, (МэВ)	rR, (Фм)	aR, (Фм)	WD, (МэВ)	rWD, (Фм)	aWD, (Фм)	VSO, (МэВ)	rSO, (Фм)	aSO, (Фм)
		55.2	1.17	0.652	10.13	1.32	0.461	6.2	1.01	0.750
		57.8	1.17	0.629	11.64	1.32	0.416	6.2	1.01	0.750
		53.6	1.17	0.750	10.1	1.32	0.587	6.2	1.01	0.750
	21.35	55.6	1.17	0.750	10.13	1.32	0.587	6.2	1.01	0.750
	30.3	55.3	1.17	0.750	13.9	1.32	0.438	6.2	1.01	0.750
	49.6	51.	1.17	0.726	12.10	1.32	0.424	6.2	1.01	0.750
	100.6	53.5	1.17	0.750	10.13	1.32	0.607	6.2	1.01	0.750
		44.4	1.17	0.530	5.38	1.32	1.1	6.2	1.01	0.750

Нүктелер – [1-5] жұмыстардан алынған тәжірибелік деректер; тегіс сызықтар – кестеде келтірілген оптикалық потенциалдар бойынша есептеулер нәтижесі

Сурет 1 ⁹ Ве ядросындағы протондардың серпінді шашырауының дифференциалды қимасы (бұрыштық орналастырулар түрінде)

2 ТӘЖІРИБЕНІҢ ҚОЙЫЛУЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІ

Ядрода шашырау қимасын, бұрыштық және энергетикалық орналастыруларды және протондардың әсерінен орын алатын реакциялардың өнімдерін бір мезетте өлшеу тәжірибелік қондырғылар мен аппаратуралардың сапасына белгілі бір талап қояды. Ядролардың құрылымын және ядролық реакциялар механизмін зерттеу бойынша тәжірибелік кешеннің тиімділігін анықтайтын негізгі критерий жоғары энергетикалық және бұрыштық рұқсат, тіркелетін бөлшектердің типіне қарай таңдауы, энергия бойынша да, бұрыштық орнлаластыру мүмкіндігі бойынша да кең динамикалық диапазон болып табылады, бұл ретте соңғы критерий шекті түрде кішкентай да, үлкен де бұрыштарды қамтуы керек.

Зарядталған бөлшектері бар ядролық реакциялардың өнімдерінің бұрыштық орналасуын өлшеу үшін вакуумдық камера қолданылды, оның толық сипаттамасы [6] әдебиетте келтірілген.

Күрделі бөлшекті ядролық реакциялар мен шашырау механизмдерін зерттеу бөлшектердің энергиясының максималды толық диапазонында ядролық үрдістер өнімдерінің энергетикалық спектрлерін өлшеу қажеттілігімен байланысты. Барлық бөлшектердің энергиясы мен ұшу бұрышы туралы, олардың шоғырда тікелей масса және заряд бойынша идентификациясы, қимасы өзге каналдардың қимасынан бірнеше есе үлкен болатын серпінді және серпінді емес шашыраулардың энергетикалық спектріне дұрыс үлестік бағасын беру туралы ақпарат алу детектрлеуші жүйенің сипаттамаларына және жалпы өлшеу әдістемесіне қатаң талаптар қояды.

Келесі тарауларда шашырау камерасының, зарядталған бөлшектерді тіркеу жүйесінің, қолданылған электронды аппаратураның, УЛП-2-1 үдеткішінің энергиясын калибрлеу үшін нысаналарды дайындау әдістемелері, зерттелетін ¹¹В ядроларының нысаналарын дайындау және қалыңдығын қлшеу технологиялары толығымен сипатталатын болаты. Тараудың соңынжа серпінді шашыраудың абсолютті тәжірибелік дифференциады қимасы түрінде тәжірибе нәтижелері ұсынылады.

2.1 ҚР ҰЯО ЯФИ УКП-2-1 үдеткіш кешеннің сипаттамасы

Қайта зарядталатын үдеткіш кешен (УКП) – ҚР ҰЯО ЯФИ ҒТЯР зертханасының базалық тәжірибелік қондырғысы, инертті газдарды санағандағы түрлі үдетілген иондарды алуға мүмкіндік беретін прецизионды үдеткіш болып табылады. Суретте УКП үдеткішінің сұлбасы берілген (Сурет 2). Тандемнің құрамына екі тәуелсіз тасымалдау каналы кіреді, олар бір жоғыр кернеу көзімен біріктірілген. Кокрофта – Уолтона типті каскадты генераторы 100-ден 1050 кэВ шамасына дейін үдеткіш кернеуді өзгертуге мүмкіндік береді. Үдеткіш кернеуді стабилизациялау үшін стабилизациялық саңылаулар қолданылады, олардан сигнал каскадты генератордың қоректік жүйесіне келіп түседі.

Ауыр иондар инжекторының құрамында ион көзі, алдын ала шоғыр түзу жүесі, масс-анализатор, электростатикалық түзеткіш және кварцты әйнекті Фарадей цилиндрлері бар. Цезиймен тозаңдандырылған көз ток шамасы 60 мкА шамасына дейінгі шоғырларды алуға мүмкіндік береді. Масс-анализатор қосарлы фокустеуші 45° магиттен және ирис диафрагмадан тұрады.

Жеңіл иондар инжекторы H₁^-шоғырлары мен инертті газдардың атомдық шоғырларын алу үшін тағайындалған. Ол ионды көзден, алдын ала шоғыр түзу жүйесінен, электрондардың ауытқу аспабынан, бейтараптандырушы газ нысанасынан және Фарадей цилиндрінен тұрады. Ион көзі ток мөлшері 100 мкА шамасына дейінгі H₁^- және He⁺,..Xe⁺ ионды шоғырларды алуға мүмкіндік береді.

Қос инжектордың шығысындағы шоғыр энергиясы 30 ¸ 40 кэВ болып табылады.

Үдеткіштің жоғары кернеулі құрылымы 1 МПа қысым астындағы N₂ азотпен толтырылған сауытта орналасады. Төрт үдеткіш түтіктер көлденең жазықтықта орналасқан. Түтіктер мен қайта зарядталатын газ нысаналарының осьтері бір-біріне қатысты тігінен 20 мм-ге ығысқан. Бір жоғары кернеу көзімен біріктірілген екі тәуелсіз тасымалдау каналын қолдану тек протонды шоғырдың жоғары моноэнергетикалылығын алуға мүмкіндік бермейді, сонымен қатар ауыр иондар үшін бұл мүмкін болып келеді, әдетте, ауыр иондардың тогы үдеткіш кернеудің жоғары тұрақтылығын алу үшін жеткілікті бола бермейді [7].

Өте ұқсас тасымалдау каналдарында электростатикалық квадрупольді линзалардың дублеттері, талдаушы магниттер, айналмалы магниттер, сканерлеуші құрылғылар және нысаналық камералар болады. Орталық нысаналық камерада үлгілерді бір мезетте екі шоғырмен сәулелендіру мүмкіндігі бар.

Протонды каналдың талдаушы магниті үдеткіш кернеуді стабилизациялау жүйесіне тірек элементі ретінде енеді, сондықтан өрістің жоғары тұрақтылығына ие болу маңызды. ЯМР талдаушы магниттер өрісін стабилизациялау DB/B» 5×10^-5 өріс тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Магиттер массасы бойынша DM/M» 1/200 рұқсатқа ие.

Трактілерді айдау үшін қолданылатын турбомолекулярлы және магнитті-разрядты сорғыштар каналдарда 2¸3×10^-6 Торр вакууммен қамтамасыз етеді. Нысаналық камералардың әрқайсысы тәуелсіз форвакуумды және жоғары вакуумды айдау жүйесіне ие.

1998 жылы жасап шығарылған жаңа тасымалдау каналы (Сурет 2, канал 3) екінші ретті рентген кванттарын, g-кванттарды және кері шашыраған бөлшектерді бір мезетте деттектерлейтін бұзбай кешенді талдау жүргізуге мүмккіндік береді.

Каналдың құрамында 45 градусты айналмалы магнит, электростатикалық квадрапульді линзалар дублеті және нысаналық камерадан тұрады. Линзалар дублеті мен нысаналық камера арасында орналасқан саңылауоық құрылғы тәжірибе кезінде шоғырдың нысанадағы орнын тұрақтандыруға мүмкіндік береді. Саңылаулық құрылғы мен ныасаналық камера арасыеда шоғырды сырттай бақылау үшін арналған кварциті шыны орналастырылады.

1 – Ауыр иондарды тасымалдау каналы, 2 – жеңіл иондарды тасымалдау каналы, 3 – эаңа тасмалдау каналы

Сурет 2 Тасымалдау каналы

Сурет 3 Үдеткіштің жалпы көрінісі

2.2 Орталық шашырау камерасының сипаттамасы

Протондар үдеткішінің ионқұбырының соңында «орталық» камер орнатылған, ол сегізбұрыш ретінде орындалған, параллель қабырғалар арасындағы арақашықтық 560 мм және биіктігі 330 мм. Камераның жақтаулық қабырғаларының сегіз герметикалық түрде жабылатын фланецтері бар.

Сурет 4 Орталық шашырау камерасының сыртқы көрінісі

Бұл протондардың камера арқылы бос жүрісін жүзеге асыруға мүмкіндік береді, ал фланецтердегі герметикалық терезелер арқылы камераның ішкі күйін бақылауға және реакция өнімдерін сәулелендіру детекторымен түскен шоғыр бағытында түрлі бұрыштардан тіркеуге мүмкіндік береді. Камераның ортасында, шоғыр осінде нысаналар орналасады. Камераның ішіне зарядталған бөлешктер детекторын бекіту үшін арналған құрылғылар орнатылған.

Вакуумды бұзбастан сырттай басқарудың көмегімен детекторды нысана айналасында еркін қозғалтып, үдетілген бөлшектердің шоғырына қатысты кез келген бұрышпен орнатуға болады. Шоғыр нысыанасына түскен токты өлшеу үшін Фарадей цилиндрі қолданылады, ол ионөткізгіштен де, камерадан да, жерден де электрлік оқшауланған. Шоғырдың көлденең өлшемдері мен пішіндерін қалыптастыру үшін және оның нысанадағы күйін тұрақтандыру үшін камера алдында бір-бірінен 0,5 м қашықтықта мыстан жасалған екі диафрагма орнатылған, олардың диаметрлері 1, 2, 3 және 5 мм болатын коллиматорлар жинағы бар (Сурет 5).

Сурет 5 Тәжірибеде қолданылған зарядталған бөлшектер тіркелетін орталық камераның ішкі көрінісі

2.3 Қолданылған электронды аппаратураныың сипаттамасы

Барлық өлшеу жұмыстары негізі ORTEC, CANBERA және ДУБНА фирмаларының электронды блоктарына негізделген үрдістерді көпретті талдау жүйесі болып келетін өлшеуіш-есептік зертханалық кешенде жүргізілді.

Сурет 6 Тәжірибеде қолданылған электроника блок-сұлбасы

Блок-сұлба келесі аталғандарлан тұрады:

Д – детекторлар (ORTEC және Дубна),

АК – алдын ала күшейткіш (ORTEC)

СК – спектрометриялық күшейткіштер (ORTEC 571 және ORTEC 471)

АЦТ – аналогты-цифрлік түрлендіргіштер (ORTEC)

ФЦ – Фарадаей цилиндрі

С – санауыштар

БА – бірканалды анализатор

Суретте тәжірибеде қолданылған электронды қондырғының блок-сұлбасы берілген, ол құрылымдық жағынан үш өлшеуіш желіден тұрады.

Бірінші спектрометрлік желіде детектордан (Дубна) келген сигналдар заряд сезгіш алдын ала күшейткіштен (АК) өтіп, актив сүзгіші бар және полюсі нөлмен компенсацияланатын спектрометриялық күшейткішке (СК) (571 үлгі ORTEC) келіп түседі, ол сигналдың бір қарама-қарсы мәнінің беттесуінен пайда болатын спектрдің бұрмалануын болдырмауға және қайта жүктеу кезіндегі өлі уақытты азайтуға мүмкіндік береді [8]. Күшейткіштегі спектрометриялық сигналдар дифференциалдау сұлбаларымен және төртінші ретті интегралдау сұлбаларымен қалыптастырылады және сигналдардың мұндай формасы спекроскопиялық қондырғының шуына және оның уақыттық рұқсатына қатысты ең оңтайлы болып шықты. Ары қарай сигналдар ORTEC фирмасының MAESTRO анализаторына (АЦТ) келіп түседі, ол аналогты кірістен келетін сигналдарды спектрометриялық сигнал амплитудасының кодтарына түрлендіреді. Түрлендірілген сигналдар компьютерге келіп түседі де, спектрометриялық спекктрлер түрінде көрініс табады. Компьютерлер тиісті платалармен және бағдарламалық жабдықтамамен жабдықталған, олар MAESTRO анализаторымен бір жинақта ұсынылады.

Экспозиция уақытында нысанадан өткен бөлшектердің толық санын өлшеу үшін тағайындалған екінші желі [9] шашырау камерасынң центрінен 28 см қашықтыққа ығысқан Фарадей цилиндрінен (ФЦ) тұрады. Фарадей цилиндрі өзіне түскен бөлшектердің қосынды зарядын тіркейді, шоғыр осіне қатысты 0° бұрышпен орналасады, ORTEC фирмасының токтарды өлшеудің жұмыс диапазоны 0,3 нА-10 мкА болатын, тұрақты токта шамасы 10^-10 Кл/отчет болатын ингераторымен қосылған, ток интеграторы зарядты санауыш (С) тіркейтін импульстер санына түрлендіреді.

Үшінші желі монитор рөлін атқарады және нысана қалыңдығының өзгерісін бақылау үшін, көміртекті күйіктің пайда болу динамикасын бақылау үшін қызмет етеді. Детектор бір орынға (бұрышқа) орналастырылды және тәжірибе бойында орны өзгертілген жоқ. сигналы бірінші желідегідей, детектордан алдын ала күшейткішке келіп түсті, кейін спектрометриялық күшейткішке жөнелтілді. Ары қарай бірканалды анализатор қажетті емес төмен энергетикалық шулы сигналдарды қиып тастады да, пайдалы сигналды санауыш құрылғыға жөнелтіп отырды.

Тәжірибе барысында ORTEC және ДУБНА фирмасының беттік-бөгеттік кремнийлі детекторлары қолданылды [10], жұмыс қабатының қалыңдығы 150 мкм, жұқа кіріс (~40мкг/см² Au) және шығыс (~40мкг/см² Al) терезелері бар, олардың α-бөлшектер үшін энергетикалық рұқсаты 25-50 КэВ құрады.

2.4 Тәжірибеге дайындалу және жүргізу

Ядролық тәжірибелерді жүргізу оларға бірқатар дайындық жұмыстарын жүргізуді талап етеді, мұндай шараларға, мәселен, УКП-2-1 үдеткіштерінің протон энергиясын калибрлеуді жатқызуға болады. Оны жүргізу үшін арнайы нысаналарды дайындау керек және негізгі өлшеу жұмыстарынан басқа қосымша өлшеу жұмыстарын жүргізу керек. Сонымен қатар азотты қақпан жұмысынң тиімділігін тексеру керек, бұл вакуумды жақсартып, нысанада көміртек күйігінің пайда болуын төмендету мақсатында жасалады. Мұның барлығы қосымша уақытты және күшті талап етеді, алайда бұл шараларды жүргізбестен, толыққанды сапалы тәжірибе жүргізу және нәтижесінде дәл тәжірибелік деректерді алу мүмкін емес.

2.4.1 Протон энергиясын калибрлеу үшін Al₂O₃ және LiF нысаналарын дайындау

Ядролық үрдістерді зерттеу кезінде нысаналарға келесідей талаптар қойылады:

1 Нысана материалы таза, қоспаларсыз болуы керек.

2 Нысана өте жұқа болуы тиісті, алайда соған қарамастан, апаттық жағдайларсыз тәжірибе жұмыстарын жүргізу үшін механикалық, термиялық және радиациялық беріктікке ие болуы керек.

3 Нысананы дайындау технологиясы қарапайым, арзан жән қолжетімді (мүмкіндігінше) болуы керек.

Al₂O₃ нысаналары немесе олардың басқаша атауымен атасақ, аллундты пленкалар электрохимиялық тәсілмен дайындалады [11].

Бұл үшін алюминий фольгадан қиылып алынған белгілі пішіндегі үлгілер қолданылады. Сыртқы ластаушылардан тазарту үшін үлгілерді 5 минут бойында HNO₃ (65%) азот қышқылы ерітіндісінде қайнатады (Сурет 7), бұдан соң, алдымен ағып тұрған суға, кейін дистилденген суға салып шайып, кептіреді, мұқият қабырғасымен таза етке орналастырады.

Сурет 7 Сурет 8

Al₂O₃ қабаты қалыптасуы үшін электролитке (0,5 л суға 25 г қосарлы ығыстырылған лимонқышқылды аммоний) штативке бекітілген нысананы салады. 70-тен 90 В аралығында кернеу береді (тиісінше жұқа және қалың нысаналар үшін) (Сурет 8). Ары қарай шаю және кептіру жұмыстары орындалады.

Үлгінің бір жағында ғана Al₂O₃ қабатын қалыптастыру үшін нысананы арнайы саңылауы бар формаға орналастырады (Сурет 9), оған балқытқыш қышқыл (НF) құяды да, 3 минут ұсайды (Сурет 10). (бұл ретте беті жақсы үлгіні төменге орналастырады). Ұстауыштың көмегімен алдымен форманы шаяды, кейін үлгіні алып, қабырғасымен су ағысына ұстап тұрып, ағып тұрған, кейін дистилденген сумен шаяды.

Сурет 9 Сурет10

Соңғы кезең: нысананы центрі мөлдір болмайынша, HCl тұзды қышқылға салып қояды, осылайша, алюминий қабатын жояды (Сурет 11). Мұқият шаяды, сүзгіштің көмегімен су тамшыларын жойып, арнайы кептіргіш жәшікке орналастырады (Сурет 12).

Сурет 11 Сурет 12

Алынған нысаналардың қалыңдығы шамамен 30 мкг/см² болып келеді.

Аллудты жарғақтарды дайындау кезінде жеке бас қорғаныс құралдары (қолғаптар) қолданылады және химиялық заттармен, электрлік құралдармен жұмыс істеу кезінде барлық қорғаныс шаралары сақталады.

Өкінішке орай, LiF қышқылынан өзін-өзі қолдайтын нысананы дайындау мүмкін емес, сондықтан оны өзге жарғақтарға (табандарға) тозаңдандыру арқылы алады. Біздің жағдайымызда біз табан ретінде аллундты жарғақты қолданамыз. Бұл ретте вакуумды әмбебап пост (ВУП-2) қолданылды. Бұл қондырғының толық сипаттамасы 2.4.4-тарауда беріледі. LiF балқу температурасы мен булану температурасы салыстырмалы түрде жоғары емес, сондықтан тозаңдандыру тантал қалақшаның көмегімен жүргізілді.

2.4.2 УКП-2-1 үдеткіштердің протондарының энергиясын калибрлеу

Зарядталған бөлшектердің энергиясы бойынша үдеткішті градуирлеу «резонансты камераның» көмегімен жүзеге асырылады (сурет 13), ол шоғыр осінде орналасады және орталық камераның шығыс фланеціне қосылып тұрады. Резонансты камераның жұмыс істеу принципі: резонансты камераның ішіне орналастырылған нысанаға 0-ден 60 кВ шамасында полярлығы әр түрлі реттеуші кернеу беріледі (үдеткіш немесе баяулатқыш). Нысанаға түсетін протондардың энергиясын реттеуіш потенциалдың көмегімен баяу өзгерте отырып, энергиясы бойынша өте тар резонанстарды байқауға болады. Осылайша, үлкен дәлдікпен шоғыр энергиясы және қозу функциясының жұқа резонанстық құрылымы анықталады.

Протондар шоғырының энергиясын калибрлеу тар, жақсы белгіленген резонансқа ие реакциялардың көмегімен жүзегге асырылады. Бұл мақсатта E_{р, лаб.} = 632, 773, 992, 1089 кэВ жағдайында ²⁷Al(p,g)²⁸Si реакциясы [12] және E_{р, лаб.} = 340 кэВ жағдайында ¹⁹F(p,ag)¹⁶O реакциясы қолданылады. Бұл ретте калибрлеу дәлдігі ±1 кэВ құрады. Суретте жоғарыда келтірілген резонанстар аймағындағы шығыстар келтірілген (Сурет13). Үдетілген протондардың шынайы энергиясының УКП-2-1 басқарушы компьютер үдеткішпен берілген энергияға тәуелділігі келесі суретте келтірілген (Сурет 14).

Пайда болған гамма-кванттарды тіркеу үшін жоғары энергетикалық рұқсатты германий детекторы қолданылды (1-2 кэВ).

Сурет 13 Энергия бойынша үдеткішді калибрлеу мақсатында алынған белгілі резонанстар аймағындағы шығыс қисықтары

Сурет 14 УКП-2-1 үдеткішінің калибрлеу қисығы

2.4.3 Азот қақпан мен бүкіл вакуумдық жүйенің жұмысының тиімділігін анықтау

Қондырғыда май сорғышын қолданған жағдайда, нақты деректерді алуға көміртек күйігі кедергі келтіреді, оның дифференциадық қимасы зерттелетін элементтің қимасына қарағанда үлкен болады.

Алынатын спектрлерде ¹²C шыңының өсуінің алдын алу үшін температураны көміртек кристалданатын мәнге дейін төмендету жоспарланған. Осы мақсатта мыстан цилиндр түрінде (ұзындығы 50 мм) жасалған азотты қақпан қолданылды, оған жүйелі түрде сұйық азот құйылып (t = -195°), сауыт қабырғалары салқындатылды.

Мұндай жүйенің тиімділігн тексеру үшін Al₂O₃ табанында тестілік өлшеулер жүргізілген. Азоттық қақпан қолданылмаған жағдайдағы реакция спектрлері алынды (Сурет15) және қолданылған жағдайдағы нәижелер алынды (Сурет 16).

Дата добавления: 2015-08-31