Жер сілкінлу энергиясы

Ошаќтыњ терењдігі – гипоцентрдіњ жер бетіне дейнгі ара ќашыќтыќ.

Эпицентр – жер бетіндегі гипоцентрдіњ проекциясы.

Гипоцентр – жер сілкінісі басталѓан жер ішіндегі орын.

Жер сілкінудіњ сипаттамасы

Тау – кен ж±мыстары жєне т.б.

Жер асты ядролыќ жарылыстары.

М±най жєне басќа кењ орындарын пайдалану.

Ірі су ќоймаларын салу.

Жасанды (техногендік) жер сілкіністер – адамзаттыњ белсенді істері салдарынан шаѓын ‰лексілер аумаѓында жер ќойнауыныњ тектоникалыќ тепе - тењдігі б±зылуыныњ салдарынан пайда болады.

Жанартаулыќ сілкініс.

Б±л сілкіністіњ себебі астеносферадаѓы сұйыќ магманыњ жер ќойнауындаѓы жарыќтармен жоѓары кӨтерілген кезіндегі жердіњ тітіркенуі деп есептелінеді. Сілкіністіњ б±л түрі жанартау атќылауы єрекетіне тікелей байланысы болѓандыќтан, белгілі бір жанартаулыќ белдеулерге дєл келеді. Кейбір кезде жанартаулыќ сілкіністі алдын ала болжауѓа да м‰мкіндік болып отыр.

Б±л сілкіністіњ себептері:

3 С±йыќ ќалдықтарды ±нѓымаѓа жоѓары ќысыммен ќұю.

К‰шті д‰мпудіњ уаќыты орташа жер сілкінісі 2-5 сек. созылады, ал к‰шті жер сілкінісі болса 20-90 сек созылады.

Жер сілкіну ауданныњ радиусы 5-15 км-ге тењ орташа жер сілкінуде, 50-160 км-ге тењ к‰шті жер сілкінуде.

Жарылым мӨлшері (±зындыѓы, ені) мен онда болатын сілкініс магнитудасы арасында тікілей байланыс бар. Б±л байланыс орта Азия сейсмикалыќ ќауіпті аймаѓы ‰шін тӨмендегідей математикалыќ формуламен өрнектеледі:

LgL=0,6 M-2,5 lgW=0,15 M-0,42

Б±л формулада М- жер сілкіну магнитудасы L жєне W-жарылымныњ ±зындыѓы мен ені (км. есебімен).

Сейсмограммада тіркелген Р жєне S толќындарын ењ ‰лкен амплитуда шектерін Өлшеп, арнаулы номмограмалар энергеткиалық классы - К аныќталады. Р (prime) – бірінші толќын S (secundae) – екінші толќын. Р толќынын жылдамдыѓы 3…8 км/с S толќынын жылдамдыѓы 2…5 км/с. Сейсмикалыќ энергияныњ арасында тєжірибе ж‰зінде аныќталѓан байланыс бар: Е=10^K , Дж. Яѓни К=lg Е, Дж. К=lgE-7; Е(Эрг)

Егер энергетикалыќ классы 12-ге тењ (К=12) жер сілкінісі болды десе, б±л сілкініс ошаѓынан бӨлініп шыќќан сейсмикалыќ энергиянын мӨлшері 10¹² Джоульге немесе 10¹⁹ Эргке тењ деп білу керек.

Жер сілкінуінің магнитудасы-сілкіністіњ мӨлшерін (шамасын) аныќтайтын салыстырмалыќ энергетикалыќ Өлшем. Ол сілкініс ошаѓынан бӨлініп шыќќан энергия мӨлшеріне тікелей байланысты.

Ч. Рихтердіњ бастапќы аныќтамасы бойынша магнитуда дегеніміз сілкініс ошаѓынан 100 км. ќашыќтыќта стандартты сейсмографпен тіркелген сейсмикалыќ толќынныњ ењ ‰лкен амплитуда шегініњ (милиметрдіњ мыњнан бір бӨлігі) сандыќ логорифміне тењ:

М=lgA/A₀=lgA-lg-A₀

М±нда А-стандартты сейсмографпен белгілі бір ќашыќтыќта тіркелген толќын амплитудасыныњ шегі, А₀- стандартты сейсмографпен сілкініс ошаѓынан 100 км. ќашыќтыќта тіркелген амплитудасыныњ шегі (А₀= 0,001 мм-ге тењ).

Сонымен жер сілкінудіњ мӨлшері екі т‰рлі шкала-кестелер арќылы аныќталады. Біріншісі - оныњ жер бетіндегі єсерін балл есебімен баѓалайтын сипаттамалыќ шкала-кесте (MSK-64 MMSK-84) болса, екіншісі оныњ ошаѓынан бӨлініп шыќќан энергия шамасын (Е) жєне магнитудасын (М) аныќтайтын аспаптыќ шкала-кестелер. Б±л аталѓан шкала-кестелердіњ арасында Өзара байланыс тєжірибе ж‰зінде аныќталып, тӨмендегі формулалар арќылы Өрнектеледі:

I₀=1,5 M-3,5 lgH+3,0

М±да I₀- сілкіністіњ жер бетіндегі к‰ші (балл есебімен) М- сілкіністіњ магнитудасы, Н- ошаќтыњ терењдігі (км).

ТӨменде елімізде кењінен ќолданылып ж‰рген ХII баллдыќ MMSK-84 шкала-кестесініњ ќысќаша сипатамасы беріліп отыр.

Жер сілкіну жер бетіндегі біліну к‰шіне сєйкес халыќаралық сейсмикалыќ шкала-кесте (ќысќартылѓан т‰рде)

Дата добавления: 2017-02-01