Методические указания 3 страница

өндіргіш күш-ң өсуі х.а. еңбек теориясының тереңдеуі шару-қ өмірді интернациалдануына алып барады н/е елдермен халықтар-ң арасындағы тұрақты экон-қ байл-ты дамытып, ұлғаймалы өндіріс процессіне ұлттың шеңберден шығуына ықпал жасайды. Өндіргіш күштер-ң интернационалдануының өсуі, оның бүкіл д.ж. масштабтағы экон-ң прогрессті қамтамасыз ету шеңберін арттырады. Осы х.а. айырбас көбінесе түрлі елдердегі копиративті кәсіпорындардың ара-дағы тауар-ң жеткізілуін ертерек келістіретін орын түріне айналды. Өнд-ң кең көлемде дамуы шикізат пен жанармайды ғаламдық деңгейде қамтамасыз етуді алға қойды ж/е өнімді жаппай экспорттауды талап етеді.

67. Нарық мәні және қызметі. Нарық түрлері мен олардың жіктелуі.

• Нарық –сатушы мен сатып алушы арасындағы тауарды өткеру жайлы қатынастар жүйесі

Қвзметтері

1) Ынталандырушы-Баға төмендеген кезде өндірушілер өндіруді қысқартып, жаңа техника, технология еңгізу, еңбектi ұйымдастыруды жетiлдiру арқылы шығындарды азайту мүмкiндiгiн iздей бастайды.

2) Реттеуші- Нарықтың реттеушi ролiн әкiмшiлiк басқару экономикалық жүйе түрінің өзгеруiне алып келiп, сәйкессiздiкке, тапшылықтың тууына, адамның экономикалық өcyдeгi қозғаушы күшi ролiн жоюға алып барады.

3) Tayapлық өндіріс өзін - өзi реттеу-Тауарға деген сұраныc өскен сайын өндірушілер өз өндірісі көлемін кеңейтеді және бағаны өсiредi. Соның нәтижесiнде өндiрiс қысқара бастайды.

4) Ақпараттық- Тауар бағасы мен қызмет көрсету, банктегi депозит пен несиеге проценттiк өciімнің призма apқылы тұрақты өзгеруi нарықтағы экономиканың барометрiне, әpi айнасына айналдырады. Нарық өндipicкe қатысушыларға қажетті өндіріс шығындары жайлы жедел ақпарат беріп отырады.

5) Өндірілген өнім мен еңбек шығынының қоғамдық маңыздылығын орнату- Бұл тапшылықсыз өнiм жағдайында (сатып алушы тандай алғанда, өндірістегі монополиялық жағдай болмағанда және олардың арасыдағы бәсекеде) әрекет ете алады.

6) Сауықтыру-Бәсекенің көмегімен қоғамдық өндірісті тиімсіз бірыңғай шаруашылықтан тазалап, үміт арттыратындардың дамуына ыңғайлы жағдай жасайды.

Нарық классификациясы

Ұйымдық тұрғыдағы белriсi	Құрылымдық тұрғыдан бөлу
Территориялық	Базар, биржа, аукцион, жәрменке, аймақтық нарық, ішкі нарық, әлемдiк нарық
Бесекелестiк сипат пен деңгейi тұрғысынан	Монополиялық, олигополиялық, монополиялық бәсеке, еркін, реттеушi
Пропорционалдық деңгейi тұрғысынан	Баланстанған,баланстанбаған
Салалық сипаты тұрғысынан	Сала аралық, салалық, ішкі салалық (өндірicтiк сала, қызмет көрсету салалары, материалдық емес игiлiктер)
Тауарды бағыттау тұрғысынан	Азық-тулiктiк, азық- түліктік емес, тағамдық, тағамдық емес
Заңдылыққа сай келу.	Арнайы ресми, ресми емес
Жетiлу деңгейi тұрғысынан	Дамыған нарық, қалыптасушы нарық
Нарық субъектiсi тұрғысынан	Сатушы нарығы, тұтынушы нарығы

68. Ұлттық байлық: мазмұны мен құрылымы.

Ұлттық байлық (ҰБ) – дегеніміз жинақталған әрі нәт-лі көрсеткіштер санатына жатады ж/е мемл. экон-лық даму деңгейінің айнасы десе б/ды. ҰБ-тың құрамына мыналар кіреді:

а) негізгі өндірістік ж/е өндірістік емес қорлар;

ә) айнымалы өндірістік қорлар;

в) материалдық резервтер мен сақтандыру қоры;

г) тұрғындар мүлкі.

ҰБ-ты өзінің құрамы б/ша: 1) Ұлттық мүлік – елдегі материалдық игіліктердің заттай жиынтығы;

2) Табиғи ресурстар – елдегі табиғат берген табиғи байлықтар.

ҰБ құрамына негізгі жер, ормандар, сондай-ақ барланған табиғи ресурстар кіреді. Біздің Республикамызда жалпы жер көлемі 222,5 млн.га. мөлшерді құрайды, оның құрамына 82% - ауыл шаруашылығының жеріне жатады. Қаз-да 21,7 млн.га орман мен табиғи егістіктер, 11 мың өзен, 7 мыңнан астам көл мен су қоймалары бар. Өсімдіктер қоры 5 мыңнан астам. Шабындықтар мен жайылым 162 млн.га көлемі.

ҰБ өзінің қолд. б/ша былай бөлінеді:

--өндіріс құрал – жабдығына (еңбек құрал-сайманы, шикізат, материал мен табиғи рес-тар);

--тұтынатын заттарына (тамақ, киім, тұрғынжай ж/е т.б.);

--өзінің туу тегіне қарай-қорланған еңбек өнімі;

--Қоғам аса дамыса, онда оның материалдық негізін табиғи байлықтар құрайды. Ал қоғам тым дамымаса, онда өзінің материалдық негізін адам еңбегімен жасалған байлық құрайды.

69. Халықаралық еңбек бөлісі және елдің бәсекеге қабілеттігі. Қазақстанның халықаралық еңбек бөлісіндегі орны.

Бүгінгі тандағы халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды мәселелердің оқу, Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіндегі орының, ҚР-ның бәсекелестік деңгейінің өсуін анықтау, жаһанданудың қазіргі тенденцияларын және елдің әлеуметтік-экономикалық процесіне әсерін анықтау. Жаһандық мәселелерді шешудегі халықаралық ынтымақстыстық формаларын анықтау. Сонымен қатар, Қазақстанның әлемдік интеграциялық процестер мен халықтың экономикалық ұйымдарға қатысуын көрсету мақсат болып табылады.

Халықаралық экономикалық интеграция дегенiмiз­ экономиканың өзара бейiмделуi олардың бiртұтас ұдайы өндiрiс процесіне енуі.

Интеграция өзiне бiрнеше маңызды белгiлермен сипатталады.

§ Ұлттық өндірістік процестердің өзара енуі;

§ өндіріс, ғылым және техникадағы халықаралық специализация мен кооперацияның кең турде дамуы;

§ Интеграциялық қатысушы елдердің экономикасындағы тереңдетілген құрылымдық өзгерістер;

§ интеграциялық процестердің мақсатты турде реттелуі, координацияланған экономикалық, стратегия мен саясаттың жасалуы.

Белгiлi бiр елдiң интеграциясының қажетті шарттары:

§ Тауардың қозалысын қамтамасыз ететін дамыған инфрақрылымның болуы.

§ Үкімет орындары тарапынан белгiлi экономикалық және саяси шешімдердің қабылдануы.

Әлемдiк шаруашылықтағы интеграциялық өзгерістің экономикалық немесе абсолюзациясы мумкiндiгi eKi көзқарас тұрғысында қарастырылады:

§ интеграция халықаралық экономикалық байланыстардың кездейсоқ дамуымен теңестіріледі.

Интеграцияның барысы ресми турде құрылған экономикалық одақтар шеңберiнде әpeкeт етедi.

Қазiргi таңда бiр-бiрiн өзара толықтырып және тығыз байланыстыра отырып, интеграцияның барысы eкi түрде қарастырылады:

§ - Жеке меншiк-корпорациялық интеграция (фирмалық микроэкономикалық интеграция);

§ - Мемлекеттiк және мемлекеттік -корпорациялық интеграция (елдер аралық макроэкономикалық деңгейдегiнтеграция)

§, 1991 – жылы желтоқсан айында бұрынғы кеңес одағына кірген республикалар егеменді мемлекеттер Декларациясын қабылдап Одағының Шартына қол қойды. Сөйтіп, Тәуелсіз мемлекеттер достастығы (ТМД) пайда болды. Оған: Қазастан, Ресей, Қырғызстан, Белоруссия елдері енді.

70. Қазақстан Республикасында ұлттық валютаның пайда болуы және бекітілуі.

Қазақстан Республикасының валютасы
Тәуелсіз егемен мемлекеттің міндетті рәміздерінің бірі оның ұлттық валютасы болып табылады. Кез келген мемлекеттің тарихына оның бір-ақ рет енгізілетін өз валютасының тарихы да кіреді. Басқа көптеген елдердің ұлттық валютасының тарихы сан ғасырлар бойы қалыптасқан. Кез келген ұлттық валюта елдің өткенін, бүгінгісін және болашағын бейнелейді. Ал Теңгенің - Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының тарихы Президенттің 1993 жылғы 15 қарашадағы жарлығынан басталды.

71. Сұраныс заңы. Сұранысты анықтайтын факторлар.

72. Аграрлы қатынас ерекшеліктері, жер рентасының пайда болу себептері мен жағдайы.

73.Нарық қатынас жүйесі ретінде. Нарық субъектілері. Нарықтың артықшылықтары мен кемшіліктері.

Ежелгі Греция және ежелгі Риме содан кейін ортағасырларда Европаның бірнеше қалаларында сауда орталықтарын нарық деп атаған.

Бүгінгі таңда, дамыған елдерде нарық жүйесі ретінде көптеген нарық қызметтерінің жиынтығының бірлестігін айтуға болады.

Бүгінгі таңдағы нарық жүйесіне бірнеше ірі нарықтық қызмет орталықтарын атап айтуға болады: өндіріс құралдар нарығы, қызмет көрсету нарығы, еңбек нарығы, ссудалық капитал нарығы, құнды қағаздар нарығы, валюта нарығы.

Нарықтық экономиканың субъектiлерi

Үй шаруашылығы - материалдық және адами ресурстарды өткере отырып, оларды фирмаларға нарық ресурстары арқылы ұсынaды

Үкiмет - басқа фирмалардан салық алып, жеке кәсiпорындарға дотация, субсидия бередi және кәсiпкерлерден қажетті ресурстарды сатып алады.

Фирма - өндiрiс ресурстарын бiрiктiредi және қозғалысқа келтiрiп, өнім шығарады, қызмет көрсетедi және осы тауарды қалыптастырады

74. Номиналды және шын еңбек ақысы. Еңбек ақысынң деңгейі мен динамикасы.

75. Қаржы мәні және оның құрылымы.

76. Ұсыныс заңы. Ұсынысты анықтайтын факторлар.

Баға мен ұсынылған өнім саны арасындағы тікелей байланыс ұсыныс заңы д.а.

Ұсыныс қисығы - өндірушілердің дәл осы уақытта түрлі бағамен сатқысы келетіг экономикалық иілік санын көрсететін қисық. Экономикалық теорияда тәуелсіз ауыспалыны (бағаны) тікелей, ал тәуелдіні (ұсынысты) – көлденең оське орнату қабылданған.

Ұсыныс қызметі – ұсынысты түрлі факторлар әсеріне байланысты анықтайды.

77. Ұлттық экономика құрылымы. Қоғамдық өндірістің мазмұны мен түрлері.

Ұлттық экономиканың сыртқы және ішкі қарым қатынастары жалпы қозғалыс заңдарына бағынады. Ұлттық экономика қызметінің оптимальды режимін қолдау, іс- әрекеттерді белгілі- бір органдар арқылы реттейтін негізгі бағыттармен анықталады.

78. Маркетинг нарықтық қатынастарды қазіргі басқару жүйесі ретінде. Маркетинг қызметі.

79. Дәстүрлі және командалық, нарықтық аралас экономика. Ақпараттық экономика.

Дәстүрлі экономика- оңаша тайпаларда не топтарда және бүкіл елде кездеседі. (Өндірілетін өніммен көрсетілетін қызмет жүздеген жыл өзгермейді).

Орталықтандырылған әміршілдік экономика- бұл жүйеде инженерлерден, экономисттерден, компьютер мамандарынан, өнеркәсіп өкілдерінен тұратын жоғарғы деңгейде маманданған “жоспарлаушылар” деп аталатын топтар- кеңесі бойынша, экономика салалары үшін, жоспарлар құрылып, оларды іске асыратын саяси басшылар шешім қабылдайды.

Нарықтық экономика- сұраныс пен ұсыныстың және бағаның еркін қозғалысы.

80. Сұраныс пен ұсыныс өзара әрекеті. Нарықтық тепе-теңдік. Сұраныс пен ұсыныс нарық экономикасының құралы ретінде.

Тепе – теңдік баға – бәсеке күштер әрекеті нәтижесінде сұраныс пен ұсынысты теңестіруші баға. Тепе тең бағаны құру – белгілі бір уақыт санын қажет ететін процесс. Жетілген бәсеке жағдайдында сұраныс бағасының ұсыныс бағасына, сұраныс көлемі мен ұсыныс көлеміне тез өзара байімделуі жүреді. Тепе – теңдік орнау нәтижесінде тұтынушылар да, өндірушілер де ұтады.

Нарықтық экономикада барлық өндірілген өнімдер (жиынтық өнімдер) тауар (жиынтық ұсыным) болуы керек, ал барлық табыстар (жиынтық табыс) жұмсалуы (жиынтық сұраныс) керек және де тауармен қамтамасыз етілуі керек (жиынтық тұтыну).

Тек осындай жағдайда төлем қабілеттігі бар сұраныс және тауарлық ұсыным көлемі сәикес болады.

Нарықтық экономиканың мұндай жағдайы экономикалық тепе- теңдік болып табылады.

Жиынтық сұраным - тауар мен қызмет көрсетудiң әртурлi көлемiн байқататын модель. Сондықтaн тұтынушы, кәсiпорын және Үкімет кез келген баға деңгейiнде сатып алуға дайын.

Жиынтық ұсыным - кез-келген баға деңгейiндегi нaқты өндiрiс.

Экономистер көптеген жылдар бойы және қазiргi кезде де тепе­ тендiк динамикасы үлгісін iздестipумен айналысқан және айналысуда. Себебi ол бiрiн-бiрi жоққа шығаратын eкi тенденцияны қосады: экономикалық тепе-теңдiк және экономикалық динамика.

Тепе-теңдік динамикасы моделi классикалық және кейнстiк болып бөлінедi.

* Классикалық моделдiң өкiлiне француз экономисi Жан Батист Сэйдi (1772-1823) жатқызамыз. Оның айтуынша барлық қоғам тек өндiрушiлерден тұрады (олар сондай-ақ тұынушы болып та табылады). Сөйтiп өзi өндiрмеген басқа тауарларды сатып алу үшiн өзiнiң тауарын сатады. Демек, табыс шығынға тең. Сондықтан сұраным мөлшерi ылғи ұсынымға тeң.

Алайда тұтынушы саны ылғида өндiрушi санынан асып отырады және табыс толық жұмсалмайлы (бiр белiгi жинақтауға айналады, өндiрушi шығынның бiр бөлiгiн займ (несие) есебiнен жүзеге асырады).

Жинақтау тұтынушының жиынтық табысының бір бөлігі ретінде экономикалық шеңбер айналымынан шығып қалады. Сондықтан олар сұранымға айналмайды.

Демек жинақтау макроэкономикалық тепе – теңдікті бұзады.

— Кейнстiк модель табыс қозғалысының басқаша құрылымын қарастырады:

«табыстар-сұраным», бiрақ «табыстар - жинатау» емес.

Дж. Кейнс мынаны көрсеттi: тепе-тендiк жағдайына жету инфляция, жумыссыздық пен жене өндiрiстiң төмендеуiмен сайма-сай келедi.

81. Ұлтаралық экономикалық қатынастар.

82. Қазақстан Республикасы жедел экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизация жолында

83. Кәсіпкерліктің акционерлік формалары. Корпорациялар. Концерн. Консорциум.

84. Экономикалық цикл және оның фазалары.

Экономикалық цикл – бұл іскер белсенділіктің бір-бірінен кейін қайталанып отыратын уақтылы тербелістері, экономиканың екі бірдей жағдайларының арасындағы уақыт аралығы, іскер белсенділіктің өрлеулері мен құлдыраулары. Құлдырау -өндіріс көлемінің, ұлттық өнім мен табыс көлемінің, еңбек ақының, акция курсының, жұмысбастылықтың азаюы, дайын өнімнің өтпеген қорларының өсуі, бағалар төмендемейді. Бағалар тек ұзақ уақытты құлдырауда ғана төмендеуі мүмкін: депрессия өндірістің, жұмысбастылықтың құлдырауының ақырындауымен сипатталады

§ Экономикалық цикл- бұл дағдарыстар арасындағы мерзім және осы кезде оның төрт фазасы ауысады.

§ Дағдарыс- құбылысының болуы сұраным төлем қаблеттілігімен салыстырғанда тауарды артық өндірумен түсіндіріледі. Дағдарыс кезінде өткерілмеген өнім саны тез ұлғайып, жұмысшылар босатылады, жұмыссыздық ұлғайып, несие-ақша байланыстары бұзылып, құлдырау толқыны ұлғайды және кәсіпорындар құлдырап, жойыла бастайды.

§ Депрессия-depressio”- латын сөзі, төмендеу, тереңдеу дегенді білдіреді). Бұл фазада өндірістің құлдырауы тоқталады. Жайлап болса да запастағы тауарлар өткеріледі және еркін ақша капиталы пайда болады.

§ Тірілу- бұған тән нәрсе өндірісті ұлғайту, демек пайда бар деген сөз. Ол кезегінде өндірістің дамуын ынталандырады.

§ Өрлеу- өнім өндірудің қарқындылығымен сипатталады және ол дағдарыс алдындағы деңгейден жоғары, жұмыссыздық тартылады, қарыз капиталы ұсынымы ұлғаяды және банк пайызының нормасы төмендейді.

85. Нарық экономикасының үлгілері. Нарықтық қазақстандық үлгісі.

Американдық үлгі. Бұл үлгі «капитализмнің либералдық үлгісі» деп аталады. Ерекшеліктері:

§ мемлекеттің экономикадағы реттеуші рөлі өте төмен. Мемлекеттің экономикаға кірісуі көбінесе экономикалық дағдарыстармен (XX ғасыр 30—70-ші жылдары), немесе, экономиканың күрт өсуімен (XX ғасыр 60-шы жылдары - кедейлікпен күресу, әлеуметтік бағдарламалардың санының өсуі) байланысты болады.

§ көсілкерлікті барынша қоддау (XX ғасыр 80-ші жылдары АҚШ-да кіші кәсіпкерлік жаңа жұмыс орындарының 80% қамтиды);

Жапониялық үлгі. Осы замандағы шаруашылық жүргізу үлгісі дамудың ерекше жағдайында қалыптасқан. Әскери шығындардан бас тартып,Жапония барлык мүмкіндіктерін «бейбіт мақсатқа», яғни, өнеркәсіптің экономикалық «потенциалын» өсіруге жұмылдырған. Осы мақсатқа жетуге көмек берген жағдайлар: американдық және батысеуропалық патенттер мен лицензияларды еркін сатып алу, дүниежүзілік шикізаттар мен отын нарықтары бағаларының төмендеуі, жапониялық жұмысшы күшінің салыстырмалы арзандығы, елеулі әскери шығындардың болмауы. Неміс үлгісі. Әлеуметтік-экономикалық мазмұны жағынан бұл үлгі Жапониялық үлгіге ұқсас. Әлеуметтік нарық экономикасының бас идеологі Людвиг Эрхард. Ол өз кітабында немістің жаңа экономикасының қызмет етуінің негізгі принциптерін баяндайды Шведтік үлгі. Бұл үлгінін, айырмашылықтары:

§ әлеуметтік бағытталу,

§ мүліктік теңсіздіктің төмендегі,

§ жеткілікті түрде қамтамасыз етілмегендерге қамқорлық жасау.

Индустриалды-инновациялық да­му – Қазақстанды қазіргі дағ­да­рыс­тың дауы­лынан мейлінше аз шы­ғын­мен алып шы­ғатын жол. Біз жаңа тех­нологияларды игеріп, ин­но­вациялық өсу­ді қолдаған жағ­дайда ғана дағда­рыстың зардапта­рынан те­зірек құты­ламыз. Оған Елбасымен бір­ге өзіміз көрген финн елінің тәжірибесі дәлел бо­ла алады. Өткен ғасырдың 90-жыл­да­рында олардың басты эко­но­мика­лық әріптесі – Кеңестер Одағы тара­ғанда, Фин­ляндия экономикасы то­қы­рауға ұшырады. Сол кезде финн үкіметі экономиканы да­мытудың ин­дус­триалды-инновациялық тү­рін таң­­­­дады. Айналдырған он шақты жыл­дың ішінде Финляндия әлемде эко­­номикасы дамыған 10 елдің қа­та­рына қо­сылды. Халқының орташа та­бысы жағынан әлем бойынша ал­дыңғы орында, инно­вация мен жаңа технологияларды игеру мен қолдану жөнінен Еуропаның үздік мемлекеті боп тұр.

Қазақстанның индустриалды-ин­нова­ция­лық даму стратегиясы 2003 жы­лы қабыл­данды. Оның негізі болып инновациялық жүйе танылды. Бұл жүйе үш негізгі бөліктен тұрады. Бірін­шісі – жоғары оқу орындары, инно­ваторлар. Екіншісі – технопарктердің қызметін қадағалайтын инжиниринг жә­не технология трансферті орта­лы­ғы секілді инновациялық ин­фра­құ­ры­лым­­дар. Және үшінші құрам – жо­баларды қаржылан­дыратын ұлттық ин­новациялық қор, ғы­лым қоры секіл­ді ұйымдар.

Финн моделін таңдап алуы­мыз­дың себебі, бұл үлгі еліміздегі инн­о­вациялық мүмкіндіктерді мейлінше кеңінен пай­далануға сеп болады

86. Менеджмент және өндіріспен ұйымдарды басқару эффективтілігі

Менеджментті кәсіпкерлік іс-қызметтің түрі деп қарастыруға да болады. Осы көзқарасқа қарай менеджментті алдын-ала белгіленген экономикалық нәтижеге жеті үшін адамдардың күш-қуатын нысаналы түрде шоғырландыруды ұйғаратын іс-қызметтің бір түрі деп түсінген дұрыс.

Менеджмент стратегиялық және тактикалық мақсаттарға оңтайлы жетуде әрбір кәсіпорындардың және олардың персоналдарын нысаналы және келісімді жұмысаен қамтамасыз ететін басқару іс-қызметіне ерекше түрінен тұрады. Ал басқару үрдісі белгілі мақсатқа жетуге бағытталған дәйекті түрдегі істің жиынтығының көрінісі.

Басқару объектісі – бұл бақарылатындардың барлығы, яғни сала, кәсіпорын, бөлімшелер және т.б. Менеджментте басқару объектісі ретінде әр уақытта белгілі бір мақсатқа жету үшін өздерінің іс-қызметтерін үйлестіретін және бағытталатын адамдар тобы қарастырылады. Басқару субъектісі – бұл басқарушылардың барлығы, яғни саланың, кәсіпорынның, бөлімшелердің басқару аппараты.

Менеджмент басқару үрдісінде адамдардың өзара қатынасын зерттейтін басқарудың маңызды бөлігі болып табылады. Менеджмент пен басқарудың негізгі категорияларының мазмұны бірдей болады: басқарудың субъектісі мен объектісі, тура және кері байланыс, басқару жүйесі, қоршаған орта.

Басқарудың заңдылығы – бұл басқару үрдісінде дұрыс байқалатын, қайталанып отыратын және әртүрлі элементтермен және құбылыстардың арасындағы мәнді өзара байланыстар№

Басқарудың принциптері – бұл басқаруды ұйымдастыруға, оның құрылымына және жүйесіне қойылатсын негізгі талаптарды анықтайтын басшылықтың ережесі.

87. Экономикалық өсу типтері. Экономикалық өсу факторлары.

. Экономикалық өсім – экономикадағы нақты табыстың өсуі (ЖҰӨ, ЖІӨ, ҰТ) сонымен қатар белгілі бір уақытта жан басына санағандағы өндірілген өнім болып табылады. Өсу факторына:

Дата добавления: 2017-02-01