ЗАМЫСЛ0ЎСКІ

ЗАЛУСКІ

Лука (1604—76)

Філосаф, педагог. Нарадзіўся на Мін-шчыне ў шляхецкай сям'і. Вышэйшую аду-кацыю атрымаў у Віленскім універсітэце. Выкладаў паэтыку, рыторыку, філасофію, тэалогію ў гэтым i інш. універсітэтах Рэчы Паспалітай. Выкладчыцкую дзейнасць су-мяшчаў з царкоўна-адміністрацыйнай. Пад прозвішчам свайго вучня М.Мнішкі (ві-даць, Мнішка быў мецэнатам 3.) выдаў у Вільні ў 1640 твор пад назвай «Агульная філасофія...», які з'яўляецца цікавай крыні-цай філасофскай культуры 17 ст. Поруч ca змястоўным выкладаннем шырокага кола праблем, што звычайна разглядаліся ва уні-версітэцкіх курсах філасофіі, твор адлюс-троўвае выразную індывідуальную філасоф-скую пазіідыю аўтара. Гэта 3-гадовы курс філасофіі, прачытаны 3. у Віленскім уні-версітэце ў 1638—40. Складаецца з 2 час-так: «Практычнай філасофіі» i «Тэарэтыч-най філасофіі». Першая прысвечана пытан-ням маральна-сацыяльнага характару i ўключае раздзелы «Этыка», «Эканоміка», «Палітыка»; другая змяшчае «Логіку», «На­туральную філасофію» i «Метафізіку». 3. фврмлпьнз выкарысіаў адыстоііелеўсхі падзел філасофіі на практычную i тэарэ-тычную. Але ў адпаведнасці з уласнымі ўяўленнямі пра ролю філасофскіх ведаў i канчатковую мэту ён паставіў на першы план навукі пра чалавека, а не навукі пра прыроду i спосабы пазнання. Ён адышоў ад афіцыйна прынятай у позняй схаласты-цы метадалогіі, якая прадпісвала вывучэн-не філасофіі пачынаць з логікі, затым пас-ля года яе вывучэння пераходзіць да філа-софіі прыроды, да метафізікі i толькі, калі застанецца час, сцісла выкладаць этыку. У гэтым прадпісанні праяўлялася арыента-цыя, якую на сучаснай мове назвалі б са-ентыстыкай. 3. арыентаваўся на гуманіс-тычны ідэал ведаў. Для яго філасофія не столькі навука, колькі мудрасць, «настаўні-ца ў норавах». Адсюль адпаведнае разумен­ие філасофіі: ён лічыў яе прызванай слу-жыць удасканаленню чалавечай маралі i грамадскага жыцця людзей. Што тычыцца тэарэтычнай філасофіі, то ў гэтым раздзеле 3. выкладаў традыцыйную для позняй сха-ластыкі сістэму ведаў. Яна ўключае 3 час­ти: рацыянальную філасофію, або логіку, натуральную філасофію, ці фізіку, i метафі-зіку. Логіка, па сутнасці, змяшчае фар

мальна-лагічную праблематыку, элементы тэорыі пазнання, філасофіі i мовы.

Літ.: Чернышева Л.А. Латйноязычная традиция в культуре белорусского барокко // Бе-лоруссика. Мн., 1980; Я е ж. «Практичная філа-софія» Лукі Залускага // Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1980. № 2; Памятники философ­ской мысли Белоруссии XVII — первой полови­ны XIII в. Мн., 1991. С. 91—92. Л.А.Чарнышова.

Я гор Ягоравіч (8.6.1842—21.5.1896)

Псторык, археограф, педагог. Нарадзіў-ся ў Гродне ў сям'і чыноўніка. У 1862 скончыў гісторыка-філалагічны факультэт Пецярбургскага універсітэта. 3 1864 выкла-даў у Паўлаўскім жаночым інстытуце, Аляксандраўскім ліцэі і інш. навучаль-ных установах. 3 1869 выкладчык Гісторы-ка-філалагічнага інстытута, a ў 1871 пасля абароны дысертаідыі на ступень магістра рускай гісторыі штатны дацэнт у Пецяр-бургскім універсітэце. У 1878 чытаў курс гістарычнай геаграфіі ў Археалагічным ін-стытуце. 3 1884 пасля абароны доктарскай дысертацыі на тэму «Герберштэйн i яго гіс-тарычна-геаграфічныя звесткі пра Расію» зацверджаны ардынарным прафесарам Пе­цярбургскага універсітэта, у якім чытаў лекцыі па гісторыі Расіі 17 ст., помніках старажытнага рускага права, гістарыяграфіі i гістарычнай геаграфіі. У 1880—89 выкла-даў рускую i ўсеагульную гісторыю для бу-дучага цара Мікалая II. 3 1888 — член-ка-рэспандэнт Акадэміі навук. У 1890 пакінуў службу ва універсітэце з-за хваробы. Апра-ча дысертацый напісаў шэраг прац: «Лета-піс заняткаў Археафафічнай камісіі» (т. 5—7. 1871, 1875, 1877), «Апісанне Літвы, Самагіціі, Русі i Масковіі Себасцьяна Мюнстэра ў XVI ст.» (1880), «Зносіны Расіі з Польшчай у цараванні Фёдара Аляксееві-ча» (1887), «Пра зносіны з Захадам пры Іване Грозным» (1889) i інш. Склаў «Гісто-рыю расійскіх ордэнаў» (выйшла ў 1899), а таксама тэхнічны слоўнік для карыстання дакументамі часоў царавання Пятра I i ву-чэбны атлас па рускай гісторыі (апошні не-калькі разоў перавыдаваўся). 3. — адзін з першых рускіх гісторыкаў, які выказаў думку, што пачатак рубяжа Новага часу для гісторыі Расіі прыпадае на Смутны час. Пазней ён аднёс гэты рубеж да першай трэці 16 ст. У працы «Герберштэйн...» кры

тычна аналізаваў звесткі Герберштэйна i яго папярэднікаў пра Усходнюю Еўропу. Упершыню адзначыў ролю рускага народа ў геаграфічных адкрыццях сярэднявечча. Ён лічыў, што каланізацыя, рост i фарміра-ванне дзяржаўных органаў у пэўнай ступені залежалі ад прыродных i геаграфічных умоў, што на працэс феадальнай раздроб-ленасці ўплывалі этнічныя адрозненні. У класавых рухах 17 ст. ўлічваў нацыянальны фактар. Падрабязна даследаваў руска-польскія адносіны ў 1-й палове 17 ст., су-вяз! Расіі з Англіяй, Даніяй i Швецыяй у 16—17 ст. i прыйшоў да высновы, што ўдзел Расіі ў справах Цэнтральнай Еўропы прасочваецца ўжо з сярэдзіны 16 ст. Сцвярджаў, што 1670—80-я гады, якія прыпадалі на гады праўлення цара Фёдара Аляксеевіча, не былі застойным часам у ас-веце i культуры Pacii.

Дата добавления: 2014-01-04