Рэвалюцыя 1905-1907 гг

Узнікненне агульнарасійскіх і нацыянальных партый.

Уз­дымрэвалюцыйнага руху, скіраванага супраць самаўладдзя, прычы­ніў­ся да ўтварэння партый, якія ставілі на мэце заваёву дзяржаўнай ула­ды. Раней астатніх у агульнарасійскую партыю вылучыліся на­род­ні­кіУ 1902 г. з былых народнiкаў аформiлася Партыя сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (ПС-Р). Яе сацыяльную базу скла­да­лі інтэлігенцыя, сялянства, рабочыя і інш. Эсэры высту­палi cупраць самаўладдзя i памешчыцкага зем­леў­ла­дан­ня, за фе­дэ­ра­тыў­ную дэмакратычную рэспублiку, за па­бу­до­ву сацыялiстычнага ла­ду на ас­но­ве сацыялiзацыi зямлi, ураў­ня­ль­на­га зем­ле­ка­рыс­тан­ня і рас­паў­сюд­ж­ван­ня кааперацыi. У склад ПС-Р увайшлі рэшткі створанай у 1899 г. у Мiнску «Рабочай партыі палiтычнага выз­ва­лен­ня Расii» (РППВР).

Эсэры захавалі традыцыi «Народнай волi», у тым ліку так­ты­ку ін­ды­ві­ду­а­ль­на­га тэрору. Для гэтых мэт існавала «Баявая арганiза­цыя» на чале з Р. Гершунi. Арганiзацыi ПС-Р мелiся ў Беластоку, Ві­ль­ні, Віцебску, Гомелі, Мiнску. На Беларусi ў 1904 г. узнiкла асобная Паўночна-Заходняя Абласная арганiзацыя ПС-Р.

Утварэнне РСДРП адбылося ў ліпені – жніўні 1903 г. у Бруселі і Лондане на ІІ з’ездзе РСДРП. Вялiкую ролю ў яго падрыхтоўцы адыг­ра­ла газета «Искра», у якой публіка-валіся У. Ленін, Ю. Мартаў, Г. Пляханаў, Л. Троцкі і іншыя марксісты.

Дэлегаты прынялі партыйную праграму, дзе фармулявалiся за­да­чы бур-жуазна-дэмакратычнай рэвалюцыi (праграма-мiнiмум): звяр­жэн­не са­маў­лад­дзя i ўсталяванне дэ­мак­ра­тыч­най рэспублікi і інш. Праг­ра­ма-мак­сі­мум лiчыла кан­чат­ко­вай мэтай уста­ля­ван­не дыктатуры пра­ле­та­ры­я­ту і па­бу­до­ву сацыя-лiзму.

Пад час абмеркавання пункта Cтатута аб тым, хто можа быць членам партыi, была прынята фармулёўка Ю. Мартава, у ад­па­вед­насцi з якой для член­с­т­ва ў РСДРП лiчылася дастатковым прыз­нан­не праг­рамы, ма­тэ­ры­я­ль­ная падтрымка партыi i рэгулярнае асабiстае садзе­ян­не ёй пад кiраўнiцтвам ад­ной з партыйных ар­га­ні­за­цый. У. Ленiн выказваў­ся за непасрэдны ўдзел кожнага ў працы пар­тар­ган­i­за­цыi. У рэдакцыю «Искры» абралі У. Ленiна, Ю. Мартава і Г. Пля­ха­на­ва, а ў ЦК пар­тыі ўвайшлі толькі прыхільнікі У. Леніна, якія скла­лі большасць (адсюль – «бальшавікі»). Прапанова «мен­ша­ві­ка» Г. Пляханава вярнуць у склад рэдакцыі «Искры» ўсіх суп­ра­цоў­ні­каў вык­лі­ка­ла выхад з яе У. Леніна.

У сярэдзiне 1905 г. у РСДРП налiчвалася 14 тыс. бальшавiкоў i 12,5 тыс. меншавiкоў. На Беларусi яе буйнейшыя арганiзацыi ўзнiклi ў Мiнску, Гомелi, Вiцебску, Барысаве, Бабруйску, Магiлёве, Мазыры, По­лац­ку. Падпарад-коўвалiся яны Палескаму (Гомель) i Паўночна-Заход­ня­му (Вiльня) камiтэтам.

У пачатку 1900-х гг. на Беларусі адбывалася фармаванне нацыяна­ль­ных партый. Асобую актыўнасць выяўляла яўрэйскае насельніцтва. З яго ася-роддзя вылучыліся сіянісцкая партыя, яўрэйская сацыялістычныя рабочая партыя (нацыянальна-народніц­ка­га кшталту) (ЯСРП), яўрэйская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя Паалей Цыён.

З 1900 г. у Вiльні, Мiнску і інш. сталі дзейнiчаць польскія партыі: невялiкiя групы СДК­ПіЛ, а з 1902 г. – ППС. У той час, як СДКПiЛ iмкнулася да супра­цоў­н­i­ц­т­ва з РСДРП, ППС была прыхiльнiцай са­мас­той­най дзейнас­ці. Частка партыйцаў вылучыліся ў асобную «ППС на Лiтве».

Вызначальную ролю ў кансалідацыі беларускага народа, абуджэн­ні яго па­лі­тыч­най свядомасці адыграла нацыянальная дэмакратыч­ная ін­тэ­лі­ген­цыя.

Зiмой 1902–1903 гг. браты Луцкевiчы, Цёт­ка, К. Каганец, А. Бурбiс, В. Iваноўскi, Ф. Умястоўскi з удзелам мо­ладзi Мiнска i Вiльнi заснавалi «Бела-рускую рэ­ва­лю­цый­ную грамаду». З’езд БРГ, якi адбыўся ў 1903 г., па­зі­цы­я­на­ваў сябе са­цы­я­ль­на-пал­i­тыч­най арганiзацыяй беларускага пра­цоў­на­га на­ро­да. Як вынікала з яе праг­ра­мы, канчатковай мэтай аб­вяш­ча­ла­ся знiшчэнне капiталiстыч­на­га ла­ду i пераход у грамадскую ўлас­насць зямлi, срод­каў вытвор­часцi i тран­с­пар­ту. Блiжэйшай задачай абвяшчалася звяржэнне са­маў­лад­дзя. Мер­ка­ва­ла­ся да­ма­гац­ца палiтычнай аўтаномii Беларусi з сей­мам у Вiльнi i ку­ль­тур­на-нацыянальнай аўтаномii для этнiчных груп краю.

Недзе памiж 1904 i 1905 гг. БРГ прыняла назву «Беларуская сацыяліс­тыч­ная грамада» (БСГ). З моманту свайго ўтварэння яна ўста­ла на рэ­ва­лю­цый­ны шлях ба­ра­ць­бы з самаўладдзем, за ўсталяванне ў Ра­сіі фе­дэ­ра­тыў­най дэ­мак­ра­тыч­най рэспублі­кі і самавызначэнне бе­ла­рус­ка­га народа, за пераход у грамадскую ўлас­насць зямлi, срод­каў вытвор­часцi i тран­с­пар­ту

Дзейнасць усіх партый яскрава выявіла сябе ў час І рускай рэвалюцыі

Рэвалюцыя 1905–1907 гг. У 1905 г. у Расіі адбылася буржуазна-дэмакра-тычная рэвалюцыя. Яе вык­лі­ка­ла аб­вас­т­рэн­не супярэчнасцей памiж са­маў­лад­дзем i грамадствам, па­меш­чы­камi i сялянамi, буржуазiяй i пра­ле­та­ры­я­там, царызмам i на­ро­дамi на­цы­я­на­ль­ных ускраiн; няў­да­лы ход i вынiкi для Расii вайны з Японiяй.

Пачаткам рэвалюцыi паслужыла «Крывавая нядзеля» – рас­ст­рэл 9 сту-дзеня 1905 г. мiрнай манiфестацыi працоўных Пецярбурга, як­iя ішлi да цара Мікалая ІІ (1894–1917) з просьбай аб паляпшэнні іх стано­віш­ча. У вы­ні­ку ад салдацкіх куль загінулі больш за 1000 чал.У ад­каз абураныя рабочыя i прагрэсiўная iнтэлiгенцыя ў той жа дзень выйшлi на вулiцы сталiцы пад лозунгамi «Далоў са­маў­лад­дзе!». Акцыi са­лі­дар­нас­ці пракацiлiся па ўсёй краiне. У іх удзе­ль­ні­ча­лі ка­ля 440 тыс. чал. На Беларусі найбольш ак­тыў­на выс­ту­пі­лі працоўныя Мін­с­ка, Гомеля, Брэс­та, Смаргонi, Ма­зы­ра, Ор­шы, Полацка, Слонiма і інш. Арганiзатарамi выступленняў былi пар­тый­ныя камiтэты Бунда, ПС-Р і РСДРП.

Чарговай падставай для рэвалюцыйнага ўздыму зрабілася свят­ка­ван­не 1 мая. Дэманстрацыi, маёўкi, сходкi праходзiлi пад лозунгамi «Далоў самадзяржаўе!», «Няхай жыве дэмакратычная рэспублiка!».

У Пін­с­ку і Віцебску адбыліся сутыкненні дэманстрантаў з паліцыяй.

Пад уздзеяннем рэвалюцыйных падзей сяляне прадпрымалі спро­бы да­маг­чы­ся паляпшэння свайго становiшча. У ас­ноў­ным іх выступлен­ні ўяўлялі сабой патравы панскіх лугоў, парубкi лесу, зрэдку – пад­па­лы i разгромы ма-ёнткаў. Забастовачны рух сельскіх пралетарыяў адбы­ваў­ся пад уплывам агiтацыi арганiзацый РСДРП, Бунда, ПС-Р.

6 жнiўня 1905 г. Мікалай ІІ у адказ на патрабаванні рэформ падпісаў рас­п­ра­ца­ва­нае міністрам унутраных спраў Булыгiным «Палажэнне аб вы­ба­рах у за­ко­на­да­рад­чую Дзяржаўную думу». Але ў выніку абвешча­на­га «левымі» партыямі байкоту выбары ў яе так і не ад­бы­лі­ся.

У кастрычнiку пачалася ўсерасiйская стачка пад лозунгамi звяр­жэн­ня самаўладдзя i ўсталявання дэмакратычнай рэспублiкi. На Беларусi яе пад-трымалі пра­цоў­ныя 32 га­ра­доў і мястэчак. З далучэннем да ўсерасійскай стачкі Саюза чыгуначнiкаў дзей­насць цар­с­ка­га ўра­да была паралiзавана. У выніку 17 кастрычніка Мiкалай II быў вы­му­ша­ны абнародаваць Маніфест з «дараваннем» народу дэ­мак­ра­тыч­ных свабод і заканадаўчай Думы.

18 кастрычніка па зага­ду губернатара П. Курлова супраць дэ­ман­с­т­ран­таў Мін­с­ка бы­ла выка­рыс­та­на зброя, у выніку ча­го забілі каля 100 чал. і паранілі ўтрая больш. Меліся ахвяры ў Ві­цеб­с­ку і Гомелі.

21 кастрычнiка абвяшчалася амнiстыя для палiтычных зняволеных i iнш.

У тых умовах буржуазiя, чыноўнiцтва, iнтэлiгенцыя стварылі дзве пар­тыi – акцябрыстаў («Союз 17 октября») i кадэтаў (канстытуцыйных дэ­мак­ра­таў). Першыя на чале з А. Гучковым у пытаннi аб уладзе прыт­рым­лі­ва­ліся памяркоўна-кан­с­ты­ту­цый­ных поглядаў і не выказ­ва­лі са­маў­лад­дзю нiякай варожасці. Ідэалам кадэтаў з’яўлялася манархія, аб­ме­жа­ва­ная пар­ла­мен­там. Кадэты выступалі за пра­вы асобы, прыват­ную ўласнасць, вяр­шэн­с­т­ва закону. У адрозненне ад са­цы­я­ліс­тыч­ных партый, яны абралі рэ­фар­ма­цый­ны, негвалтоўны шлях яе рэалізацыі. Адным з лідэраў партыі быў пра­фе­сар П. М. Мілюкоў.

У адпаведнасці з Маніфестам 17 кастрычніка, усе са­цы­я­ліс­тыч­ныя пар-тыі, якія існавалі да­гэ­туль (РСДРП, Бунд, ПС-Р, БСГ, тру­да­ві­кі і інш.), выйшлі з падполля і сталі дзей­ні­чаць легальна. Дэ­мак­ра­ты­за­цыя па­лі­тыч­на­га жыцця вык­лі­ка­ла не­па­кой так званых «чар­на­со­цен­цаў» – кан­сер­ва­тыў­ных пластоў ра­сій­с­ка­га гра­мад­с­т­ва пра­вас­лаў­най ве­ры – два­ран­с­т­ва, чыноўніцтва і іншых, якія аб’ядналіся пад вя­лі­кадзяр­жаўны­­мі, шавіністычнымі і юдафобскімі лозунгамі. Ар­га­ні­за­цыі чарнасоцен­цаў «Саюз рускага народа» і іншых утварыліся ў Ві­цебс­ку, Глы­бо­кім, Гомелі, Мінску, Оршы, Пінску. Пры пад­т­рым­цы па­лі­цыі яны тэ­ра­ры­за­ва­лі яўрэйскае насельніцтва ўсёй кра­і­ны.

Бальшавікі і іншыя «левыя» арганізацыі палічылі заўчасным прыпы­нен­не рэвалюцыі. 7 снежня 1905 г. у Маскве пачалася палiтычная стач­ка, якая пе­ра­рас­ла ва ўзброенае паўстанне. У гэ­ты ж час забастоўкi адбывалiся ў Баранавiчах, Гомелi, Ма­зы­ры, Мінску, Пiнску – уся­го ў 28 гарадах i мястэчках з удзелам ка­ля 44 тыс. Але паўстан­не ў Маскве не перарасло ў агульнарасiйскае i б. падаўлена.

Не абмяжоўваючыся рэпрэсіўнымі захадамі, царызм ішоў на­сус­т­рач той час­т­цы грамадства, якая імкнулася да супрацоўніцтва з уладай. Абвешчаныя выбары ў заканадаўчы орган сты-мулявалі ідэі пар­ламентарызму.

26 са­ка­ві­ка – 20 кра­са­ві­ка 1906 г. адбыліся выбары ў Думу i прынеслі перамогу кадэтам, якія занялі 179 дэ­пу­тац­кіх месцаў з 478. У лiку 36 дэпутатаў ад 5 беларускiх губерняў бы­лі 10 па­­мешчыкаў, 2 ксян­дзы, 11 лiберальных iнтэлiгентаў і 13 сялян.

У думе былi створаны партыйныя фракцыi, пераважна правага кштал­ту. Ас­ноў­ную ўвагу дэпутатаў прыцягвала зямельнае пы­тан­не. 20 чэрвеня 1906 г. быў абвешчаны дзяржаўны аграрны праект, які вык­лі­каў адмоўнае стаўленне да яго з боку дэ­пу­та­таў. Ука­зам ца­ра ад 8 лiпеня 1906 г. Дума была распушчана за тое, быц­цам яна распальвала напружанасць у гра­мадс­т­ве. Адначасова аб­вя­ша­ла­ся аб падрыхтоўцы да новых вы­ба­раў. Стар­шы­ня царскага ўра­да П. Ста-лыпiн узмацнiў рэпрэсii супраць рэ­ва­лю­цы­я­не­раў,

У тых умовах сацыялiсты не сталi байкатаваць выбары ў ІІ Думу, а ак­тыў­на ўключылiся ў выбарчую кампанiю. Пасля вы­ба­раў у лютым 1907 г. з 518 дэпутатаў думы 222 належалі да сацыялiстаў, 98 – да кадэ­таў. Беларускiя губернi прадстаўлялi 13 памешчыкаў, 3 святароў, 4 iнтэлiгентаў i 16 сялян.

У выніку склад дру­гой Думы быў яшчэ больш«левы». Неўзабаве жан-дармерыя паведаміла, быц­цам 55 дум­цаў з ліку са­цы­ял-дэмакратаў рыхту-юць пераварот. 1 чэрвеня П. Сталыпін запатрабаваў ад­хі­ліць названых асоб ад удзе­лу ў думскіх пасяджэннях, а 16 – паз­ба­віць не­да­ты­ка­ль­нас­ці. Невы­ка­нан­не гэтага патрабавання да­ло падставы ца­ру Указам ад 3 чэр­ве­ня 1907 г. ізноў распусціць Думу.

Новае «Палажэнне аб выбарах у Думу» ад таго ж 3 чэрвеня 1907 г. было складзе­на з мэтай мiнiмiзацыi ў ёй колькасці апазiцыйных эле­мен­таў. Яно на­да­ва­ла значную перавагу маёмным класам, у пер­шую чар­гу вялiкарускаму дваранству праваслаўнага веравызнання. Супраць левых партый былi разгорнуты рэпрэсii, а сацыял-дэмакратычная фракцыя арыштавана. Такім чы­нам, абяцанні Мі­ка­лая ІІ дэмакра­тыч­ным шляхам стварыць заканадаўчы ор­ган былі ад­кі­ну­ты, і на гэ­тай падставе новы выбарчы закон быў успрыняты прагрэсіўнай грамад­с­кас­цю як «Трэцячэрвенскi дзяржаўны пераварот».

У выніку восеньскіх выбараў 1907 г. з 442 дэпутатаў да крайніх пра­вых на­ле­жа­лі амаль 70 %.

50, умерана-правых і вялікарускіх нацыяналістаў – 97, ак­цяб­рыс­таў і блізкіх да іх – 154, «прагрэсістаў» – 28, кадэтаў – 54, тру­да­ві­коў – 13, са­цы­ял-дэмакратаў – 19 і інш. З 36 дэпутатаў ад бе­ла­рус­кіх губерняў бо­ль­шасць складалі памешчыкі і праваслаўнае ду­ха­вен­с­т­ва, па палітычным спек­т­ры – крайне правыя дэпутаты.

З разгонам II i пачаткам дзейнасцi ІІІ Думы перадавой грамадскасцi рабiлася вiдавочна, што рэвалюцыя пацярпела па­ра­жэн­не. Царызм захаваў свае асноўныя пазiцыi i з апорай на кан­сер­ва­тыў­ныя плас­ты грамадства, на армiю i рэпрэсiўны апарат абрынуўся суп­раць свя­до­мых рэвалюцыянераў, ра­бо­ча­га i сялянскага рухаў. Таму спры­яў зноў абраны дэпутацкі корпус Думы.

Нягледзячы на новы выбарчы закон ідэя аб тым, быццам парламенцкім шляхам можна дамагчыся грамадскага прагрэсу, не страціла сваёй папулярнасці.

Дата добавления: 2014-01-04