КАТЕГОРИИ: Архитектура-(3434)Астрономия-(809)Биология-(7483)Биотехнологии-(1457)Военное дело-(14632)Высокие технологии-(1363)География-(913)Геология-(1438)Государство-(451)Демография-(1065)Дом-(47672)Журналистика и СМИ-(912)Изобретательство-(14524)Иностранные языки-(4268)Информатика-(17799)Искусство-(1338)История-(13644)Компьютеры-(11121)Косметика-(55)Кулинария-(373)Культура-(8427)Лингвистика-(374)Литература-(1642)Маркетинг-(23702)Математика-(16968)Машиностроение-(1700)Медицина-(12668)Менеджмент-(24684)Механика-(15423)Науковедение-(506)Образование-(11852)Охрана труда-(3308)Педагогика-(5571)Полиграфия-(1312)Политика-(7869)Право-(5454)Приборостроение-(1369)Программирование-(2801)Производство-(97182)Промышленность-(8706)Психология-(18388)Религия-(3217)Связь-(10668)Сельское хозяйство-(299)Социология-(6455)Спорт-(42831)Строительство-(4793)Торговля-(5050)Транспорт-(2929)Туризм-(1568)Физика-(3942)Философия-(17015)Финансы-(26596)Химия-(22929)Экология-(12095)Экономика-(9961)Электроника-(8441)Электротехника-(4623)Энергетика-(12629)Юриспруденция-(1492)Ядерная техника-(1748) |
Орытынды
Түрі. А-Б1=П-Б2 Түрі: А+Б1=П+Б2 Түрі: А=П+Б1-Б2 Түрі: А+Б1-Б2=П Түрлі–өзгерістер баланстың тек активіндегі баптарының құрамында болады: 1 немесе бірнеше баптар белгілі бір сомаға көбейеді, бір немесе бірнеше баптар дәл сол сомаға азяды. Осылардың нәтижесінде жалпы қорытынды өзгермейді. Актив пен пассив арасындағы теңдік сақталады. Өзгерістер тек баланстың пассивінде болады. 1 немесе бірнеше баптар белгілі бір сомаға көбейеді, бір немесе бірнеше баптар дәл сол сомаға азяды. Сондықтан екі бап та пассивті болғандықтан баланстың жалпы сомасы өзгермейді. Әртүрлі өзгерістер баланстың активі мен пассивінің құрамында болады. Актив баптары белгілі бір сомаға көбейеді, пассивтікі де сол сомаға көбейеді. Осы операциялар нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы да көбейеді. Өзгерістер баланстың активі мен пассивінде болады.Екеуі де белгілі бір сомаға азаяды. Осы операциялар нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы азаяды. Бухгалтерлік баланс немесе кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы есебі оның белгілі бір мерзімге активтері, міндеттемелері және меншікті капиталы туралы ақпараттан тұрады. Бухгалтерлік баланс актив және пассив бөлімдерінен тұрады. Бухгалтерлік баланстың негізгі ерекшелігі актив пен пассивтің теңдігі болып табылады. Ал, А=МК+М теңдігі бухгалтерлік есептің негізгі теңдігі деп аталады. Кәсіпорында күнделікті жүргізілетін операциялар балансқа әсерін тигізбей қоймайды. Осыған байланысты, баланста өзгеріс тудыратын операциялар төрт түрге бөлінеді: Егер, өзгеріс баланстың тек активінде немесе тек пассивінде ғана болса, онда баланстың қорытынды сомасы өзгеріссіз қалады. Егер, шаруашылық операциясының нәтижесінде өзгеріс баланстың активінде де және пасивінде де болса, онда баланстың қорытынды сомасы да өзгеріске ұшырайды, яғни, сәйкесінше, не өседі, не кемиді. 4-Тақырып: «Бухгалтерлік шоттар және шаруашылық операцияларының екi жақты жазу әдісінде көрсетілуі.» Сабақтың мақсаты: бухгалтерлік есептің «шоттар» және «екі жақты жазу» элементтеріне түсінік беріп, олардың есептегі маңызын ашу. Активті және пассивті шоттардың құрылысын меңгеру, бухгалтерлік өткізбе құрудың логикалық сызбасын ұғыну.
Дәріс сұрақтары: 1. Шоттар және олардың құрылымы, шоттарды жабу тәртібі. 2. Екі жақты жазу және шоттар корреспонденциясы. 3. Жалпылаушы және талдамалық шоттар. 4. Шоттардың сыныптамасы. 5. Шоттар жоспары. Негізгі түсініктер: шоттар, активті шот, пассивті шот, уақытша шоттар, тұрақты шоттар, транзиттік шоттар, екі жақты жазу, шоттар корреспонденциясы, бухгалтерлік өткізбе, жалпылаушы шоттар, талдамалық шоттар, шоттар жоспары. Дәріс мазмұны: Әрбір кәсіпорында көптеген шаруашылық операциялар жасалады, олар құжаттарда көрініс табады. Оның үстінде кәсіпорында әртүрлі шаруашылық операциялардың барлығын баланста тіркеуге мүмкіндік бермейді. Бірақ шаруашылық қызметтің нәтижелерін бағалау қолда бар шаруашылық қаржысын ескеру және баланстағы барлық өзгерістерді бақылау үшін барлық құжаттар бухгалтерлік баланста қабылданып топтастырылады. Мұндай топтастыру балансты дамыту үшін ашылатын бухгалтерлік есептің шотында жасалынады. Шоттар-қажетті деректер алу мақсатымен ағымдағы есепті топтау және объектілерді бақылау тәсілі болып табылады. Оларды құралдардың әрбір түрін, олардың құралу кездерін және процесті есепте қабылданған топтастыруға сәйкес есепке алу үшін баланс баптарын дамыту ретінде ашады. Шоттарда есеп ақшалай өлшеммен жүргізіледі, олар активтер, капитал, міндеттемелер, сонымен қатар кірістер мен шығындарды есептеуге ашылады. Кейбір бухгалтерлік шоттарда қалдықтар болады. Актив шоттары кәсіпорынның шаруашылық құралдардың немес мүлкін есепке алады. Бұл шоттар бойынша қалдықтар баланстың активінде бейнеленеді. Ал капитал және міндеттемелер шоттары шаруашылық құралу көздерін есепке алуға арналған. Бұл шоттар бойынша қалдық пассивте бейнеленеді. Шоттардың әрқайсысы (активті және пассивті) 2 бөліктен тұрады: Дебет және Кредит. Бұл сөздер латын сөзінен шыққан. Дебет-берешек, кредит-сену дегенді білдіреді. Есеп тәжірибесінде актив, капитал және міндеттемелер шотында әртүрлі өзгерістер болуы мүмкін, яғни шоттардың азаюы немесе кобеюі. Осы өзгерістерді көрсету үшін шоттардың дебеті мен кредиті қолданылады.
Активті шоттар құрылымы: Актив шотының дебетінде шаруашылық құрал-жабдықтардың айдың басындағы қалдығы, олардың көбеюі жіне айдың аяғындағы қалдығын көрсетеді, ал кредитінде азаюы жазылады. Шоттың дебетінде көрсетілген өзгерістер сомасы дебеттік айналым және кредитінде көрсетілген өзгерістер сомасы кредиттік айналым. Активті шоттың қалдығын есептеу формуласы (соңғы қалдық): Қа = Қб + Ад - Ак (1) Қа – айдың аяғындағы қалдық; Қб – бастапқы қалдық; Ад – дебеттік айналым; Ак – кредиттік айналым. Жаңадан алынған қалдықты бастапқы қалдық ретінде келесі айда шоттың дебетіне жазады. Міндеттемелер шоты актив шоттарына керісінше.
Міндеттемелер шоттары құрылымы:
Қа = Қб + Ад – Ак (2) Міндеттемелер шотында қарағанда айнадағындай теріс көрсетіледі. Міндеттемелер шотының кредитіне шаруашылық құралдарының көздерінің айдың басындағы қалдығы, көбеюі және айдың аяғындағы қалдығы көрсетіледі, ал дебетінде азаюы көрсетіледі. Сөйтіп активті шоттарда тек қана дебеттік қалдық, ал міндеттемелер шотында тек кредиттік қалдық болады. Егер шотта қалдық қалмаса шот жабылды деп саналады. Қаржылық нәтижені есептеу және капиталға әсерін анықтау үшін шоттардың екі тобы белгіленіп бөлінеді. Олар кіріс және шығыс шоттары. Осы шоттардың ерекшілігі – бұл шоттарда қалдық болмайды. Бұл шоттар әр есеп беру мерзімінде жабылады. Осы мақсатпен жиынтық кіріс (зиян) деген бөлек шот ашылады. Шығын азайтады, кіріс көбейтеді. Егер кіріс шығыннан асса пайда алады. Шығын кірістен көп болса зиян шегеді. Шаруашылық операция жасауда шаруашылық құралдары мен олардың көздері құрамында болатын екі жақты жазу бухгалтерлік есептің екі объектісіне өзгеріс енгізеді. Шаруашылық операциялардың шоттарда көрініс табуын, олардың біреуінің дебетінде екіншісінің кредитінде бірдей сомада жазылуын екі жақты жазу деп атайды. Екі жақты жазу әдісін қолдану баланстың активтері, капиталы мен міндеттемелерінің тепе-теңдігін қамтамасыз етеді: 1. Шоттарда дебетте жазылған ай басындағы жалпы қалдық сомасы басқа шоттардың кредитінде жазылған айдың басындағы қалдықтарының жалпы сомасына тең болуы тиіс. 2. Шоттар бойынша дебеттік айналымның жалпы сомасы кредиттік айналымның жалпы сомасына тең болуы тиіс. Бұл теңдік шоттарда екі жақты жазу әдісін қолданғанда түсіндіріледі. 3. Шоттар бойынша дебеттік соңғы қалдықтардың жалпы сомасы кредиттік соңғы қалдықтар сомасымен бірдей болуы тиіс. Кәсіпорын мүлкінің және оның көздерінің өзара байланысын екі жақты жазу бейнелейді, ал шоттардың корреспонденциясы операцияны шоттың қай жағында көрсететінін анықтауға (дебет, кредит) мүмкіндік береді. Сонымен шаруашылық операцияның екі жақты жазу көмегімен бейнеленуі нәтижесінде шоттардың арасында пайда болған байланыс шоттар корреспонденциясы деп аталады. Бір-бірімен корреспонденция көмегімен байланысқан шоттар корреспонденцияланатын шоттар деп аталады. Бухгалтерлік өткізбе қарапайым және күрделі болуы мүмкін. Бір шот дебеттелетін екіншісі осы сомаға кредиттелетін өткізбе қарапайым, ал егер де шаруашылық операция бойынша белгілі бір сомаға бірнеше шот дебеттеліп және бірнеше шоттар кредиттелетін өткізбе күрделі деп аталады. Бухгалтерлік есепте шоттардың екі түрі пайдаланылады: синтетикалық және аналитикалық шоттар. Экономикалық жағынан топтасқан біртекті шаруашылық құралдарының және олардың көздерін есептеу үшін ашылған шоттар синтетикалық (жалпылаушы) шоттар деп аталады. Жекелеген объектілерді жіктеу мақсатында ашылған шоттар аналитикалық (талдамалық) шоттар деп аталады. Мысалы: Материалдар 1310 шот синтетикалық, оған қосымша отын: көмір, газ, мұнай, жағармай-аналитикалық шоттарашылуы мүмкін. Синтетикалық есеп шоттарында есеп тек ақшалай өлшеммен жүргізіледі, өйткені синтетикалық шот негізінде кәсіпорын есеп жүргізеді. Ал аналитикалық шоттарда операциялардың есебі ақшалай өлшеммен, қажет болған жағдайда заттай, еңбек өлшемдерімен де көрсетіледі. Кейбір синтетикалық шоттар бойынша біртекті аналитикалық шоттар бір синтетикалық шот шегінде қосымша топтастырылады. Стнтетикалық шот шегінде құрылған біртекті аналитикалық шоттар топтарын аралық (субшоттар) деп атайды. Оларды барлық кәсіпорындар бірынғай синтетикалық шоттардың көрсеткіштерін толықтыратын қорытынды көрсеткіштерді алу үшін енгізеді. Синтетикалық шоттардың 2 түрі бар: жай және күрделі. Жай шоттар аналитикалық есеп жүргізуді қажет етпейді. Ал күрделі шоттар субшоттарға және аналитикалық шоттарға бөлінеді. Синтетикалық шоттар мен аналитикалық шоттар арасында өзара тығыз байланыс бар: 1. Аналитикалық шоттардағы айдың басындағы қалдық сомасы синтетикалық шот бойынша айдың басындағы және аяғындағы қалдыққа тең болады. 2. Аналитикалық шоттардың дебеті мен кредиті бойынша 1 айдағы айналым сомасы синтетикалық шоттың дебеті мен кредиті бойынша айналымға тең болуы тиіс. 3. Аналитикалық есептің шотына жазылатын әрбір шаруашылық операциясы тиісті синтетикалық шотқа жеке немесе қорытылған түрде жазылуы тиіс.
Қорытынды: Шоттар-қажетті деректер алу мақсатымен ағымдағы есепті топтау және объектілерді бақылау тәсілі болып табылады Баланстың активінің негізінде ашылған шоттар активті, пассивінің негізінде ашылған шоттар пассивті деп аталады. Есеп тәжірибесінде актив, капитал және міндеттемелер шотында әртүрлі өзгерістер болуы мүмкін, яғни шоттардың азаюы немесе көбеюі. Осы өзгерістерді көрсету үшін шоттардың дебеті мен кредиті қолданылады. Екі жақты жазу тәсілі бухгалтерлік есептің спецификалық әдістерінің бірі болып табылады. Екі жақты жазу арқылы баланстың тепе‑теңдігі қамтамасыз етіледі.. 5 -Тақырып: «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру» Сабақ жоспары: 1. Бухгалтерлік құжаттар, олардың мақсаты мен жіктелуі. 2. Түгендеу және оны жүргізу тәртібі 3. Есеп тіркелімдері 4. Есеп нысандары 5. Бухгалтерлік жазулардың қатесін түзету тәсілдері. 6. Есеп саясаты туралы түсінік және оның мәні мен маңызы Сабақтың мақсаты: Құжаттар мен құжатайналымының мәні мен маңызын түсіну, олардың жіктелуін, Қазақстанда қолданылатын есеп нысандары мен есғп регистрлерін білу, түгендеуді жүргізу тәртібін меңгеру және бухгалтерлік жазулардағы қателіктерді түзете білу, сонымен қатар, есеп саясатының шаруашылық субъектісінің бухгалтерлік есебін жүргізуде алатын орны мен маңызын жете түсіну. Негізгі түсініктер: бухгалтерлік құжат, құжаттау, деректеме, түгендеу, қызыл сторно, корректура, есеп тіркелімдері, есеп нысандары, есеп саясаты. Дәрістің мазмұны: Үздіксіз қызмет қағидасына сәйкес, бухгалтерлік есеп шаруашылық жүргізуші субъектісінің құрылуынан бастап оның жойылуына дейін жүргізіледі. Барлық шаруашылық операциялары бухгалтерлік есептің шоттарында алғашқы растаушы құжаттарға тіркелуі арқылы есепке алынады. Бухгалтерлік құжаттар олардың растылығы мен заңдылығын бекітеді. Есеп құжаттары есептік жазулардың негізі болып табылады және шаруашылық қызметті басқару үшін де қолданылады. Бухгалтерлік құжат негізінде шаруашылық операциялардың дұрыстығы бақыланып, шаруашылық қызметке ағымдық талдау жүргізіледі және де кейбір шаруашылық бұзушылық себептері анықталады. Құжат белгілі бір түрде кодталған және арнайы тасмымалдаушыда тіркелген ақпараттық хабарлама болып табылады. Құжаттарда экономикалық ақпаратпен қоса заңдық ақпараттар да қолданылады. Заңды ақпаратты тасымалдаушы ретінде көріну себебі – олар материалдық объект ретінде, жүргізілген шаруашылық операциялар туралы толық ақпарат алуға және оның дәлелдік күшін қамтамасыз етуге қажетті мәліметтер жинақтайды. Құжаттар «деректеме» деп аталатын жекелеген элементтерден тұрады. Деректемелер тұрақты және айнымалы болып екі түрге бөлінеді. Тұрақты деректемелерге шаруашылық субъектісіне қатысты мүлде өзгермейтін немесе ұзақ уақыт бойы өзгермейтін деректемелер жатады. Олар: шаруашылық субъектісінің атауы мен мекен –жайы, банктегі ағымдық шотының нөмірі, цех немесе қоймасының нөмірі, жұмысшылардың табельдік нөмірлері. Айнымалы деректемелер операцияның сипатына байланысты болып келеді. Есептеу процесінде ыңғайлы және дұрыс болуы үшін құжаттар келесі ерекшеліктер бойынша жіктеледі: Мақсаты бойынша, олардың түрлері: Үкімдік, атқарылушылық, бухгалтерлік толтыру және құрамдастырылған болып бөлінеді. Құрастырылған орнына байланысты ішкі және сыртқы құжаттар болып бөлінеді. Көрсету тәсілі және операцияның мазмұнының көлемі бойынша жіктеледі. Құжат айналымын басқару жүйесі кәсіпорында келесі кезеңдерді қамтиды: • бухгалтерлік қызмет туралы ережені дайындау • бухгалтерияның және кәсіпорындағы есепке қатысы бар басқа қызметкерлердің лауазымдық қызмет нұсқаулығын дайындау • кәсіпорындағы құжат айналымының кестесін құру • есепті ақпаратты өңдеу технологиясын құру • істің номенклатурасын құру және құжатты ағымдағы сақтау тәртібі Құжат айналымының кестесі кәсіпорын басшысының бұйрығымен бекітіледі. Бухгалтерлік алғашқы құжаттарының папкаларға тігіліп нөмірленуі сақтаудың тәртібіне және қажет болған құжатты іздестіру кезінде жылдам орындауды қамтамасыз етуге арналған. Құжаттаумен алғашқы есепке алу мүліктің нақты қозғалысы мен оның көздерінің есепте толық көрсетілуін қамтамасыз ете алмайды. Бухгалтерлік есеп пен есеп берудің дұрыстығын қамтамасыз ету мақсатында ұйымдарда мүліктерге және қаржылық міндеттемелерге түгендеу жүргізіліп отырады. Түгендеу жүргізудің негізгі мақсаттары мыналар: • нақты қолда бар мүліктерді анықтау; • нақты қолда бар мүлікті бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстыру; • есепте міндеттемелердің көрсетілуін анықтау. Түгендеуге кәсіпорынның қай жерде тұрғандығына қарамастан барлық мүлкі мен қаржылық міндеттемелері жатады. Түгендеу барысында құжатталмаған фактілер анықталуы мүмкін. Мысалы: тауарлардың табиғи кемуі, тауарлардың шығынға ұшырау және ұрлану нәтижесінде кемуі, өлшеу мен операцияларды рәсімдеу кезінде жіберілген қателіктер және т.б. Мүліктер мен міндеттемелерге дұрыс және уақтылы түгендеу жүргізуге кәсіпорынның басшысы жауапты болады. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңға сойкес мына жағдайларда кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелеріне түгендеу жүргізу міндетті болып табылады: • ұйымның мүлкін жалға бергенде, сатып алғанда, сатқанда; • жылдық бухгалтерлік қорытынды есеп жасау алдында; • тауарлы-материалды қорларға жауапты тұлғалар ауысқанда; • мүлікті ұрлау, зиян келтіру фактлері анықталғанда; • ұйым қайта құрылған немесе таратылған кезде бөлу балансын құру алдында жүргізіледі; • нормативті актілерімен қарастырылған өзге де жағдайларда. Түгендеу жүргізілу ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болып келеді. Мысалы, белгіленуі мен сипатына байланысты түгендеу жоспарлы және ағымдағы болып бөлінеді және т.с.с. Нақты қалдық және бухгалтерлік есеп мәліметтері арасындағы түгендеу нәтижесінде анықталған ауытқулар келесідей көрініс табады. Тауарлық – материалдық құндылықтар артық шыққан жағдайда, оның пайда болу себептерін және кінәлі адамдарды анықтайды. Қалдықтар кірістеледі және шаруашылық субъектінің кірісіне енгізіледі. Д 1310, 2410, 2710-2740 К 6280 Тауарлық – материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі 1280 «Басқа да қысқы мерзімді дебиторлық борыш» шотында «Жетіспеушілік пен жоғалтулар» аралық шотында есепке алынады. ТМҚ-ның жетіспеушілігі табиғи кему нормасының шегінде өндіріс шығындарына жатқызылады. Алайда, жетіспеушілік фактісі анықталғанша ТМҚ - ды табиғи кему нормасының шегінде есептен шығаруға тыйым салынады. Егер кәсіпорында бекітілген табиғи кему нормасы болмаса, онда тауарлық-материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі нормадан тыс жетіспеушілік болып саналады. Табиғи кему нормасынан асқан жетіспеушілік сомасы кінәлі адамға жүктеледі. Есеп тіркелімдеріне бухгалтерлік жазуларды тіркеу барысында қателіктер жіберілуі мүмкін. Оларды түзету үшін бухгалтерлік есепте келесі тәсілдер қолданылады: 1. Корректуралық тәсіл қателіктер шаруашылық операцияларын құжаттарға бухгалтерлік өткізбе құру арқылы тіркеу барысында, есеп тіркелімдерінде қорытынды шығарылмай тұрып анықталғанда қолданылады. Қате жазу бір сызықпен сызылып, үстінен дұрыс сомасы немесе шоты жазылады. Мысалы, кассаға есеп айырысу шотынан 5721 теңге келіп түсті. Бухгалтер бұл операцияға келесі бухгалтерлік өткізбе құрады: Дт 1010 Кт 1040 5271. Бухгалтерлік өткізбе сомасынан қате жіберілген. Қате келесі тәртіппен түзетіледі: Д 1010 К1040 5271 2. Сторнолық жазу. Бұл тәсіл шоттар корреспонденциясында немесе сомасында қате жіберілгенде қолданылады. Есеп автоматтандырылған жағдайда операцияның сомасынан қате жіберілсе, бұл жазуды кері сан жазу деп атайды. Мысалы, ұйымның кассасынан қызметкер Б.С. Султановқа операциялық шығыстарға 17520 теңге берілді. Оған келесі бухгалтерлік өткізбе құрылған: Дт 7210 Кт1010 17520, Ал негізінен бұл соманы Б.С. Султановтың есебіне жазу керек еді. Мұндай жағдайда сторнолық жазу жазылады: Дт 7210 Кт 1010,, осыдан кейін дұрыс корреспонденция беріледі:
Дт 1250 Кт 1010 17520 Дәл осылай сторнолық жазу қате берілген жазудың күшін жояды.
Дата добавления: 2013-12-12; Просмотров: 1304; Нарушение авторских прав?; Мы поможем в написании вашей работы! Нам важно ваше мнение! Был ли полезен опубликованный материал? Да | Нет |