Культура Беларускiх зямель у ХI-ХIII ст. ст.

Культура (лац. cultura - апрацоўка) - гiстарычна пэўны ўзровень развiцця грамадства, творчых сiл i здольнасцей чалавека, выражаны ў спосабах арганiзацыi жыцця i дзейнасцi людзей, а таксама ў ствараемых iмi матэрыяльных i духоўных каштоўнасцей. Развiццё культуры на Беларусi звязваюць з пранiкненнем на яе тэрыторыю пiсьменнасцi i хрысцiянства. У аснову пiсьменнасцi, якая распаўсюдзiлася на Беларусi лягла пiсьменнасць створаная братамi Кiрылам i Мяфодыям у 863 годзе. Пры дапамозе "кiрылiцы" пiсалі ў Балгарыi, Сербii, на Русi i iншых славянскiх краiнах. Вывучэнне надпiсу на каменi, якi быў знойдзены ў Полацкай Сафii, сведчыць пра асваенне ў ХI ст. у Полацкай зямлi кiрыламефодзiеўскай пiсьменнасцi. Паступова стваралася старажытная лiтаратурная мова, якой карысталiся ў дзяржаўным i грамадзянскiм жыцці ўсходнiя славяне. Аб распаўсюджваннi пiсьменнасцi сярод жыхароў беларусiх гарадоў сведчыць знаходка ў Бярэсцi, датуемая ХIII ст. Гэта грэбень з самшытавага дрэва, на якiм паслядоўна размешчаны славянскiя лiтары ад "а" да "л". Грэбень з Бярэсця выконваў ролю "буквара" для навучання грамаце ў ХIII ст. Выключную навуковую каштоўнасць маюць берасцяныя граматы - сярэднявечныя пiсьмы бытавога характару. Берасцяныя граматы III ст. выяўлены ў вынiку археалагiчных раскопак у Мсцiславле i Вiцебску. У першай палове ХI ст. пачалося летапiсанне i стварэнне рукапiсных царкоўных кнiг. Ёсць звесткi аб iснаваннi Полацкага летапiсу, якi страчаны ў ХYIII ст. Летапiсы магчыма вялiся ў Тураве i Навагрудку. Самая вядомая з рукапiсных кнiг - Тураўскае евангелле - ХI ст. Знойдзены засцёжкi ад старажытных кнiг у Менску, Друцку, Ваўкавыску, Навагрудку. Выдатным дасягненнем старажытнай культуры з'яўляюцца помнiкi манументальнай архiтэктуры-пераважна цэрквы. Ў Полацку ў 50-х гг. будуецца грандыёзны Сафiйскi сабор - трэцi ва ўсходняй Еўропе (Кiеў, Ноўгарад). Полацкая Сафiя - не толькi культавая, але i грамадская пабудова, дзе захоўваўся архіў, бiблiятэка, дзяржаўная казна. На працягу ХII ст. у Полацку ўзведзена каля 10 мураваных царкоўных устаноў. Найбольш вядомыя: Барысаглебскi манастыр у Бельчыцах, Пятнiцкая царква, Спаса-Еўфрасiньеўская царква, якую пабудаваў полацкi дойлiд - Iаан. Да нашых дзен захавалася Барысаглебская (Каложская) царква ў Гродне. У Камянцы ў канцы ХIII ст. была пабудавана абарончая вежа - выдатны помнiкнiк вежавага дойлiдства Беларусi. Шэдэўрам старажытнага беларускага мастацтва з'яўляецца крыж Еўфрасiннi Полацкай. Яму прысвечана свята "Узвiжанне Крыжа", якое святкуе Праваслаўная царква 27 верасня. Зрабіў крыж у 1161 г. майстар Богша Лазар на заказ Еўфрасiннi Полацкай. Памер крыжа - 51 см. удаўжыню, таўшчыня 15 см. Крыж аздоблены залатымi i срэбнымi пласцiнамi, мае перагародкавыя эмалi. На залатых пласцiнах змешчаны выявы святых i Iсуса Хрыста, фiгура Божай мацi. Па сваiх мастацкiх якасцях i тэхнiцы эмалей крыж не ўступае вырабам, якiя карысталiся тады сусветнай славай. У гады вайны крыж Еўфрасiннi Полацкай, якi знаходзіўся ў Магiлёускiм краязнаўчым музеi, быў страчаны.

Дата добавления: 2014-01-06