Лекция. Экологиялық зеріттеулер

Экологиялық зеріттеулер. Экожүйелер.Түрге экологиялық сипаттама.Түрді рационалдау.

Экология ғылымының далалық, зеретханалық және экспериметтік, тәжірибелік,т.б. зерттеу әдістері бар.Далалық зерттеу өдісі –далалық жағдайда жүргізіледі. Зерттеу нысандары- дара, популяция, түр және олардың табиғи бірлестіктері, т.б. болуы мүмкін. Экологиялық сипаттама беру үшін физиологиялық, биохимия, анатомия, систематика биология, география ғылымдарының зерттеу әдістері қолданылады.Экологияда математикалық әдістер мен модельдеу жиі қолданылады, сонымен қатар болжамдар жасау мен ониторингтік зеріттеу әдістері де жиі қолданады. Мониторинг-дегеніміз табиғи ортаның арлық өзгерістеріне, жағдайына бақылау жасап, баға беру және болжау. Экожүйелер -Жер шарындағы зат және энергия ағындары үздіксіз жүріп жататын табиғи жерлер. Экожүйелер де өз кезегінде ауданы және биомассасы тұрғысынан ірі немесе кішігірім аумақтарды алып жатады. Олар жер үсті (атмосфера), жер асты (литосфера) және су (гидрасферо) сияқты тіршілік орталарын қамтиды. Экожүйелер өзінің табиғатына қарай табиғи және антропогендік болып бөлінеді. Экожүйелердің негізгі қаситтерінің бірі –олардың әр түрлі деңгейде болуы. Ең жоғарғы ұйымдасқан деңгей –биосфера. Экожүйелерге тән қасиеттер –негізгі заттардың айналымы мен биологиялық өнімділіктің тұрақтылығы. Жер шарында 2 млн-нан астам тірі организмдер болса, 1,5 млн-ны жануарлар, ал қалғаны өсімдіктер. Тіршілік ортасы- өзінің бірегей табиғатымен бірге биотикалық және абиотикалық факторлардың ерекшелігі бойынша сипатталады. Құрлық –ауа тіршілік ортасы – газдық (ауадағы бөлімі) және қатты (құрлық бөлімі) түрде болып келеді. Жер –организмдер үшін тұрақты менен, өніп -өсіп көбейетін қолайлы орта. Топырақ -өсімдіктердің негізгі ортасы. Су –барлық органикалық заттардың жинақталған орыны әрі температурасы тұрақты, қолайлы сұйық орта. Топырақ ортасы –тіршілік атаулының екінші мекені. Организм –иесіінің сыртында (эктопаразиттер) немесе ішінде (энлопаразиттер) тіршілік ететін және соның есебінен қоректенетін организімдер паразиттер деп аталады.

Абиотекалық факторлар-дегеніміз организм тіршіліне әсер ететін өлі табиғат акторы. Оларға ылғал, температура, жарық, сәулелер, оның құрамы, т. б. әр түрлі өлі табиғат құраушылары жатады.

Температура – экологиялық фактор. Дене температурасының сипатына қарай барлық организмдерді екіге топтайды; пойкилотермді (дене температурасы қоршаған ортаның температурасына тәуелді түрде өзгеріп отырады) және гомойотермді (дене температурасы тұрақты организмдер).

Пойкилотермді топқа барлық омыртқасыздар, омырқалылардан балықтар, қосмекенділер және бауырмен жорғалаушылар жатады.

Гомойотермді топқа құстар мен сүтқоректілер жатады. Бұл организмдер қоршаған орта температурасына тәуелсіз дене темпертурасын реттеп отырады.

Экожүйелер өзінің табиғатына қарай табиғи және антропогендік болып бөлінеді. Экожүйелердің негізгі қасиеттерінің бірі –олардың әр түрлі деңгейде болуы. Ең жоғарғы ұйымдасқан деңгейі - биосфера.

Геожүйе ( географиялық жүйе ) -материалдық жүйе ретінде бірін-бірі толық-тратын немесе кеңістік пен уақытқа байланысты тығыз қарым-қатынаста даму үстіндегі табиғат құрауыштарының бір тұтас жиынтығы. Қарапайым экожүйе-лер(биогеоценоздар) табиғат тұрғысынан бірегей болып келеді. Әсіресе ондағы өсімдік бірлестіктері, жануарлар дүниесіне, физикалық –географиялық жағдай-лары және сол сияқты тұрақты энергия ағымы мен зат алмасулар біртұтас жүйе ішінде әрекет етеді. Экожүйелер де өз кезегінде ауданы және биомассасы тұр-ғысынан ірі немесе кішігірім аумақтарды алып жатады. Олар жер үсті(атмосфера), жер асты (литосфера) және су (гидросфера) сияқты тіршілік орталарын қамтиды. Мысалы, мұхит экожүйесі. Қарапайым экожүйелер (биогеоценоздар) табиғат тұрғысынан бірегей болып келеді. Әсіресе ондағы өсімдік бірлестіктері, жануарлар дүниесі, физикалық –географиялық жағдай-лары және сол сияқты тұрақты энергия ағымы мен зат алмасулар біртұтас жүйе ішінде әрекет етеді. Биогеоценоз –географиялық ұғымдағы фасция құрылымына сәйкес келеді. Мысалы, қайыңдар экожүйелері, тақырлар, далалар, т.б. Экожүйе бойынша табиғат құрауыштары тең дәрежеде қарастырылады және құрылымында айқындалған шекара болмайды. Тек шартты түрде ғана бөлінеді. Мысалы, Шарын, Іле тоғайы, Жетісу (Жоңғар) Алатауы экожүйелері, т.б.

Дата добавления: 2014-01-06