ІХ лекция

Ылым салаларымен байланысы

ІІІ лекция

Тақырыбы: Когнитивтік лингвистиканың басқа

Ғылым адам баласының ой-санасының, дүниетанымдық өсуіне байланысты бірте-бірте туып қалыптасады. Қазіргі заманда ғылымның алуан түрі бар. Олар зерттелетін нысананың сипатына қарай әр түрлі топтарға жіктеледі. Әдетте, ғылымға нысан болатын мәселелерді жаратылыс құблыстарына және қоғамдық құблысқа жататын мәселелер деп ажыратып сол нысанаға орай бар ғылымды жаратылыстану ғылымдары және қоғамдық ғылымдар деп екі үлкен топқа бөледі. Бұл екеуіне қосылмайтын ғылым да бар: ол – философия ғылымы. Мұның оқшау тұратын себебі – ол жоғарыда аталған екі топтағы ғылымның екеуіне де қатысы бар жалпы заңдылықты зерттейді.

Ғылымның бір бірімен байланысы, олардың зерттейтін нысандарының ортақ болуынан туады.

Дыбыс тілінде бір ғана ғылымның, оның әдіс тәсілдерінің шеңберіне сыймайтын ғылымаралық мәселелер аз емес. Өйткені дыбыс тілінде қоғамдық сипатта, физика, физиологиялық, философиялық сипаттар да орасан мол. Сондықтан Когнитивтік лингвистика қоғамдық ғылыммен де табиғаттану ғылымының алуан түрлі саласымен де, философия ғылымымен де байланысты. Бірақ бұл ғылымдардың ешқайсысы да Когнитивтік лингвистика сияқты тілдік және когнитивтік саналарға қатысты мәселелерді тегіс қамтып, жан-жақты зерттемейді, тек өзіне ғана тиісті мәселені қамтып, өз мүддесі тұрғысында сөз етеді. Бұған көз жеткізу үшін басқа ғылымдардың Когнитивтік лингвистикамен байланысы жайына тоқталған жөн.

Архетиптер мен мифологемалар. «Су» архетипінің тілдік санадағы когнитивтік-семантикалық өріс. «От», «Ауа», «Топырақ» архетиптерінің когнитивтік-семантикалық өрістері. Діни таным, теологиялық семантика мәселелері.

Тақырыбы: Адам танымын қалыптастырудағы

психологияның рөлі

Адам - ерекше құбылыс. Ал психология адам жанын зерттейтін сала. «Психология – психикалық құбылыстардың (жан қуаттарының) пайда болу, даму қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы әр түрлі бейнелері болып табылады», - дейді, Қ.Жарықпаев. Бұдан әрі ол жан қуаттарының күрделі ағымын аңғару үшін оларды үш топқа бөледі: психологиялық процестер, психикалық қасиеттер, психикалық қалып.

Психикалық қалып – адамның (күрделі) түрлі көңіл-күйінің (шабыт, зерігу, үрейлену, абыржу, сергектік, белсенділік, т.б.) тұрақты компоненттері.

Психикалық қасиеттер – бір адамды екінші бір адамнан ажыратуға негіз болатын ең маңызды, ең тұрлаулы ерекшеліктер. Бұған әрбір адамның мінезі мен темперамент, қабілеті мен дүние танымы, сенімі мен талғамы, қызығуы жатады.

Психикалық процестер – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы түрлі бейнелері. Мысалы: «Аспанда жұлдыздар жымыңдап, бір өшіп, бір жанып тұр. Оқтын –оқтын самал желдің ақырын ғана құлаққа шалынады»,- деген әсем көрініс осындайларды адам түйсік, қабылдау деп аталатын процестері арқылы сезінеді.

Когнитивтік лингвистика мен психолингвистиканың арақатынасы. Фрейм, стереотип, схема ұғымдары.

Дата добавления: 2014-01-06