Гандаль. Шляхі зносін

У рамеснай вытворчасці і хатніх промыслах выкарыстоўвалася выключна ручная тэхніка. Спецыялізацыя была слабая. Тым не менш лепшыя ўзоры рамеснай вытворчасці старажытнай Беларусі былі на ўзроўні тэхналагічных дасягненняў таго часу.

Развіццё рамяства непарыўна звязана з абменам і гандлем. Гарадскія рамеснікі працавалі на заказ, на рынак. Прадаючы свае вырабы, яны набывалі сыравіну, прадукты і неабходныя ім вырабы іншых рамеснікаў.

Гандаль у IX–XIII стст. развіваўся ва ўмовах натуральнай гаспадаркі і абмежаванай патрэбы ў прывазных таварах. Унутраны гандаль меў у эканамічным жыцці старажытнай Беларусі большае значэнне, чым знешні. Найбольш развітымі былі сувязі паміж горадам і вёскай. З вёскі дастаўляліся сельскагаспадарчыя прадукты і сыравіна для рамеснай вытворчасці. Вырабы гарадскіх рамеснікаў знаходзілі збыт сярод вясковага насельніцтва.

Нягледзячы на войны і феадальныя міжусобіцы, існавалі сувязі з суседнімі дзяржавамі. З Кіеўскай зямлі прывозілі вырабы са шкла: бранзалеты, пацеркі і іншыя жаночыя ўпрыгожанні, посуд, аконнае шкло; прадметы рэлігійнага культу (бронзавыя панікадзілы, крыжы-складні, ці энкалпіёны, абразкі, нацельныя крыжыкі); паліўны керамічны посуд. З Валыні на беларускія землі паступалі шыферныя прасліцы, што ўжываліся ў прадзенні і ткацтве, з Ноўгарада – соль.

Знешні гандаль вялі вялікія гарады, размешчаныя на буйных водных магістралях. З Візантыі і Блізкага Усходу на беларускія землі паступалі прадметы раскошы: шаўковыя квяцістыя тканіны, вострыя прыправы, грэцкія арэхі, шкляны посуд тонкай мастацкай работы, распісаны золатам і эмаллю. Іран пастаўляў фаянсавы посуд.

Прадметамі імпарту з балтыйскага ўзбярэжжа былі бурштын і вырабы з яго, упрыгожанні з каляровых металаў. Відавочна, праз прыбалтыйскія землі паступалі рэчы са Скандынавіі.

Каўказ пастаўляў самшыт, які выкарыстоўваўся для вырабу грабянёў і іншых прадметаў. З Прычарнамор'я прывозілі амфары з віном і аліўкавым алеем. Рэшткі амфар знойдзены амаль ва ўсіх старажытных гарадах Беларусі, але найбольшая колькасць – у Навагрудку і Ваўкавыску. З XI ст., пасля таго, як полаўцы закрылі шлях у Арабскі халіфат, стаў павялічвацца гандаль з заходнееўрапейскімі краінамі. Імпарт рэчаў з краін Заходняй Еўропы адносна невялікі, але прадстаўлены вельмі выразнымі знаходкамі: наверша ад параднага сядзення з Ваўкавыска, бронзавы вадалей з Гродна (прывезены з Германіі), абломак касцяной лыжачкі ў выглядзе фігуркі святога з Мінска (Францыя) і інш. Заўважым, што Навагрудак па наяўнасці імпартных прадметаў раскошы сапернічаў з іншымі гарадамі Беларусі і Кіеўскай Русі.

Знешні гандаль быў галоўнай крыніцай задавальнення попыту на каляровыя і высакародныя металы. Серабро прывозілася пераважна ў выглядзе манет, у асноўным, арабскіх дырхемаў, якія нярэдка проста ўключаліся ў грашовае абарачэнне. З пачатку XI ст. іх прыток скараціўся. Асноўнымі пастаўшчыкамі манетнага серабра – так званых дынарыяў – у XI ст. становяцца Германія і Англія. Некаторая яго колькасць паступала з Чэхіі, Венгрыі, Даніі. З XII–XIII стст. на Беларусь пачынае паступаць серабро ў злітках. Іх лягчэй і больш эканомна было выкарыстоўваць у рамеснай вытворчасці.

Галоўным прадметам вывазу з беларускіх зямель былі пушніна і прадукты бортнага промыслу – воск, мёд. Футра выкарыстоўвалася для вырабу адзення. З воску рабілі свечкі, яго ўжывалі ювеліры для ліцця па васковай мадэлі. Гэтыя тавары ў вялікай колькасці ішлі на рынкі Заходняй Еўропы і Усходу. Гандляроў з беларускіх зямель можна было сустрэць на ўсёй тэрыторыі Русі, у Візантыі, на Аравійскім паўвостраве, у Германіі, Прыбалтыцы.

Асноўнымі шляхамі зносін у старажытнасці былі водныя. Найбольшае значэнне для Полацкай зямлі меў шлях "з варагаў у грэкі", які звязваў Заходнюю Еўропу, краіны Прыбалтыкі з Прычарнамор'ем. Цэнтральная частка гэтага шляху пралягла праз беларускія землі і вызначыла ранняе ўзнікненне тут гарадоў, іх хуткае эканамічнае і палітычнае развіццё.

Акрамя шляху па Лаваці, Ладажскаму возеру і Няве існавала заходнедзвінскае адгалінаванне шляху "з варагаў у грэкі". Шлях з Дняпра на Заходнюю Дзвіну меў для міжнароднага гандлю не меншае, а можа быць, нават, і большае значэнне, чым шлях па Лаваці на Ноўгарад; ён значна скарачаў шлях у Заходнюю Еўропу. З вярхоўяў Заходняй Дзвіны праз сістэму волакаў таксама можна было трапіць на Волжскі шлях, які злучаў Балтыйскае (Варажскае) і Каспійскае (Хазарскае) морам. Так здзяйсняліся сувязі Беларусі з Волжскай Булгарыяй, Хазарскім царствам, краінамі арабскага Усходу. Водны шлях па Прыпяці і Заходняму Бугу выкарыстоўваўся для гандлю з Польшчай і Чэхіяй.

Гандаль вёўся таксама і па сухапутных шляхах. Сетка сухапутных камунікацый звязвала ў старажытнасці Полацк з Рыгай, Ноўгарадам, Псковам, Літвой, Віцебскам, Мінскам, Смаленскам. Шырокая сетка водных і сухапутных шляхоў, якія пралягалі праз беларускія землі ў старажытнасці, безумоўна, садзейнічала іх эканамічнаму развіццю.

Дата добавления: 2014-01-06