Значэнне вялікага княства літоўскага ў гісторыі беларускага народа

Такім чынам, на працягу сярэдзіны XIII – трэцяй чвэрці XIV ст. з малога і няўстойлівага княства ў Панямонні вырасла магутная еўрапейская дзяржава, з якой вымушаны быў лічыцца Нямецкі ордэн, мангола-татарская Арда і іншыя магутныя суседзі. У яе складзе апынулася даўняя сталіца Старажытнай Русі – горад Кіеў – і большая частка яе былых зямель. Да 70-х гадоў ХІV ст. у склад ВКЛ увайшла практычна ўся беларуская зямля. Большасць яе гарадоў і княстваў уваходзіла ў склад новай дзяржавы добраахвотна, кіруючыся, найперш, ваенна-палітычнай мэтазгоднасцю. У стварэнні ВКЛ дамініруючую ролю адыгрывалі палітычныя прычыны. Фарміраванне дзяржавы і ўключэнне ў яе склад новых зямель адбывалася рознымі шляхамі: шляхам пагадненняў, заключэння шлюбных саюзаў. Мела месца і гвалтоўнае падпарадкаванне зямель.

Паралельна са стварэннем ВКЛ, але з некаторым спазненнем ішло фарміраванне Маскоўскай дзяржавы. Цвер, Разань, Ноўгарад і іншыя буйныя гарады ўсходняй Русі былі далучаны да яе гвалтоўна, але гэта не змяншае гістарычнай ролі Масквы ў кансалідацыі рускіх зямель. Аналагічную ролю адыгрывалі беларускія гарады Наваградак, а потым Вільня.

ВКЛ склалася як федэрацыя асобных зямель і княстваў. Ступень іх залежнасці ад цэнтральнай улады была рознай. Аднак ім у большай ці меншай ступені была забяспечана значная ўнутраная аўтаномія, недатыкальнасць сацыяльна-эканамічных і палітычных структур, што склаліся ў папярэдні перыяд. Вялікі князь прысвойваў сабе частку феадальнай рэнты, што належала яму как сюзерэну. Многія землі, прызнаўшыя над сабой уладу літоўскіх князёў, захоўвалі "старыну". Фактычна мяняліся толькі правіцелі, месца прадстаўнікоў мясцовых дынастый, як правіла, займалі прыбліжаныя і родныя вялікіх князёў.

Узнікшая дзяржава была федэрацыяй народаў Прыбалтыкі, Беларусі, Украіны і Расіі. Гэта падкрэслівалася ў яе назве – Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Яна паўстала як балта-ўсходнеславянская дзяржава са значнай перавагай усходнеславянскай тэрыторыі, насельніцтва, сацыяльных, эканамічных і культурных традыцый. Больш высокі ўзровень развіцця феадальных адносін, багатыя культурныя традыцыі дазволілі ўсходнім славянам – рускім, русінам – не толькі поўнасцю захаваць сваю самабытнасць, але і аказаць істотны ўплыў на балтаў: яцвягаў, дайнову, літву, якія прымалі славянскія звычаі, мову, пісьменнасць, хрысціянскую рэлігію. Паступова ішла славянізацыя літоўскіх земляў, якая працягвалася некалькі стагоддзяў. У часы Гедыміна і Альгерда ВКЛ мела выразна акрэсленую праўсходнеславянскую накіраванасць. Яно было сфарміравана на 9/10 з усходнеславянскіх тэрыторый и на 8/10 з усходнеславянскага насельніцтва.

Аб’яднанне ў адзіную дзяржаву дапамагло увайшоўшым у яе склад землям і народам выстаяць у барацьбе з крыжацкай агрэсіяй і мангола-татарскай навалай і не падпасці пад уладу чужаземцаў, як гэта здарылася з іх суседзямі – народамі сучаснай Латвіі, Эстоніі, паўночнай Польшчы, Расіі.

Дата добавления: 2014-01-06