Осымша

Контрарлық шоттар өзінің ңалдығы сомасына негізгі шоттарда ңүралдардың ңалдығын кемітеді. Осыған бай-ланысты олар: контрактивтік және контрпассивтік шоттар болып бөлінеді.

Контрактивтік шоттар негізгі активтік шоттар қал-дығын талдауға арналған. Оған негізгі және реттеуші шоттар қатысады. Негізгі шот активті шот, ал реттеуші шот пассивті (қарсы түратын немесе контрактивтік) шот ретінде қатысады. Контрактивтік шот өзінің ңалдығы сомасына негізгі активті шоттың ңалдыгын азайтады, мысалы, "Негізгі ңүралдар" шотына "Негізгі ңұрал-дардың тозуы", "Материалдық емес активтер" шотына "Материалдың емес активтердің амортизациясы" шот-тары.

Осылайша бухгалтерлік есепте негізгі қүралдар жой-ылу немесе сатылу сәтіне дейін бастапңы ңүны бойынша есептелінеді. Сонымен ңатар олар өздерін пайдалану кезінде тозуға үшырайды, өзінің ңүнын есептелген тозу сомасына жоғалтады. Жойылу немесе сатылу кезіне негізгі қүралдардың ңалдың қүнын білуіміз үшін олар-дың бастаіщы ңүнынан тозу сомасын алып тастауымыз керек.

Контрпассивтік шоттар пассивтік шоттарда есепке алынатын ңүраушылық ңүралдарының ңүрылу көздері-нің сомасын талдауга арналган. Контрпассивтік шоттар бойынша ңалдың негізгі шоттың қүрылу көзі мөлшерін кемітеді. Мүнда негізгі шот пассивтік шот, ал реттеуші (контрпассивтік) шот активтік шот ретінде жүреді. Мысалы, "Жарғылық капитал" шотына қатысты "Төлен-беген капитал" шоты. Жарғылық капитал субъектінің ңүрылтай құжаттарына сәйкес алғаш рет жарияланған кезде "Жарғылық капитал" кредиттеледі және "Төлен-беген капитал" дебеттеледі, яғни "Төленбеген капитал" шотының дебеті салымдар бойынша қатысушылары мен қүрылтайшылардың қарыз сомаларын көрсетеді. Салым-дарды жарғылық капиталға айналдыру бойынша "Төлен-беген капитал" шоты кредиттеледі, ал ақшалай қаражат пен материалдық құндылықтар шоттары дебеттеледі. "Төленбеген капитал" шоты бойынша дебеттік ңалдық осы сомаға жарғылық капиталдың толың қүрылмағанын білдіреді.

Қосымша шоттар контрарлың шоттарға қарағанда өзінің ңалдығы сомасына негізгі шоттарда шаруашылық ңүралдары мен олардың қүрылу көздерінің ңалдығын кемітпейді, керісінше арттырады. Қандай шоттардың қосымша болуына байланысты олар активтік және пассивтік болып бөлінеді.

Қосымша активтік шот өзінің қалдығы сомасына не-гізгі активтік шоттардың қалдыгын толтырады. Мүнда негізгі және реттеуші шоттар активтік шот болып табы-лады. Мысалы, материалдар субшоттары көлік-дайындау шығындарын (материалдарды дайындау және тасымалдау шығындары) есептеуде реттеуші ңосымша болып келеді. Сонымен ңатар материалдарды сатып алудың нақты өзіндік қүны сатып алу багасы бойынша жөне көлік-дайындау шығындары ңүнынан қүралады.

Қосымша пассивтік шоттар өзінің ңалдыгы сомасына сәйкес пассивтік шоттардың қалдығын толтырады. Мүн-да екі шоттар да пассивтік болып саналады. Мысалы, есепті кезеңнің соңында меншікті капиталға қосылатын меншікті акцияларды сату ңүнының номиналды қүны-нан асу сомасы туралы ақпарат жинақталатын "Эмиссия-лық кіріс" шоты бойынша есеп жүргізу.

Әрекеттік шоттар шаруашылық әрекеттері есебіне арналған шоттар. Оларды үш топңа бөлуге болады:

Дата добавления: 2014-01-07